Stereotypie
Dat haar zogenaamde vernieuwingen alleen maar uit verbeteringen van de massale reproductie bestond, was niet toevallig maar drukte het wezen uit van het cultuurbedrijf.
Adorno onderzocht dit a.d.h.v. populaire muziek: na enkele tellen kan de luisteraar de rest aanvullen door ze te herhalen. Dergelijke muziek draagt hierdoor ook bij tot een domme, breukloze bevestiging van het bestaande.
De cultuurindustrie spiegelt ons de wereld voor als noodlottig, onveranderlijk, gegeven. De wereld is onontkoombaar en ook de cultuurindustrie bevat geen kiemen van een andere wereld. Ze ontkende meestal de harde kanten van de werkelijkheid niet, maar bevestigde die gewoon.
De cultuurindustrie bood als paradijs dezelfde alledaagse werkelijkheid opnieuw aan. Zo kreeg het bestaande maatschappelijk bestel de eeuwige zegen van de cultuurindustrie; het werd er door verheerlijkt.
De cultuurindustrie hielp de subjecten zich snel en gemakkelijk aan het bestaande maatschappelijke systeem aan te passen. Dit gebeurde op 2 manieren:
- cultuurmedia als radio en tv voorzagen in de behoefte tot informatie: vergemakkelijken van het aanpassen van de gedragingen aan het geregelde leven.
- cultuur voorzag in striktere zin (muziek) in de behoefte tot esthetisering van de alledaagse industriële omgeving
Steiner: de beat- en rockmuziek is een verklanking van wat de gemiddelde arbeider en burger in de industriële omgeving aan gedreun en geklop hoort. Door deze klanken te esthetiseren werd de omgeving opnieuw herkenbaar.
De mechanismen die de mens in zijn vrije tijd besturen zijn dezelfde als die, welke hem bestuderen wanneer hij werkt. Amusement is de prolongatie van de arbeid onder het laatkapitalisme (vrije tijd is de voortzetting van arbeid met andere middelen).
De mechanisering beïnvloedt dus de vrije tijd en het geluk.
- Uitgangspunt: fetisjiseringsproces in het kapitalisme, producten werden tot waar. Enkel hun ruilwaarde bleef over, de intrinsieke waarde werd uitgeschakeld.
-Producten worden zo beladen met een soort magische kracht: ieder ding kan in de ruil naar goeddunken in tal van andere producten worden omgezet.
Ook kunstproducten werden hierdoor aangetast. Er bleef een kunst over waaraan het protestpotentieel onttrokken was, een kunst die de bestaande werkelijkheid klakkeloos bevestigde.
- Adorno: haar rol als toevluchtsoord, het aura van het kunstwerk is verdwenen.
- Het bedrijf werd terecht cultuurindustrie genoemd, omdat het precies de kenmerken vertoont van de kapitalistische productievorm ~> niet het product (kunstwerk) op zich doet ter zake, maar zijn plaats in het netwerk van ruilverhoudingen, waaraan het zijn “waarde” ontleent.
- Dit werd vooral duidelijk in de evolutie van de muziek:
productieniveau: buitensporige aandacht voor arrangementen i.p.v. composities, kleureffecten, terugkeren van vroegere muzikale stijlen om hun sentimentele waarde,...
receptieniveau: fetisjisering: cultus rond instrumenten en sterren.
De belangrijkste gevolgen van de fitisjisering waren dat hierdoor de aanpassing, de herhaling en de volgzaamheid van de subjecten in de hand werd gewerkt en de bestaande maatschappelijke verhoudingen in hun bestaan werden bevestigd.
- Institut für Sozial-Forschung
- Gemeenschappelijke visie: de ontwikkelingen in het denken moeten we in verband brengen met maatschappelijke ontwikkelingen, cultuur weerspiegelde de maatschappelijke tendensen.
- Cultuur als een antenne voor de onvolkomenheden van de maatschappij en een voorafspiegeling van een andere maatschappij.
- De traditie wijkt af van de orthodoxe marxistische voorgangers. Culturele verschijnselen werden niet gereduceerd tot een puur ideologische weerspiegeling van klassenbelangen MAAR echte kunst fungeert als toevluchtsoord van het menselijk verlangen naar een “andere maatschappij”, die achter de huidige lag.
- Ware kunst was een uitdrukking van de gerechtvaardigde belangstelling van de mens voor zijn toekomstig geluk.
de aanspraken van de kunst om de maatschappij te overstijgen zijn
VALS, aangezien zij gebonden is aan de maatschappelijke omstandigheden.
WAAR, aangezien de kunst fungeert als een prisma waarin glimpen van een gelukkige toekomst werden opgevangen en versterkt weergegeven.
- Kunst heeft een kritisch gehalte: totdat de maatschappelijke tegenstellingen in de werkelijkheid verzoend zijn, moet de utopische harmonie van de kunst steeds een element van protest behouden.
Adorno: kunst is een protestwapen van het menselijke tegen de druk van overheersende instituties, religieuze en andere, net zozeer als zij hun objectieve werkelijkheid weerspiegelt.
- Kritiek op de kunstproductie: protestkern is verdwenen uit de massacultuur, die ingepalmd is door het bestaande.
- Adorno en Horkheimer: “De dialectiek van de Verlichting”
- Een veld “werkt” maar als het tot op zekere hoogte gedifferentieerd is van andere velden en relatief autonoom is.
- De televisie dringt zijn wetten op aan andere velden die hierdoor hun opdracht niet meer vervullen; ze worden aanhangsels van het televisiebedrijf.
- krantenjournalistiek: de kranten gaan zich afstemmen op wat er op televisie gebeurt. De kranten zorgen ervoor dat we bij de concurrentie te lezen is, ook in de eigen krant staat. Ook hier zorgt concurrentie voor homogenisering. De kwaliteitscontrole wordt ondergeschikt gemaakt aan “mee zijn”.
Hooghe: “geen enkele lezer zal zeggen: ‘wat fijn dat mijn krant dat bericht niet brengt, want het is van bedenkelijke kwaliteit’? De lezer denkt: ‘wat vreemd, iedereen in de trein praat erover, en in mijn krant staat er niets over in.” Dit is kijkcijferlogica.
Ook qua opmaak en inhoud lijken kranten steeds meer op het televisiejournaal (McPaper).
- Een goed wetenschapper, filosoof, schrijver of politicus is iemand die op televisie komt. Televisiemakers zijn op zoek naar inslaande oneliners en naar show. De omarming van wetenschappers, schrijvers en politici door de televisie leidt ertoe dat zij de specificiteit van hun eigen werk uit het oog gaan verliezen.
- Televisie zorgt voor een “onzichtbare censuur”: wat geen amusementswaarde heeft, komt niet op de televisie. Dit werkt zelfs door in de literatuur: boekenmarkt, promotietournées en literaire prijzen. In de politiek worden gedegen politici met weinig mediawaarde genegeerd.
