a. stijging inkomen per capita in Europa na 1450 = toename vraag naar fabrikaten

- gebieden met primitieve econ. kunnen vraag niet direct beantwoorden à prijzen ↑, kwaliteit ↓

- gebieden met vooruitstrevende econ. & industriële traditie kunnen vraag wel opvangen

• door herstructurering industrie was ambachtelijke productie gestegen
• voor 16^de eeuw enkel voor thuismarkt, daarna exportsector voor Europa in Nederland & Italië

b. gevolgen:

• achtergebleven streken konden geen dominerende gespecialiseerde industrie opbouwen + bestaande weggeconcurreerd door producten uit vooruitstrevende streken à industriële expansie werd zo betaald door stagnatie in minder fortuinlijke gebieden
• vooruitsrevende zones steeg inkomen nationaal + per capita (door hogere productie)
• dankzij export: meer werkgelegenheid, meer geschoolde arbeiders ingezet voor meer waardevolle producten, schaalvergroting, arbeidsverdeling binnen luxe-industrie, verrijking kooplieden door verre handel
• plattelandsnijverheid (linnenindustrie) in Ned. verschafte de landbouwers een extra-inkomen
• productie v. gestandardiseerde fabrikaten, gesteund op arbeidsverdeling, verhuisde naar platteland, waar lonen lager bleven

• verzwakking in dynamiek v.d. transcontinentale handel: mercantillisme, ondergang Sp. & Lodewijk XIV
• karakter van de maritieme handel: blijvende expansie in NW-Europa maar maritieme bloei bleef beperkt periferisch Europees verschijnsel met onvoldoende kracht om de economische achteruitgang in centraal- & Z-Europa te compenseren (ook koloniale handel niet!)
• succesvolle overgang naar systematische kolonisatie enkel door G.B. gerealiseerd

• basis voor Engels commercieel kapitalisme = versterking vloot onder Elisabeth I + Navigation Act & Staple Act v. Cromwell & Karel II
• asiento de negros[1] versterkte expansie + verschafte middelen om te investeren
• N.V.-formule à ondersteunde nieuwe (binnenlandse) koloniale structuur aan oostkust N-Am.
• deze overzeese economie werd vanaf 2^de helft 18^de e. hoeksteen industrieel kapitalisme

- moedernegotie begon in belang af te nemen à structurele moeilijkheden in Poolse economie

- daling wereldvraag naar Hollands graan door demografische stagnatie in Europa (1630-1700)

- toenemende agrarische autarchie DE & meer eigen voedselproductie in Eng., Sp., Port., Vl.

- 17^de eeuw = volledige ontplooiing Europees mercantilisme: protectionisme i.p.v. liberalisme

1. protectionisme nog versterkt door stagnatie continentale & Z-Europese economie
2. grote financiële offers van Republiek voor zeeoorlogen met Eng. + Lod. XIV

- binnenlandse factoren: republikeinse bestuursvorm & decentralisatie v. instellingen hadden zich tegen eind 17^de e. geconsolideerd tot een oligarchisch & thalassocratisch beleid[1]

• nationale rijkdom geconcentreerd binnen conservatieve machtselite die via bestaande instellingen macht behield à ondermijnde dynamisme v. commerciële middengroepen
• kooplieden trekken beleggingen weg uit handel & investeren in financ. sector & speculaties

d. oorzaak in de aard v.h. Hollands commerciële kapitalisme zelf

• maritieme expansie was hoogtepunt Europees kapitalisme dat met opkomst steden was ontstaan à plafond was bereikt: Gouden Eeuw niet gedragen door radicale vernieuwing v. productiestructuur of economisch systeem, maar door kwalitatieve verfijningen & organisatorische vooruitgang binnen de gegeven traditie v.h. handelskapitalisme
• Atlantische handel: verdere uitbouw v. Portugees systeem van handelsfactorijen a.d. kust, roofeconomie, plantagecultuur, slavenarbeid
• dit systeem belet ontwikkeling ruime vraag in kolonies zelf, er is geen echte agrarische kolonisatie
• poging tot agrarische kolonisatie in N-Am., maar mislukt wegens hoge kost + snel toenemende niet-Hollandse bevolking
• Holland had zich te diep ingegraven in het traditionele commerciële kapitalisme en oppervlakkige exploitatie v. kolonies !!!

fase 1 beheerst door Holland (1650-1680), fase 2 door Engeland (daarna) => Hollands succes v. 17^de eeuw steunde op 3 grote pijlers:

• Oostzeevaart: graanimport uit Balticum, Noors hout, Zweeds koper/ijzer, huiden,…à deze handel was moedercommercie of hoofdnegotie
• Levantvaart of straatvaart (vanaf eind 16^de e.) à It. bemiddelingsfunctie = uitgeschakeldà gebruik zilveren negotiepenningen v.d. Amsterdamse Wisselbank à deflatie! (Ag nr. Z)
• succes op niet-Eur. zeeroutes à verovering Portugese factorijen i.d. Indische Oceaan

• VOC, WIC (Brazilië, Antillen), Nieuw-Nederland in V.S.
• geen grootse kolonisaties en volksplantingen in de Nieuwe wereld à verloren aan Engeland
• hierdoor werd Amsterdam centrale pakhuis Europa
• opgaande conjunctuurbeweging voor nijverheid, landbouw, bevolking
• commercieel & industrieel succes gebaseerd op principe v. universeel liberalisme & vrije zee