 hersenspinsels van een kleine groep intellectuelen hadden verwoestende impact: er is geen enkel bewijs voor de historische realiteit van de heksensabbat

• directe aanleiding van elke heksenvervolging bleef echter nog altijd een lokaal conflict
• de Kerk of de staat waren niet de motor vd heksenvervolgingen: zoals de Spaanse als Romeinse Inquisitie als het Parlement v Parijs waren opvallend terughoudend
• meeste zaken werden op gang gezet door wereldlijke rechtbanken op regionaal of lokaal niveau
• afwezigheid van een sterk centraal gezag is zeker een determinerende factor geweest : felste heksenjachten vonden plaats in semionafhankelijke regio’s

 Absolute hoogtepunt van de heksenvervolgingen : 1570 – 1660

• na eerste golf in late 15^e E was er aanvankelijk een daling in de eerste helft vd 16^e E
• periode kan getypeerd worden door collectieve angst en grote maatschappelijke onzekerheid
  • economische transformaties
  • politieke en religieuze ontwrichting
  • godsdienstoorlogen hadden tot het ‘besef’ geleid dat de duivel zich diep genesteld had in de eigen gemeenschap
• grote heksenjachten hielden door hun eigen dynamiek vaak enkele jaren aan, maar doofden ook op eigen kracht uit
  • naargelang de processen vorderden, werd al vlug de halve gemeenschap genoemd als medeplichtige, en dit bracht zowel de bevolking als rechters aan het twijfelen
  • soms werd van hogerhand ingegrepen om totale chaos te voorkomen:

vb Salem – 1692

nieuwe gouverneur v Massachusetts greep in na 20 executie sen honderden beschuldigingen

 na het midden vd 17^E E nam het aantal vervolgingen gestaag af, hoewel er regionale verschillen waren

• laatste executie Nederlanden: 1685
• Laatste legale terechtstelling ve heks: 1782 te Zwitserland

 onlosmakelijk verbonden met VMT: complexe interactie volkse en elitaire opvattingen over hekserij en heksenvervolging

• hoewel de elite zich meer en meer sceptisch opstelde tov het bestaan van heksen, bleef het volkse bijgeloof bestaan tot in de 20^e E
• ideeën en acties vd elite (vnl. clerici en juristen) maakten de grootschalige vervolging en terechtstelling echter juist mogelijk

 hekserij was aanvankelijk een probleem dat zich voordeed in gesloten dorpscontext

• dorpelingen werden geconfronteerd met tegenslagen waar geen directe verklaring voor was : plotse ziekte en dood, impotentie, misoogsten, ..
• verantwoordelijkheid werd vaak gelegd bij heksen: die zouden maleficia of schadelijke magische handelingen hebben verricht

 stereotype vd heks = arme, alleenstaande vrouw, soms ook mannen !

 Late Middeleeuwen: eeuwenoude hekserijgeloof wordt door een kleine intellectuele elite (!) geïntegreerd in een nieuwe leer: demonologie

• gegeven van het plegen van maleficia = ondergeschikt aan het feit dat zij een pact met de duivel (  gevaar voor de maatschappelijke orde)
• heksen handelden bovendien niet alleen, maar namen deel aan de sabbat waarbij de duivel aanbeden en gruwelijke daden werden gepleegd
• deze ideeën werden uiteengezet in demonologische traktaten die als praktische handleidingen voor vervolgers moesten dienen
  • 1486: Malleus Maleficarum - Krämer & Sprenger
  • 1580: De La dénomomanie des sorciers - Bodin
  • 1608: Disquisitionum Magicarum Libri Sex – del Rio

 bij het ontstaan v vroegmoderne heksenvervolgingen speelden veranderingen in de juridische praktijk eveneens een rol

• tussen 13^e en 16^e E : overschakeling van accusatoire naar inquisotoire procedure: verzamelen v bewijslast in handen vd rechters
• echter: bekentenis als noodzakelijke voorwaarde voor kapitaal misdrijf  invoer vd tortuur onder bepalingen:
  • enkel in specifieke gevallen
  • misdaad moest bewezen zijn en de schuld sterk aangewezen
  • slechts 3x per persoon
  • de bekentenis moest nogmaals, na de tortuur worden herhaald
• voorwaarden bij hekserij:
  • reputatie van heks
  • bezit van zalven /poeders / ..
  • ongevoelige lichaamsplekken (zgn. Duivelsplekken)
  • indien hieraan voldaan mocht men tortuur toepassen op de beschuldigde, zonder rekening te moeten houden met andere bepalingen

ð deze procedures maakten samen met de nieuwe opvattingen van de demonologen de grootschaalse heksenjachten mogelijk