Item gefilterd op datum: december 2012

In Marxistische termen staat het arbeidersbewustzijn op een heel laag pitje. Ieder beschouwt zich meer als individu dan als lid van een bepaalde groep. Klasse-intrinsiek, subjectief groepsbewustzijn is dus ook bijna verdwenen.

In de huidige dienstenmaatschappij zijn ze een minderheid geworden. Daarenboven zijn de levensomstandigheden erg verbeterd, hun sociale zekerheid gegarandeerd en hun inkomen sterk gestegen.

Desondanks dit alles is er nog steeds een (afnemend) betekenisvol verschil tussen de waardebeleving en de levensstijl van de arbeiders en die van de middenklassers.

• Arbeiders nemen een meer instrumentele houding aan t.o.v. hun werk (inkomen) i.p.v. er een intrinsieke waarde in te zien.
• Arbeiders hebben een realistische habitus; een zure-druiven-logica.
• Andere vrijetijdsbeleving bv. boksen <-> judo => hoe abstracter en ritueler een gevecht, hoe meer geësthetiseerd, hoe meer de sport aanleunt bij de levensomstandigheden van de intellectuele beroepen (i.p.v. lichaamskracht, energie en snelheid).

Burgerlijke visie: cultuurloosheid van de arbeiders. Het is hooguit een gedegenereerde bestaansvorm die ten spoedigste uit de wereld geholpen moet worden of in ieder geval onderdrukt worden. Fabrieksarbeiders vormen een nieuwe sociale categorie en werden niet geacht een “traditie” te hebben zoals de boeren.

Maar verpaupering en armoede is nog geen synoniem voor cultuurloosheid. Fabrieksproletariaat had veel culturele praktijken en gewoonten ontleend aan de boerencultuur van het platteland, o.a. vrijpostige lichamelijkheid en feestcultuur. Toch bouwden ze ook een eigen culturele traditie op. Dit gebeurde heel bewust met politieke doeleinden binnen de arbeidersbeweging.

Christelijke arbeidersbeweging ~> beschaven van de arbeiders

Socialistische en communistische arbeidersbeweging door manifesten en vlugschriften: strijdcultuur (in theorie anti-burgerlijk maar in werkelijkheid in grote mate een imitatie van de burgerlijke cultuur).

• beschavingsoffensief ~> getracht hen een burgerlijke levenswijze en vooral zelfbeheersing bij te brengen

• lopende bandensysteem van FORD ~> hij wilde de houding van de arbeiders veranderen daar gestroomlijnde, efficiënte productie stond of viel met gedisciplineerde arbeiders MAAR arbeiders moeten uit zichzelf veranderen => door goede huisvesting, sociale voorzieningen, ontspanning en relatief hoge lonen
• Overheid neemt ook maatregelen, bv. door straatnamen (Spaarstraat)
• Hoe goed bedoeld de volksverheffing ook was, het paternalisme droop ervan af.

• Fabriekswijken: niet langer onderworpen aan informele sociale controle binnen de hiërarchisch geordende preïndustriële gemeenschap.
• Uitbouw van een politiemacht ~> controlemaatregelen.
• Designmatige urbanisatie (transparante steden) i.p.v. organisch gegroeide stad uit Middeleeuwen.
• Rationeel ontworpen brede en lichtere boulevards: sneller en efficiënter verkeer en politie-optreden; optimale controle.
• Politie controleert de lagere klassen om ze te kunnen inzetten tegen de arbeiders.
• Comfortabeler, hygiënischer en beter verwarmbare huizenblokken met een aansluiting op de riolering en de waterleiding.
• Ontstaan van gevrijwaarde wijken: geen arbeiders, enkel burgerij.
• Hygiënische beweging met fobieën: de stad moest gezuiverd worden wegens hekel aan verstopping. Beweging en circulatie staan voor gezondheid.

Stoommachines als energiebron ~> productie op een totaal andere manier georganiseerd, de machine bepaalt het werktempo.

De eerste industriëlen rekruteerden hun arbeidskrachten uit het verkommerde en van het platteland verjaagde proletariaat: de meest uiteenlopende lieden werden opgeleid, getraind en gedisciplineerd ~> omsmeden tot een menselijk mechanisme.

• ieder zijn eigen plek
• gehoorzaamheid
• ook vrouwen en kinderen

• De arbeiders moesten zich aanpassen aan het nieuwe werkritme; allerlei middelen om dit op te leggen: - geldboetes
• wettelijk gelijk van de werkgever
• arbeidskrachten zo weinig mogelijk betalen (hele week hard doorwerken om een minimumloon te bekomen)

19^de eeuw breuk tussen elite en massa

De elite kijkt neer op de levenswijze van het proletariaat en de arbeiders werden meer als een gevaar beschouwd. T.o.v. het gewone volk nam de bourgeoisie een neerbuigende maar soms ook geamuseerde houding aan ~> boerenleven was tenminste oorspronkelijk. Maar t.o.v. de arbeider: morele veroordeling en angst => aan de levenswijze van de arbeiders viel niets idyllisch te bespeuren.

Ontdekking van een cultuurbedreigende kracht: de arbeidersmassa moest getemd en heropgevoed worden: in de fabriek, in de stedelijke publieke ruimtes en thuis. Disciplinering en moralisering staan centraal.

Deze gaat zich meer en meer distantiëren van het plattelandsleven zodat de kloof nog groter wordt.

Ze nemen andere attitudes en meer gepolijste manieren af; een nieuwe, meer bewuste gedragswijze. Ze oefenen zich in zelfbeheersing, waardig bewegen, …

Ook is er een verandering in hun maatschappelijke functie: hun militaire rol begon af te nemen en dus moet ze een andere manier vinden om haar privileges te rechtvaardigen. Door het mechanisme van de referentiegroep heeft dit een uitdeinend effect op het gedrag en de waarden van andere groepen zoals ambtenaren, kooplieden en advocaten.

Protestanten willen zich wapenen tegen de volgzaamheid van de katholieke door het gezond verstand en het individueel oordeelsvermogen aan te spreken. Daarop gaat ook de katholieke kerk haar priesters beter vormen: het opleidingspeil van religieuzen steeg aanzienlijk. De priester ging dus verder van de parochianen staan.

Tussen 1500 en 1800 waren de veranderingen in grote traditie zo snel en ingrijpend (renaissance) dat ze alsmaar verder stond van de kleine traditie. Zodoende werd de grote traditie werd minder afhankelijk van de kleine traditie.

De grote traditie werd meer en meer een complex geheel van gespecialiseerde expertenculturen. Een differentiatie in culturele segmenten vond plaats.

bv. muziek en religie waren onlosmakelijke verbonden

Langs de ene kant is dit goed maar aan de andere kant leidt dit tot vervreemding.