Soms wordt het als synoniem voor populaire cultuur (cultuurvormen met grote verspreiding) gebruikt. Het kan ook gebruikt worden als de cultuur die in het leven geroepen is door de massacommunicatietechnologie.
Maar gewoonlijk heeft het een normatief geladen betekenis: nivellerende cultuur, massificatie of handlanger van het kapitalisme (eigenlijk is het een contradictie in terminis).
Hij heeft kritiek op het christendom, het socialisme en de democratie vanuit het standpunt van de Uebermensch (stelt zijn eigen waarden en handelt daarnaar). Hierdoor ging de particulariteit immers verloren in de grijze masa. Hij veroordeelt de slavenmoraal scherp: verdediging van de zwakkeren en de “gewone man”. Hij verdedigt een sterke individuele wil en zegt dat de cultuur van onderen uit wordt bedreigd door de massamens die zijn plaats niet langer kent. Zonder cultuurscheppende minderheid is de cultuur gedoemd om te degenereren.
Ook heeft hij een sterke haat tegen het collectivisme.
Hij beschrijft de moderne samenleving als een door een door egalitaristische samenleving waarin overgeërfde principes geen rol van betekenis meer spelen en traditionele banden van afhankelijkheid zijn doorgeknipt, met sociale instabiliteit tot gevolg.
De toename van welvaart en comfort leidt tot een materialistische zucht naar meer en een individualistisch gevoelen van afgunst. Hogere geestelijke waarden worden bedreigd door de monotonie van de massaproductie en de zich verspreidende koopmanszucht.
De Tocqueville stelt dit vast in de V.S.; de tendens naar gelijkheid en het verhoogde materieel comfort zorgen ervoor dat mensen afgunstig worden. In een hiërarchische samenleving legt men zich neer bij de maatschappelijke verschillen maar in de V.S. is de gelijkheidsgedachte enorm belangrijk.
Nu is de gelijkheidsgedachte deels doorbroken door de identificatie met culturele subgroepen.
De opkomst van de massamedia zorgen voor uitbreiding van het publiek tot anoniem numeriek luisteraars-, lezers- en kijkerspubliek. Dat publiek is een nieuwe vorm van collectiviteit. Hoewel ze fysiek gescheiden zijn, zijn ze verenigd door een gemeenschappelijk object, interesse of attractie, dat hun individueel en gelijktijdig door de media beschikbaar wordt gesteld.
Pro-aristocratische groepen vinden dat hun cultureel en politiek dominante positie aangetast wordt. Ze gebruikten de term “massa” om hun afkeer te laten blijken. Eigenlijk zijn ze tegen het hele moderniseringsproces. De aristocratische bezwaren krijgen vorm in 19de eeuwse theorieën over de massamaatschappij (de Tocqueville, Nietzche, etc).
De vertechnisering van de maatschappij versterkt het gevoelen van anonimiteit en desoriëntatie. Ellul had het over de omkering van doel en middelen => wat technisch mogelijk is, bepaalt waar mensen naar streven; de middelen gaan het doel vooraf en bepalen het ook. Waarheen die technologische ontwikkeling leidt is onvoorspelbaar en heteronoom.
bv. Chaplin in Modern Times: mensen worden gereduceerd tot middelen.
Mensen zijn in de arbeid en daarbuiten omringd door technologie die niet meer te snappen valt. Men heeft het gevoel dat men vervangbaar is en verloren loopt.
De anonimiteit neemt nog toe door de massaproductie van goederen: toename van het productievolume en de uniformiteit. Ontstaan van anonieme massa van gelijken.
bv. confectiepak
De moderne staat had een belangrijk aandeel in de opkomst van de anonieme massamaatschappij. De hiërarchische, stabiele sociale structuren van het AR werden afgeschaft. De anonieme massa is tastbaar en dominant in de vorm van het democratisch electoraat. Politieke partijen en bewegingen ~> de massa ging zijn stempel drukken op massapolitiek. Betogingen en meetings werden geïnstitutionaliseerde vormen van massapolitiek.
Ontstaan ideologieën: hulpmiddelen om de massa te mobiliseren.
Mills en Kornhauser benadrukken het ondemocratisch karakter van de politiek in de massamaatschappij: elites domineren non-elites ~> massa-indoctrinatie onder fascistische en stalinistische regimes. Ook opkomst van het militair-industrieel complex.
De anonimiteit verhoogt door het wegvallen van de formeel herkenbare standsverschillen en privileges. Ook uiterlijk viel dit te merken. De oude oriëntatiepunten waren duidelijk verdwenen. Mensen ontwikkelen nieuwe strategieën om in de ogenschijnlijk stuurloos geworden sociale omgeving structuur aan te brengen. Er ontstonden tal van nieuwe “social types” die aan de behoefte van sociale identiteit en duidelijkheid tegemoet kwamen.
Opkomst van detectives: op zoek gaan naar sporen in en ontcijferbare wereld die niet langer transparant was.
Door de demografische explosie en de migraties naar steden in de 18de eeuw ontstaan miljoenensteden. Zich in de stad begeven betekende zich onderdompelen in het gewoel en de drukte van de straat en de overvolle publieke plaatsen, vol onbekenden.
Massagedrag = irrationele, nauwelijks geïnstitutionaliseerde collectieve actie met een gebrekkige organisatie en sociale controle.
Massamaatschappij = door de massamedia voortgebracht, verschillend van de elitaire en de volkscultuur.
Kenmerken: grote populariteit, oppervlakkige en vluchtige inhoud, gerichtheid op instant-vermaak en vercommercialisering.
Massamaatschappij en massacultuur hebben een negatieve connotatie. Fabrieksarbeiders worden met de massaproductie en de negatieve gevolgen vereenzelvigd. Toch reikt het begrip verder dan de arbeidersmassa. Volgens José Ortega Y Gasset gaat het om de anonieme massa in de moderne, grootschalige, georganiseerde samenleving.
