Item gefilterd op datum: december 2012

29.1 Marx en freud

vertrekt vanuit de materialistische theorie van Marx en brengt van daaruit kritiek op de psychoanalyse

Vervreemding

- Marx: -> productiemiddelen

- Freud: -> onaangepastheid aan de realiteit

- Marcuse: -> private en het politieke spelen op elkaar in

-> geen zin iemand door therapie te willen aanpassen aan een vervreemde wereld zolang met niet tegelijkertijd probeert de wereld redelijker en rechtsvaardiger te maken

Aanpassing freud

- elke theorie, ook die van Freud, is gevormd onder bepaalde historische omstandigheden

-> pessimisme is een logische conclusie in die tijd

- gelooft niet dat lustprincipe en realiteitsprincipe totaal onverenigbaar zijn

-> indien bevrediging van behoeften uit de commerciële, dominerende sfeer is

-> indien we onze fantasie niet volledig laten bepalen door massamedia

 mogelijk om nieuw soort realiteitsprincipe te ervaren: dwingt niet om al onze instincten te bedwingen

 idee van ‘vrijere samenleving’ (bv. idee over erotische cultuur)

29.2 analyse van 3 maatschappijvormen

1: Fascisme

- totalitaire staatsvorm is mogelijke (niet noodzakelijk) transformatie van de

liberaalkapitalistische maatschapij

 wanneer het vertrouwen in democratische instellingen uitgeput geraakt

-> democratie opgeven en aan sterke leiding toe te vertrouwen

- autoritaire mentaliteit is niet recent, maar resultaat van eeuwenlange ontwikkeling.

 Indien fascisme bestrijden, historische ontwikkeling begrijpen (‘wortels’)

2: Stalinisme

vastelling: steeds meer autoritair, hoe zo van haar doelstelling kunnen afwijken?

- 1ste fout: kapitalistische productiemodel overnemen; overhaaste en gedwongen industrialisering

- 2de fout: door absolute geloof in nationalisering van hele economie
-> individuele behoeften als nevenproduct

-> onderdrukking initiatief en vrijheid

3: eendimensionale ‘consumptiemaatschappij’

- omvat alle aspecten van de moderne maatschapij (econ,filo,vrijetijd,sociaal,kust,wetensch)

-> toch slechts één dimensie: ‘winst maken’

-> alles tot consumptieartikel (vriendelijkheid, jeugd, liefde, gevoelens)

- moeilijk te veranderen , want arbeidersklasse is nu in systeem geïntegreerd (<--> marx)

- toch nog mogelijkheid? -> groepen die nog nt in systeem waren geïntegreerd (3dewereld,studenten,vrouwen,intellectuelen,kleurlingen)

 reactie op die ‘marginale revolte’: repressieve tolerantie (onschadelijk gemaakt)

Inzicht

- opnieuw leren negatief te denken; mooie waarden en woorden doorzien

- men houdt ons bezig, we vergeten zelfstandig te denken, we laten ons inpalmen

- vervreemding vh bewustzijn

 dit inzicht wordt uitzicht met ‘Grote Weigering’ ; moeilijke keuze, hoge prijs, enige uitweg

Structuralisme:

- gaan verder dan freud met idee van gevangenheid: gevangen binnen verschillende thema’s

- groot deel van ons leven bepaald door omstandigheden (mileu, gewoonten, langage vs parole)

- deze structuren zijn belangerijker dan de individuele mens die zich niet meer kan losmaken ervan

Oorsprong vd psychoanalyse

- Freud ontdekte dat hysterie even goed bij mannen kon voorkomen en dat suggestie al even doeltreffend was als de totnogtoe gebruikte hypnosemethode

- Freud ontdekte de seksuele factor in vele ziekteverschijnselen; ‘psychoanalyse’
-> veel verder teruggaan in jeugd

-> gevolg van onderdrukte verlangens

- Freud ontdekte dat interpretatie van dromen en vrije associatie veel effectiever toegang gaven tot het onderbewust dan hypnose of suggestie

 resultaat was de theorie van ego, id en superego

Wereldbeeld (samengesteld uit verschillende principes)

1- de mythologie en de primitieve godsdiensten -> ‘de eeuwenoude dromen van de mensheid’

2- taboes waren de eerste uitingen v bewustzijn

3- animisme -> ontwikkeling tot godsdienst -> wetenschap (nu juist inzicht in onze situatie)

4 - beschaving slechts mogelijk door steeds verder beheersen van ons libido

5 - steeds groter ‘realiteitsprincipe’ (maatschappelijke orde en haar ideologie) over ‘lustprincipe’

-> alleen door libido systematisch te verdringen kunnen we cultuur scheppen, anders elkaar vernietigen

6 - kon niet aanvaarden dat we ons door onze illusies lieten leiden, ookal doet bevrijding pijn

7 - vervreemding/aliënatie: onaangepastheid aan de relateit

-> beinvloedde structuralisme, zeer veel invloed in het algemeen

Kritiek

- theorieën verstarde omdat ze niet aan omstandigheden na woII aanpasten

- beeld van de vrouw is berperkt, vaak verkeerd en soms gevaarlijk (“gelijkheid is onmogelijk”)

- Marcuse verwijt hem dat hij het realiteitsprincipe als onveranderbaar en statisch voorstelt

-> Freuds inzichten gaven weinig uitzicht op verandering op het handelen

Meer info realiteitsprincipe: http://educatie-en-school.infonu.nl/werkstuk/8112-de-psychoanalytische-theorie-nader-belicht.html

Frankfurter Schule (o.a. Marcuse)

- groep van mensen uit verschillende discipline die samenwerkten

- niet toevallig: geloofden dat eenzelfd eprobleem enkel begrepen kan worden indien vanuit verschillende gezichtspunten

- 2 pijlers: psychoanalyse (Freud) + historisch materialisme (Marx)

- Freud: mens als individu, menselijke psyche, seksualiteit

- Marx: mens als sociaal wezen, economische en sociale krachten

- gemeenschappelijk: * bestaande illusies doorbroken

* primaat van de rede over het gevoel

* ‘individuele mens’ is dezelfde mens

combinatie fenomenologisch onderzoek, joodse en christelijk traditie en marxisme

Blochs methode van ‘sporen zoeken’

- gaat uit van anekdoten, fait divers, media, chansons, gebeurtenissen, …

-> dingen en gewoonten die we ten onrechte als vanzelfsprekend aanvaarden

- hij zoekt sporen van een diepere werkelijkheid achter de oppervlakkige schijn

-> gealiëneerde situatie

- dagdromen en wensen die boven de werkelijkheid uitgaan brengen ons in contact met de utopie

Utopie

- abstracte utopieën: wereldvreemde, vrijblijvende fantasieën om te ontsnappen uit de werkelijkheid

- concrete utopieën: bereikbare wensdromen -> ontwikkeling mogelijk maken

-> gaat concrete utopieën van onze westerse bechraving onderzoeken

-> diepste kracht van onze sociale geschiedenis: hoop

Hoop

- is ‘verbeten’, blijft bestaan ondanks ontgoochelingen

- ‘militant optimisme’: enkel gerechtvaardigd indien ook effectief proberen aan onze toestand te

doen

 zo onderscheid Bloch 2 soorten godsdiensten

* traditionele godsdienst die de menselijke ellende verzacht, maar machtsstructuren niet aantast -> ‘reactionair’

* godsdienst die menselijke bevrijding tot opgave maakt, strijdt voor verbetert!

 Jezus = a-theïst’ , mens centraal , echte socialisme is diepchristelijk

Menselijke vrijheid

- alle menselijke vrijheiden zijn door de macht veroverd

- Alleen als we die vrijheid tot onze levensopgave maken, zullen we vrij kunnen worden

-> kunnen we niet alleen bereiken

-> besef dat we aan het einde staan van een traditie die zo oud is als de mensheid

- er is geen zekerheid dat we die vriheid zullen bereiken, maar zolang we er iets aan kunnen doen hebben we het recht niet die strijd op te geven

-> menselijke plicht om geen enkel onrecht in ons leven te dulden

religieus, joods existentialisme

- bestaan = opdracht en oproep

- gelooft niet in de Grieks-westerse traditie die door het denken de werkelijkheid tracht te grijpen

 gaat aan haar kern (= ervaring vd Ander) voorbij

- ipv zelfontplooiing (toe-eigening van al het goede dat anderen armer maakt)

-> verantwoordelijkheid van de anderen

= noodzakelijke voorwaarde om mens te worden

- juiste inzicht i.f.v. het juiste handelen

religieus, joods existentialisme

Filosofie = gesprek en ontmoeting

Ich und Du

- 2 manieren op deze wereld

* ‘ich-du’ , relatie tussen een ik en een jij

-> door betrekking tot een ‘jij’ worden we pas echt ‘ik’

-> ‘du’ zijn zowel andere mensen als God

* ‘ich-es’ , ervaring van de dingen rondom ons

- lopen door elkaar ih dagelijkse leven

- om de zuivere relatie terug te vinden: kijken nr reacties vn primitieve culturen en kinderen

-> want in de geschiedenis: verschuiving van ‘du’ naar ‘es’

- hoogste relatie is het gesprek met God
-> vinden we slechts terug als we in ons dagelijkse leven met de anderen opnieuw dialoog leren ontwikkelen

 cfr. ideaalbeeld ‘utopie’ waar iedereen de anderen als ‘du’ beschouwt (plato, bloch)

religieus, christelijk existentialisme

Basisprincipe - tegenstelling wat we hebben (zaken,gedachten,gevoelens) en wat we zijn; ‘wezen’

- wat we hebben maakt ons tot slaven en bepaalt ons leven steeds meer

- alsof menselijk substantie = materiële en financiële rijkdommen

Vraag naar inzicht

- fundamenteel onderscheid tss probleem (buiten mij staat en ik kan onderzoeken) en mysterie (waarin ik zelf met mijn hele wezen betrokken ben)

- men moet zich openstellen voor het mysterie; verder gaan dan onderzoek vd problemen

- zo ons bestaan (existentie) bewust en doorvoeld beleven

-> dit bestaan is tragisch

-> slechts verdragen door te richten op gemeenschap met God

atheïstisch extentialisme; antwoord op vraag naar uit- en zin-zicht

23.1 humanistisch of atheïstisch extentialisme

L’existence précède l’essence

- je suis, donc je pense, j’agis, je veus, j’ai peur met het menselijke zijn als toevalligheid.

L’autre

- ‘de andere’ , een concept dat we ontdekken als een deel van de ‘werkelijkheid-voor-ons’

-> intersubjectiviteit = ‘we vormen door observaties onbewust een beeld vd anderen en onze mede-wereld’

- pas wanneer deze observaties bewust: existentiële benadering

Exister c’est choisir

- de mens is fundamenteel vrij (zowel gegeven als zware opdracht)

- we proberen steeds weer aan die opdracht te ontsnappen omdat het net zo zwaar is

- o.a. ahv la mauvaise foi; verantwoordelijkheid door ondraaglijke angst van je af schuiven

-> angst komt voort vanuit de ervaring vh absurde vh leven, het weten over het niets
-> geen sprong in de religie zoals Kierkegaard (Sartre is atheïst)

- net doorheen de ervaring van die angst existeer je

L’existentialisme est un humanisme

- geen wanhoop, net een echt menselijk leven mogelijk hierdoor (keuzevrijheid)

- net door verwerping Godsidee, krijgen mensen de plaats die hun toekomt

-> we kiezen wat voor ons het beste is

-> ‘de mens is niets anders dan wat hij van zichzelf maakt’

- het principe legt dus een grote verantwoordelijkheid bij de mens, men gelooft niet in een

God die maakt dat mensen niet doen omdat hij het zegt

- deze verantwoordelijkheid omvat de hele wereld. ; ‘wat zou gebeuren als iedereen handelt zoals jij’

-> dit gebeurt immers niet, toch moet men het zich vragen
-> deze vraag negeren is immers een teken van kwade trouw

-> zo is de mens in staat ‘goed’ te doen zonder God

23.2 sociale filosofie

- Sartre ‘koos’ vanuit zijn menselijke vrijheid voor een leven id oppositie;
-> communistische partij, verzet tegen fascisme, …

-> toch bleef hij kritisch tov het officiële marxisme: enkele stellingen

- zolang kapitalisme: marxisme enige filosofie die zich zinvol met de hele werkelijkheid bezighoudt

-> andere theorieën incl. existentialisme -> onafhankelijke ‘enclaves’

- Sartre wijst op het reële karakter van de gevoelens (kierkegaard->vlucht, sartre->ervaring)

en de beperkingen van het intellect

- ‘synthese tss Marx en Kierkegaard’: iedereen als deel van structuur zien is van belang, maar

correctie noodzakelijk dat individuele persoon meer is dan slechts deze categorie.

- praktijk van de bevrijding is noodz. omdat vrijheid nooit kan worden losgemaakt vd anderen (door subjectiviteit)

- Waarom onafhankelijkheid vh existentialisme bewaren? ; onderscheid

- interpretatie vd geschiedenis en de werkelijkheid (Marx, marxisten)

- concrete benadering van deze werkelijkheid (Sartre, existentialisten)

- marxisme zonder existentialisme: dogmatisme, verstarring

- existentialisme zonder marxisme: pessimisme of nieuwe vorm v religie

Basisprincipe

- ‘Intentionaliteit’ van Franz Brento ; het op het object gericht zijn van de geest

- om de door ons bekeken werkelijkheid te vatten: van alle voor-oordelen ontdoen

-> reduceren van ons denken tot het object; ‘fenomenologische reductie’

Wat zie ik eigenlijk?

- wat we zien is een verschijnsel (fenomeen) ; er bestaan alleen maar fenomenen

- dat fenomeen dat we waarnemen verschijnt in mijn bewustzijn maar is meer dan datgeen wat in mijn bewustzijn verschijnt

--> vanuit het bewustzijn tot de dingen zelf gaan

 daarom is volgens Husserl de fenomenologie de eerste wetenschap, de basis

 nieuwe houding en wijze van ‘kijk’ die nt vanzelfsprekend is ; rijkend en verruimend

 openstaan voor de werkelijkheid die door de beslommering en de ideologieën van het dagelijkse leven erg moeilijk gemaakt wordt.

anti-beweging op monumentale systeem v Hegel + voorloper existentialisme

Marx-idee v concrete mens en individu centraal, maar geïsoleerd

Enteneller

- voor Kierkegaard was leven en denken één; zijn leven had een grote invloed op zijn denken

- vertrekpunt: nadenken over de situatie vd mens en wereld -> conclusie wereld is zinloos

-> angst en wanhoop

 Hoe uit diepe en reële angst komen?

- Niet op uiterlijkheden (esthetische, Shopenhauer) te gooien-> verveling -> diepere wanhop

- Niet door zuivere menselijke innerlijkheid (ethische) -> hoger niveau maar verlost mens nt

- 1 optie: opgeven v zichzelf aan God (religieuze)

-> bereiken via het inzicht id zinloosheid vd wereld (opm: geen godsvewijs)

-> mens is voor eigen leven verantwoordelijk en moet christelijke levenswaarden ontdekken

Kierkegaard vs Marx:

- beide mens centraal en keren ze zich tegen Hegel

- individu op zich <- -> deel v sociaalhistorisch bestel

Naast rationalistische, idealistische filosofie (enkel verstand)

-> kleinere stroming -> verstand + gevoel + intuïtie + …

Augustinus: - grote plaats aan persoonlijke bewustzijn; kenniskracht vd liefde

- verdrongen door aristotelisme v Thomas v Aquino

Blaise Pascal: - zag beperkingen v wiskunde en rationalisme -> meer om ‘de vrede vd ziel’ te bereiken

- overgave aan de Openbaring en Gods genade

- rol vh gevoel

fenomenologie (nieuwsoortig denken, leer van de verschijnselen); onderscheid tss

- fenomenologie v Kant: ‘de leer van de verschijnselen vd dingen’ tov niet te vatten Ding-an-sich

- fenomenologie v Hegel: ‘verschijnen vd geest’

- moderene fenomenologie (Husserl)

anti-beweging op absolute optimisme v Hegel

Die Welt als Wille und Vorstellung

- de wereld an sich (op zichzelf) <- -> de wereld voor mij is Vorstellung (representatie,schijn)

- de werkelijkheid is een blinde kracht, de Wil; almachting, onstuitbaar, gn oorzaak of kennis

- dr principe van de individuatie werkt die deze Wil in ons als vernietigende ‘wil tot leven’

-> leidt onheroeplijk tot zelfvernietiging

-> op een helling rennen en niet meer kunnen stoppen, beneden wacht de afgrond

- ‘poppenkast’

 dit inzicht is onontkoombaar, enkel vertragen en af doen zwakken

- kunst ; pijnstillend middel (cfr. waterval)

- godsdienst ; boeften beperken, verwachtingen kleiner

-> negatie vd levenswil dr boeddhistische ascese, ‘het Nirvana’