Item gefilterd op datum: december 2012

- geen hiërarchische geestelijkheid koranleraren hebben maatschappelijke en politieke invloed

- oprichting van exegeserichtingen of ‘madhhab’ en het instellen van de ‘ficq’ of overpeinzing (islamitisch recht) om structuur te brengen en heterodoxie tegen te gaan

Koran:

= neerslag van Allahs openbaring (in het Arabisch!) aan Mohammed

- verspreiding van het Arabisch als een ‘hogere taal’

- in de ME wordt de Koran in het Latijn vertaald: ‘Leer uw vijand kennen om hem beter te kunnen bestrijden.’

De ‘hadith’ (tradities):

= uitspraken van Mohammed die eeuwenlang mondeling doorgegeven en ca. 850 opgetekend worden

- de hadith bevatten de soenna (gewoonten van de Profeet)

- een ‘soenniet’ houdt zich dus aan de soenna

- men gelooft in één masculiene god

- geloof in het leven na de dood

- bekering draagt bij tot de individuele redding in het hiernamaals

- duidelijke levens- en wereldbeschouwing (orthodoxe joden en) moslims gaan hierin verder dan christenen (en andere joden):

* elk facet van het leven is doordrenkt met religie

* wereldlijk en geestelijk recht: in principe geen onderscheid (sharia)

* wereldlijk en geestelijk gezag: in principe geen onderscheid (kalief is staatshoofd én leider van de islamitische gemeenschap)

• Islam schept een gevoel van loyaliteit tussen de Arabieren

- jodendom en christendom worden getolereerd als ‘volkeren van het Boek’, in de ME zagen de christenen de moslimgemeenschap als een sekte

Islam verspreidt zich zeer snel, vergeleken met het christendom in Europa

Kerstening heeft langer geduurd dan gedacht

- vertraagde sociale en mentale penetratie

1) sociaal: ‘eerst elite, daarna massa’

2) mentaal: geloof blijft lang oppervlakkig

- Karolingers proberen gewone gelovigen bewust te maken van wat het geloof betekent (ook enkele andere vorsten proberen dit), maar het is moeilijk: Bijbel wordt bijvoorbeeld niet in de volkstaal geschreven

- geestelijken proberen het heidendom uit te roeien, vb. door vernietiging van heidense cultusplaatsen

- later gaat men deze heiligdommen omvormen tot kerken vb. Pantheon

- meer effect want zo wordt de superioriteit van God bewezen en wordt respect getoond t.a.v. de verliezers

Syncretisering

men spreekt tegenwoordig vaak van ‘syncretisering’ (versmelting van oude en nieuwe geloofselementen), waarom?

1) Dag- en maandaanduidingen zijn van voorchristelijke periode, ook sommige feesten (vb. midzomerfeest in Zweden en Noorwegen)

2) Heidense goden en praktijken worden geïdentificeerd met christelijke heiligen en riten (vb. Sint-Anna in Bretagne)

3) Religieuze ambiguïteit wordt lang geaccepteerd (vb. gietvormen voor zowel een crucifix als een Thor-hamer)

4) Constantijn als sol invictus

5) Iconografie Maria is afkomstig van de godin Isis

6) Rol van de heiligen? spelen in op polytheïsme en oude patronage in het Romeinse Rijk

7) Magie van het christendom: * relieken

* mirakelen

* exorcisme

* boeteboeken

= lijsten van alle mogelijke zonden (heel levendig beeld van hoe verschillende culturen met elkaar in aanraking komen)

Vroege ME

christelijke praktijken zijn vaak gebed in een sfeer van magie

11^e eeuw

kerkhervormingen parochiegeestelijkheid wordt in het gareel gedwongen (magische element verdwijnt, simpele catechese en toediening sacramenten staan centraal). Nog tot na de ME zijn er voorbeelden van verering van heidense goden.

Christendom is gericht op verbreiding:

1) apostelen: prediking ‘einde der tijden’ om de mensheid te redden

2) na 311 (godsdienstvrijheid): bekeren van barbaarse heidenen, toch is er vaak de idee dat het heidendom en christendom onverenigbaar zijn

3) ca. 450: Sint-Patrick (Ierland): na in Gallië in aanraking te komen met het christendom : verspreiding ervan in Ierland  ontstaan van ascetische monnikendom

Bekering

in sommige streken zorgen barbaren voor een terugval van het christendom, maar meestal worden ze verbazingwekkend snel tot het christendom bekeerd:

Clovis

waarom?

- Politiek-strategisch  het voor zich winnen van de Gallo-Romeinse elite

- ‘heil’  door zijn doopsel krijgt zijn leiderschap een goddelijke dimensie

- Religieus argument om oorlog te voeren

‘Gefolgschafts – denken’

onderdanen volgen het voorbeeld van de leider: groepsbekering

nuances:

- Bekering = oppervlakkig

- Missionering blijft duren: nieuwe religie vond moeilijk ingang

- Onderwerping en bekering van overwonnen volkeren

bekeerlingen

beschouwen hun hele familie als bekeerd

>>> Dit stramien (elitebekering – algemene bekering) herhaalt zich in de volgende eeuwen

Bekering is dus niet enkel het resultaat van missionering, maar ook van diplomatieke onderhandelingen

heidendom blijft vaak lang bestaan, naast het christendom (strategie van de ‘double insurance policy’), vb. grafgiften blijven bestaan tot in de 8^e eeuw.

Kerstening

De manier waarop enkele gebieden gekerstend worden:

1) Angelsaksisch Engeland: niet stelselmatig gewelddadig

2) 7^e eeuw: Baskenland en Slavisch gebied over de Donau samengaan van missionering en gebiedsuitbreiding door de Merovingers

3) 8^e eeuw: Friezen en Saksen gedwongen kerstening door Karolingische hofmeiers

4) Vroeg VII: bekering van onze gewesten door Amandus met steun van de Frankische vorsten

Kerstening van de Friezen

wordt aangevat door Willibrordus en de Pippiniden, maar veel verzet hiertegen (in brand steken van nieuwe kerken) Karel Martel breekt Friese verzet

Kerstening van de Saksen:

1) begonnen door Sint – Bonifatius, met wisselvallige steun van de Franken oppervlakkige penetratie van het geloof

2) Karel de Grote koppelt gedwongen kerstening aan militaire onderwerping

>>> Widukind (leider van de Saksen) laat zich dopen, met Karel de Grote als peetvader = ‘vaderlijke genade’ (Er zijn in de ME meerdere voorbeelden hiervan te vinden.)

3) Opstanden volgen want de bekering wordt gezien als verraad.

a. slechts na tientallen jaren wordt Saksen gekerstend

b.gebruik van geweld bij kerstening wordt later teruggeschroefd

4) Andere tactiek: het zenden van autochtone missionarissen

Kerstening van Scandinavië

Lodewijk de Vrome

begonnen onder Lodewijk de Vrome, waarschijnlijk met de bedoeling: ‘dreiging van de Vikings tegengaan door inmenging in hun binnenlandse politiek’ >> lukt niet!

10^de eeuw

- kerstening komt opnieuw op gang, mede door de uitstraling van het Duitse Rijk

- koning van Denemarken bekeert zich

- kerstening houdt stand doordat deze een periode is van militaire en politieke successen (vb. verovering van Engeland)

Tot 12^de eeuw

nog heidense rituelen waar te nemen

Kerstening van de Slavische volkeren:

Ten oosten van de Elbe

1) men (= vooral de Saksen zelf!) past de tactiek toe zoals die op de Friezen en Saksen (militaire onderwerping – gedwongen kerstening) >>> veel verzet

2) doorslaggevend is de combinatie kruistocht – (Duitse) kolonisatie – kloosterstichtingen (vb. cisterciënzers)

Begin 10^e eeuw:

bekering van de eerste vorsten van Bohemen, Polen wordt gekerstend door de Bohemen

Zuidelijke Slaven:

1) concurrentie tussen Oost – Franken en Byzantijnse Rijk

2) ca. 860 zetten twee Byzantijnse monniken, Kyrillos en Methodios, het gesproken Slavisch op schrift

3) communicatieve mogelijkheden van Byzantijnse monniken worden vergroot (Bijbel in een volkstaal vinden de Oost – Franken niet kunnen)

4) compromis waarbij de Franken hun invloed op dit gebied grotendeels verliezen

Kerstening van de Magyaren

(= Hongaren) gebeurt door de bekering van hun heersers: koning wordt tot een heilige verheven met de bedoeling om de invloed van het christendom te vergroten

Midden 11^e eeuw:

- enkel Baltische volkeren, Esten en Finnen zijn als enige in Europa nog niet bekeerd

- gewelddadige kerstening heeft slechts beperkt succes

- slechts diepgaande kerstening door openheid naar geloof toe door aristocratie

in de praktijk is het kloosterleven een deel van de aristocratische wereld:

- bezoekers lopen in en uit

- vaak bezoeken belangrijke personen de kloosters

- abten en monniken doen zich tegoed aan wereldse genoegens

- kloosters worden ook gebruikt als ‘gevangenis’ voor ‘staatsgevaarlijke’ personen

1) kloosterwezen wint aan belang ► ‘desecularisatie van de westerse samenleving’

2) na een tijd (onder invloed van Augustinus) krijgen monniken dezelfde juridische status als geestelijken

Eerste eeuwen ME

- kloosterwezen zijn niet overzichtelijk gestructureerd

- oefenen wel gezag uit over het platteland

- later wordt de stichting van nieuwe gemeenschappen onderworpen aan de goedkeuring van de bisschop en komen er vooral in het westen echte voorschriften

Gallië

4 monastieke tradities te onderscheiden (kloosters volgen nog geen ‘orde’)

1) Martinus van Tours

Eind vierde eeuw: kloostergemeenschap

2) Honoratius en Cassianus

Eind 4^de eeuw: introduceren het oosterse monnikwezen in de Zuid – Gallische steden (o.a. gemeenschap bij Marseille)

3) Ierland

- Geen Romeinse inplanting (Ierland was nooit deel van Romeins Rijk)

- Ideaal van de peregrinatio (=ballingschap): het verblijf in den vreemde

1) Missionering: onderweg worden kloosters opgericht, vaak ver weg van de stad (= 2^de christianisering van West – Europa)

2) spiritueel: aardse leven als ballingschap zien

3) praktische: kloosters in onherbergzame gebieden

- St. Patrick (ca. 450)

- Columbanus (late VI): missionaris, stichtte kloosters in Luxeuil en Bobbio

4) Benedictijnse traditie

Regel van Benedictus is een herbewerking van vroegere regels:

- geen persoonlijke bezittingen

- klooster niet verlaten (ideaal van de ‘stabilitas loci’)

- onvoorwaardelijke gehoorzaamheid (als godsdienstbeoefening)

- ‘bid en werk’ (‘ora et labora’) è ‘werk’ wordt al snel gezien als intellectuele arbeid

- + strakke dagordening

>>> Regel v. Benedictus wordt zeer populair door steun van paus Gregorius de Grote (één van de vier kerkvaders!) en door de nadruk van kerkhervormers op deze regel

3^e eeuw

- Egypte en Syrië leven mensen teruggetrokken van de wereld om hun persoonlijke redding te bewerkstelligen, alleen, in groepjes, of in combinatie van de twee

- het samenleven in groepjes wordt in het W populair

Levensstijl

= combinatie van het stoïcijnse ideaal (materiële behoeften loslaten, om zich geestelijk te ontwikkelen) en christelijke elementen ( vb. martelaarschap en zelfopoffering)

Martelaars

populariteit van de Vroeg – christelijke kerk is deels te verklaren door het grote aantal martelaars:

- symboliseren de overwinning van het leven op de dood

- hun leven wordt gebruikt als ethisch richtsnoer

- wonderbaarlijke krachten worden aan hen toegeschreven

>>> door de verbreiding van het geloof komt er en ‘tekort’ aan heiligen è men verspreidt ze in onderdelen (relieken) of men maakt gebruik van iconen

4^de eeuw

er vallen nog maar weinig martelaars è wat moet men doen om heilige te worden?

- Oosten: een reputatie van uitzonderlijke deugdzaamheid volstaat

- Westen: sociale positie speelt een rol: vooral abten, bisschoppen, vrome vrouwen van aristocratische afkomst

Betekenis

betekenis van de heiligen wordt steeds belangrijker: heilige is middelaar tussen God en gewone gelovige, niet enkel spiritueel, maar ook materieel

Afbeelden

hoe worden heiligen getoond?

- Contact met God d.m.v. visioenen

- Verrichten van wonderen (bewijst almacht van God)

- Levensverhalen of vitae vb. levensbeschrijving van Martinus van Tours

>>> centraal in deze verhalen staat de conversio = de omkering van de heilige van een zondig naar een voorbeeldig leven

(heiligen worden dus als propagandamateriaal ingezet)