Item gefilterd op datum: december 2012

In de eeuwen na 1000 waren er tov de armenzorg 2 verschuivingen waar te nemen:

- Religie: aangereikte bewustwording: armen zijn goed om twee redenen:

→ zij zijn het levende voorbeeld van hoe de mens eigenlijk moet leven.

→ Door het geven van aalmoezen werd de bezwaarde ziel ontlast en werd het verblijf in het vagevuur verkort.

- De gecommercialiseerde economie werkte een mentaliteit in de hand die arbeid als positief zag en armoede als gevolg van de onwil om te werken.

Vanaf het einde van de 12^e eeuw was er de opkomst van de geïnstitutionaliseerde armenzorg.

Hiervoor was dit een zaak van kloosters en bisschoppen. Nu kwamen er meer leken in de armenzorg. Zij voorzagen in 2 types van voorzieningen:

1) Hospitalen en passantenhuizen.

2) Lokale armenkassen of tafels van de Heilige Geest. (nauw verbonden met de parochiekerk). Uitsluitend voor behoeftigen uit de eigen gemeenschap.

• 15^e eeuw: de armenzorg krimpte in door een gebrek aan fondsen en te hogen overheadkosten.

De middeleeuwse wereld was vol van schrijnende armoede. Armoede is geen eenduidig begrip. Er worden drie soorten armoede onderscheiden:

1) Fiscale armenà inwoners die te weinig vermogen hebben om belasting te betalen.

2) Armen die in aanmerking kwamen voor ondersteuning.

3) Marginalen, mensen zonder eigen middelen die aan de rand van de maatschappij leven.

Sociale spanningen

Vele sociale spanningen zowel in de landelijke als de stedelijke sfeer. Dit had drie factoren:

1) Structurele arbeidskrapte leidde tot spanningen tussen horigen en heren

2) Vorsten stelde snel groeiende fiscale eisen.

3) Roep om kerkhervorming.

Boerenoorlogen

Er zijn vele voorbeelden te noemen van boerenoorlogen.

Jacquerie

Peasant’s revolt

aanleiding was een door de Engelse boeren als onredelijk beschouwde herziening van de poll tax. Ze trokken daarop naar Londen. De eisen waren:

- definitieve afschaffing van de horigheid.

- Intrekking van de arbeidswetten van na de Zwarte Dood.

- Inspraak in het landsbestuur.

- De ontmanteling van de wereldlijke rijkdommen van de Engelse Kerk.

Boerenoorlog in Zuid- en Midden – Duitsland

Boerenoorlog in Zuid- en Midden-Duitsland. Deze had verschillende oorzaken:

- Veel boeren waren nog steeds horigen

- Ieder had te maken met de uitwassen van lokale gerechtsheerlijkheid.

=> Opmerkelijk: openlijke geweldpleging MET propaganda offensief. Drukpers was daarbij een handig hulpmiddel.

Catalaanse remensas – beweging

Hardnekkig protest tegen de politiek van de adellijke en geestelijke heren: in een tijd van neergaande inkomsten komen zij terug op de vrijkoping van allerlei heerlijke lasten die de boeren eerder hadden gekregen.

Stedelijke oproer

- 1378 in Florence.

- Onrust in de textielnijverheid was de aanleiding

- De vollers hadden namelijk geen enkele rechten. Ze gingen de straat op en wisten drie nieuwe gilden af te dwingen. Het effect was echter klein, daar de gilden erg klein waren.

→ de meeste sociale opstanden uit de late ME onderstrepen de eerder gesignaleerde tegenstellingen tussen stad en platteland.

Vlaamse opstand

1325-1328. Het was een protest tegen:

- De willekeur en de corruptie bij de belastingheffing.

- De Heren in het algemeen.

Steden

De invloed van de steden was heel belangrijk: Brugge sloot zich aan bij de rebellen, Gent bleef loyaal.

Aanvankelijk verliep de opstand met succes. Maar er kwam tegenstelling van Gent en er was een ingrijpen van de Franse koning, dit brak de opstandelingen op.

GEEN klassenstrijd

Om 3 redenen valt er niet te spreken van een klassenstrijd:

1. opstanden vertoonden weinig sociale homogeniteit.
2. Klassenbelangen werden doorkruist door een meer klassendoorsnijdend karakter.
3. Er ontbrakk een consistente revolutionaire ideologie die het klassenbewustzijn weerspiegelde.

à de meeste boerenopstanden waren beter georganiseerd dan de stedelijke oproeren.

Opkomst van de steden heeft voor deze tegenstelling gezorgd. Het is door het stedelijk imperialisme dat de sociale en culturele kloof is verbreed. Onder de stedelijke elite bestond een diepe afkeer van alles wat boers was en die afkeer vertaalde zich in stereotypen.

Beeld

Werd bepaald door de tweeslachtige houding die de hele christelijke Europese cultuur heeft gedomineerd. De negatieve kijk op vrouwen gaat ver terug in de tijd

• tegenstroom werd op gang gebracht door het christendom.
• Toch bleef de opvatting dat vrouwen gewoon een wezenlijk andere functie hadden dan mannen. Dit kwam door hun ‘mindere cultuur’.

Positie

- Private & publieke sfeer: onderworpen aan mannen.

- Vrouwen hadden zeer weinig rechten. (geen openbare ambten en ze waren rechtsonbekwaam)

- Sociaal- economisch: in lagere klassen was het verschil minder groot dan in hogere kringen.

- Sommige vrouwen werkten in de marges van de economie.

Demonisering

In de steden woonden veelal meer vrouwen dan mannen. Mede hierdoor ontstond de demonisering van alleenstaande oudere vrouwenà kwaadwillende mensen konden een pact sluiten met de duivel. Dit idee had uiteenlopende achtergronden:

- aanwezigheid van dood en verderf in de samenleving.

- De hokjesgeest en de groeiende moralisering van het openbare leven.

- De opkomst van de zorgende sector.

De pestepidemieën zorgden voor een drastische herschikking van het vermogen. Naast geografische en sociale mobiliteit riepen ze ook sociale afsluiting op.

Adel

De adel is nooit dichtgemetseld:

- er is altijd een mogelijkheid tot opname van de mensendie dicht bij de levensstijl stonden.

- Adel en ridderschap sloten leden buiten omdat ze hun stand niet meer kunnen ophouden.

Stedelijke sfeer: paradox

- urbanisatie is eerder toe- dan afgenomen à gestage instroom van migranten in de steden.

- Neiging tot sluiting door de steeds verder gaande organisatie en reglementering van arbeid en productie.

Tendens in de late ME: sociale compartimentering en dat wat Max Weber de ‘statusgroepen’ noemt. Deze classificatiedrang gaat terug naar de 12^e eeuw.

- late ME = periode van contractie, niet als crisis => Argument: niet alle sociale groepen zijn over 1 kam te scheren

- crisis van de late ME valt bovendien op een heleboel manieren te relativeren. Arbeiders beleefden een tijd van voorspoed

- gedurende de late ME kregen economische instituties steeds vaker een primaire regionale functie. Dat is een vb van de tendens dat steeds meer kleine plaatsen aansluiting kregen op handelsnetwerken.

Symptomen

Na 1350 à drastische afname van het bevolkingsaantal: ingrijpende gevolgen voor de economie op het platteland:

1) Wijziging van de land – labour ratio. Gronden werden verwaarloosd. Dorpen werden verlaten, de zgn. wüstungen / lost villages.

2) Demografische teruggang drukte de prijs van graan.

=> Oorzaken:

- Ondanks dalende grondproductie bleef de arbeidsproductie en de productie per consument gelijk.

- Arbeidsschaarste zorgde voor hogere lonenà structurele verschuiving in de voorkeuren van consumenten.

Uitwegen

Grootgrondbezitters

=> Zwaarst getroffen:

- dalende inkomsten door het op de markt brengen van overschotten

- stijgende uitgaven aan lonen en prijzen voor niet agrarische goederen.

=> meer gebaat bij specialisatie in extensieve vormen van veehouderij, die veel grond maar weinig arbeid kostten

- Ontstaan conflicten tussen de schaapsboeren en de boeren met de traditionele gebruiksrechten

- luidde de enclosure – beweging in: heren gingen weidegronden afbakenen en voor gemeen gebruik afsluiten.

Oplossingen

- Een deel van hun bezit werd ten gelde gemaakt.

- Zij probeerden geld te trouwen of alternatieve inkomensbronnen te zoeken.

- Ze probeerden tegen de markt in de arbeidslonen te drukken, de vrije wegen van arbeid te belemmeren of allerlei traditionele betalingen te verhogen.

- Toen dit alles niet hielp, zijn ze in Engeland overgegaan tot het opgeven van de directe uitbating. Ze begonnen met het uitgeven van de reserves in termijnpacht. Schriftelijke contracten hierbij noemen we de zgn. copyholds.

- Toepassing van arbeidsbesparende techniekenà de lichte ploeg of de ‘ korte zeis’ (zicht)

En de boeren?

Onder te verdelen in 3 grote groepen:

- Middenklasse: konden net in eigen onderhoud voorzien.

- Kleine groep grote boerenà produceerde regelmatig overschotten.

- Brede onderlaag van keuters en landlozen. Late ME waren voor hen gunstig vanwege de relatief hoge lonen.

Lakenproductie op platteland

Onderdelen van de lakenproductie werden soms naar het platteland verhuisd omdat de lonen daar lager lagen dan in de stad. Er deed zich kortom een integratie van niet-agrarische activiteiten in de rurale economie voor.

- Tegen 1300à meer dan de helft van de plattelandsbevolking was voor haar inkomen afhankelijk van loonverdiensten

- middenklasse is een kwetsbare groep omdat ze er niet in slaagde om financiële reserves op te bouwen. Bovendien

- fiscale lasten verhoogden in de 15^e eeuw sterk.

Grote boeren

- hadden het beter omdat zij wel een buffer konden opbouwen

- Engeland: welvarende groep die qua sociale status vlak onder de lage adel kwam: de yeomen.

• Demografische effecten: moeilijk in te schatten. Relatief weinig burgerslachtoffers.
• In de actieve adel: veel doden (grote veldslagen maakten veel slachtoffers).
• Na 1450: langzaam demografisch herstel. Per land verschilde de snelheid van aangroei enorm.

=> Deze faseverschillen zijn te wijten aan verschillen in huwelijksvruchtbaarheid, cultuurverschillen en aan economische structuren