Item gefilterd op datum: januari 2014

“The great transformation”   Moderne samenleving   Ontstaan sociologie

Schets van de wereldgeschiedenis:
- Mens beheerst vuur
Bespreking: Roofdieren werden afgeschrikt.
Bv. Beren slepen mensen in grotten als hapje. Maar daarna
draaien de rollen om. Mensen wonen in grotten en eten beren.

- Ontstaan landbouw
Bespreking: Samenleving verandert drastisch. Mensen gaan zich
vestigen – er ontstaat eigendom – daardoor ontstaat
verdediging, krijgersgroepjes.
Dorpen en zelfs de eerste steden komen tot ontwikkeling; meer
complexe arbeidsverdeling en bestuur, vastgelegde rechtsregels
…
= Neolithische revolutie
(ging gepaard met overgangscrises; Duizenden jaren; Er leven
nu nog mensen in stamverband)

Opm.: Sommige mensen waren er zich toch van bewust dat hun leefwereld aan het veranderen was. Dit is terug te vinden in oude mythes en godsdiensten. Zij waren de eerste die probeerden een antwoord te geven op vragen en problemen die dat “nieuwe” leven in een groter samenlevingsverband stelde.

- Industriële revolutie
Bespreking:
Politieke omwentelingen + veranderingen inzake arbeid

- Franse revolutie
Bespreking: Term wordt gebruikt voor gebeurtenissen van 1789
tot 1794, maar ook voor politieke modernisering in het algemeen.
De bestaande sociale orde werd verworpen voor nieuwe idealen:
Vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid!

Schokkende revolutie: heel de oude klassenmaatschappij viel om, er was opeens gelijkheid enz. Traditie om naamgeving naar Heiligen te doen kreeg ook klappen. Kerk was negatief afgeschreven tijdens Franse revolutie; mensen werden onzeker i.v.m. naamgeving dus werd men naar andere dingen genoemd.
Ook bij kleding veranderde alles: Vroeger was kledij namelijk klassengebonden!!

Maar? In de oudheid bestonden toch ook al republieken? (Griekse + Romeinse?)
Ja maar uitzonderingen; ‘Burgers’ vormden trouwens de minderheid; de meerderheid bestond uit slaven en mensen die niet beschikten over de voorrechten van de selecte burgers.

Sociologie bedrijven waar geen democratie is = onmogelijk!
Als socioloog heb je vrijemeningsuiting + democratie nodig.

Bv. USSR van vroeger

Bv. Vechten om vrijheid op spreken

- Het sociologisch bewustzijn wordt geprikkeld door crisis

: West-Europa & Noord-Amerika 18^e en 19^e eeuw grondige maatschappelijke veranderingen.

: Maatschappij was eeuwenlang zo vanzelfsprekend, zo vertrouwd.

Zelfs in tijden dat het leven rustig is hebben mensen het gevoel dat ze op een keerpunt staan in de geschiedenis.

Keerpunt nu: Snelle vlucht van techniek, en wetenschap, industriële productie van een ongekende variëteit aan goederen en diensten, opkomst van liberale democratieën, de hoogontwikkelde mediatechnologie en de verkeers- en communicatie-infrastructuur.

Het besef

: Besef dat mens zijn lot afhangt van het bestaan van andere mensen.

Verklaring:

1) Natuurlijke distantie ontbreekt
: Mensen maken zichzelf niet gemakkelijk tot object van wetenschap

: ‘Wetenschap van de maatschappij’; Maatschappij bepaalt onze identiteit. Wij maken de maatschappij, maar tegelijkertijd worden wij door haar gemaakt.

2) Sociologie ontluistert

: Mensen doen zich vaak beter voor dan dat ze zijn; Zij vrezen dat ze hun bevoorrechte positie zullen kwijtspelen.

: Sociologie = subjectief : trapt heilige huisjes in, ontmaskert, ruimt

vooroordelen op: Ze wijst op pijnlijke situaties in onze samenleving!!

Voorbeeld_1:

“Hoeveel woorden die u zelf kent, hebt u zelf bedacht?”
Verklaring: Taal = sociaal product
Wij denken via structuren die niet van ons zijn. Je zou niet kunnen
denken, zonder sociale processen zoals taal.

Voorbeeld_2:

“Menselijk lichaam. Pasgeboren baby’s eten vaak, hun hongergevoel is nog niet door de maatschappij hervormd.”

Verklaring: De mens heeft een institutie bedacht: ‘De maaltijd’. (3x per dag)

We beheersen onze honger om alles maatschappelijk te ordenen. Denk aan arbeiders die op hetzelfde moment arbeid moeten verrichten.

“Naar toilet gaan.”

Verklaring: Sociale prestatie om het in te houden tot je op de WC zit.
Vanaf 2 jaar: zindelijkheid + taalgebruik
Bejaarden die zindelijkheid verliezen, voelen zich uit sociaal leven,
maatschappij weggedrukt.

Psychologie onderzoekt het innerlijke van de mens, sociologie onderzoekt sociale voorwaarden waaronder men ‘mens’ wordt.

* Denk aan: “Voorwerp”  Iets wat je voor – u – werpt

 Je kan er afstand van nemen en iets bekijken

* Je kan gemakkelijk afstand nemen wanneer iets stuk gaat, wanneer iets breekt, …
Denk aan: - Vis die je uit het water haalt; De vis merkt het pas als hij eruit is

- Hoofd in plastiek zak; dan pas merk je dat je zuurstof nodig hebt, dat
je ademt
- Aardbevingen; aardkorst is voor ons iets evident, waar je niet bij nadenkt. Mensen die in gebieden van aardbevingen leven merken dit wel.

Pas dit nu toe op onze samenleving:

Bv. Je bent gewoon ouders te hebben, maar als één van de twee komt te overlijden…

1^e golf: 1. Sterrenkunde

2. Natuurkunde

3. Biologie

4. Geneeskunde

2^e golf: 1. Sterrenkunde (Vanaf 14^e eeuw tot …)

2. Natuurkunde

3. Biologie

4. Menswetenschappen !! (Nl. 16^e eeuw psychologie, 18^e à 19^e eeuw sociologie)

Opflakkering van de wetenschappen steeds in dezelfde volgorde?!
 Verklaring: Men gaat zich eerst bezighouden met wat het verste ligt, want iets
bestuderen wat je zelf bent is moeilijker.

: Wetenschap veronderstelt de objectiviteit *

Hoe komt het dat een bepaalde wetenschap relatief laat is opgekomen?

= al direct een sociologische vraag!

De eerste wetenschappers waren:

- de priesters

 waarneming van sterrenbeweging

 voorspellen van maan- en zonsverduistering

Socius = “gezellig”

Logos = “wetenschap”

Sociologie : wetenschap over sociale zaken!!

1. Vereconomiseerde samenleving

• dominante plaats van de economie, alles draait om economie
• alle aspecten van de samenleving zijn verwoven; economie hangt bv. samen met religie (=alomvattend verbindende)
• ME: economie bestond niet als onafhankelijk geheel

○ bv. boer verkoopt producten goedkoper aan familieleden

○ bv. geen woekerrente: men mag niet te winstgevend zijn

• nu: rationeel gedrag, verkopen aan de meest biedende = vrije markt

○ Hoe? Door differentiatie: opsplitsing , verzelfstandiging van de economie

• The Great Transformation- Karl Polanya

○ In alle pre-industriële samenlevingen is het economisch leven sterk verwoven met andere dimensies (bv. religieus, politiek, sociale dimensies)

○ Individuen werden niet beschouwd als ‘economische actoren’ zonder meer

■ Bv. lijfeigenen: niet zomaar werknemer/arbeider maar er bestonden ingewikkelde sociale en politieke verhoudingen tussen heer en lijfeigenen die altijd (en dus ook tijdens economische transacties) een rol speelden

○ ontstaan van economisch subsysteem (=kapitalisme) : vrije markt

■ Geleidelijke evolutie

• Zuiver Economisch rationalisme is modern

○ Bestond niet in pre-industriële samenlevingen: economische motieven werden getemperd door andere motieven en ‘homo economicus’ , de mens die zuiver handelt op grond van economische motieven bestond niet; economische motieven waren verweven met andere waarden

■ Bv. Potlatch: winsten of voorraden werden feestelijk verspild of vernietigd, op arbeid werd neergekeken en financiële transacties stonden in een kwalijk daglicht

• Zorgt vor gelijkheid in macht, middelen : ‘evenwichtsmechanisme’: niet teveel accumuleren want dan komen er te grote verschillen in de maatschappij

■ Bv. ME: geen woekerinteresten

■ Bv. gedrag van Poolse aristocraten/landadel in de 17^e eeuw

• Wetten van klassieke economie gingen daar niet op
• prijs => productie

○ + omgekeerd : prijs stijgen , productie dalen

• Verklaring door aristocratische mentaliteit: Poolse adel was niet geïnteresseerd in toename van winst maar zij wouden enkel een stabiel inkomen, dat hen toeliet te blijven leven zoals ze dat gewoon waren
• Wanneer de prijs van het rogge daalde, moesten ze dus meer verkopen om hun inkomensniveau op hetzelfde peil te houden
• = traditioneel economisch handelen (ik wil een goede opbrengst van de ‘homo economicus’): ik doe zoals het voor mij voorgedaan is

○ Traditioneel economisch denken ‘irrationeel’

• Ontstaan van vrije markt in het Westen heeft dit veranderd

○ Ontstaan van een economische sfeer, afgebakend van de rest van de samenleving

○ Eerste vorm: handelskapitalisme  uitbreiding economisch sfeer tot productie sfeer

■ Gevolg: afschaffen van gilden en ambachten: belemmeren vrije markt

■ Gevolg: hoge vlucht van manufactuurkapitalisme (17^e – 18^e E) en later van industrieel kapitalisme (19^e E – 20^e E)

○ Aangezien geen enkele samenleving kan bestaan zonder ‘materiële reproductie’, gingen al de andere domeinen van het maatschappelijk leven afhangen van dit verzelfstandigde economisch systeem

■ Economie werd dominant

■ Marxistische theorie: geformuleerd in de doctrine van de economische onderbouw

• ontstaan van economisch subsysteem (=kapitalisme) : vrije markt

• Huidige dienstenmaatschappij als ‘totaalkapitalisme’

○ Huidige maatschappij: overgang van industriële naar dienstenmaatschappij (= tertiair)

■ = samenleving waar een groot deel van de werkende bevolking is tewerkgesteld in de dienstensector en nog slechts een minderheid werkt in de industrie (secundaire sector)

○ Deze evolutie heeft belangrijke maatschappelijk gevolgen

○ Alles wordt herleid tot handelsobject: veralgemeende commodificatie

■ Nieuwe activiteiten of activiteiten die tevoren nog niet in de economische sfeer slagen, gaan nu wel in die sfeer terecht komen

• Bv. onderwijs, gezondheidszorg, cultuur, informatie
• Zowel laaggekwalificeerde werkzaamheden (bv. kinderoppas) als gekwalificeerd werk (juridische en medische en financiële diensten) met gebruik van geavanceerde technologie (informatisering en telematica)
• Michel Beaud: dienstenmaatschappij wordt gekenmerkt door ‘totaalkapitalisme’; alles wordt een handelsobject en is koopbaar, heeft dus een prijs

○ Menselijk lichaam: hygiëne en medische verzorging, handel in bloed, organen en nageslacht

■ Doel: genetische beheersing van het bestaan

○ Maatschappelijk/sociale voorzieningen: onderwijs en informatie, opinieonderzoek en beïnvloeding bv. datingsite

■ Doel: beheersing van politieke besluitvorming

○ Geestesleven: wetenschappelijk onderzoek, verwerking en verbreiding van kennis en van geestes- en kunst producten bv. psychiater

■ Doel: beheersing van normen en waarden

○ Onze relatie tot de natuur: milieubehoud, milieuvriendelijke productie en urbanisatie

■ Doel: beheersing van de natuur en heel de planeet

○ Op al deze terreinen heeft het kapitalisme, zichzelf nieuw leven in geblazen; nauwelijks een activiteit te bedenken dat niet valt onder de dominantie van de economische logica

• Jürgen Habermas: “kolonisering van de leefwereld door het economisch systeem”

○ Van zodra de economie zich bezig houdt met zaken die thuishoren in de leefwereld van mensen, brengt zij de symbolische reproductie van de maatschappij in gevaar; de economie dringt door tot alle aspecten van het leven

○ Er zijn een aantal menselijke activiteiten die niet ongestraft vereconomiseerd worden

■ Bv. opvoeding, zorg, ontspanning, affectie, esthetische beleving, vriendschap, religieuze ervaring: horen thuis in de leefwereld en kunne niet economisch worden verhandeld

■ Als dat wel gebeurt, worden die activiteiten in hun kern aangetast

• Bv. als men moet betalen om hart uit te storten en zich begrepen te voelen  pervertering van sociale relaties
• Men wilt een spontane, begripvolle omgang met mensen in de eigen leefwereld. Doordat men de bevrediging van dit verlangen afkoopt, wordt dat verlangen zelf geperverteerd

○ Deze pervertering doet zich op grote schaal voor in onze maatschappij: mensen ontspannen niet maar kopen hun verveling af door televisie te kijken, kopen gemoedsrust bij de psychiater, advies bij consulenten, avontuur en opwinding onder de vorm van geprefabriceerde reizen, enz.

○ Dit gaat gepaard met:

○ zinverlies & vrijheidsverlies:

■ zinverlies: als teveel activiteiten gekoloniseerd worden door de economie, gaat de eenheid en de samenhang van de leefwereld verloren en daaraan ontleent het individu normaal gesproken een gevoel van zin

• waarom leven wij? Om meer en harder te werken : men verliest de zin

■ vrijheidsverlies: men gaat zijn behoeftenstructuur aanpassen aan wat op de markt verkrijgbaar is

• drie elementen zijn doorslaggevend geweest bij de vorming van een afgescheiden economisch systeem

○ industriële revolutie: fabriek

○ arbeidsethos

○ consumentisme

- De ‘Frankfurter Schule’

→ Institut für soziale Forschung : rijke joodse zakenman investeerde zijn geld in sociaal wetenschappelijk onderzoek

→ Onderzoekers; van joodse afkomst bv. Adorno

=> Communicatieonderzoek dat kritisch was = eigen wetenschapsopvatting

• wetenschappers objectief: feiten en theorieën

■ Feiten = producten van mensen, niet zomaar feit maar nagaan maar bekijken in welke mate die handelingen bekritiseerbaar zijn, niet enkel beschrijven

■ + Emancipatorische wetenschap: wegen laten zien van hoe het zou kunnen zijn, wat de samenleving zou kunnen zijn: feiten bestuderen + bekritiseren

■ + geïnspireerd op Marxistisch denkbeeld

→ Problemen onder Hitler: joden + kritiek + communistisch  instituut overgebracht in New York

- New School for Social Research (N.Y.)

→ Adorno: overgeplaatst naar VS: geconfronteerd met kapitalisme en consumptiemaatschappij

→ Keizerrijk (conservatief)  opkomst van fascisme en doorbraak van nazisme consumptiemaatschappij

=> Kritische blik op die maatschappij in zijn boek

→ Onderzoek naar wat maakt mensen vatbaar voor het fascisme

=> Welk persoonlijkheidstype is geschikt om in te passen in zo’n regime ? wanneer is iemand geneigd tot een autoritair gedrag?  F-schaal

=> Onderzoek Adorno: zijn mensen die een autoritaire opvoeding hebben genoten, meer autoritair dan anderen

→ Ontwikkeling v schalen voor elk levensdomein om mate van bevooroordeeld denken te meten

→ Resultaat: respondenten die bevooroordeeld waren op één schaal, waren dat ih algemeen ook op andere schalen

=> Vooroordelen ten opzichte van joden gingen samen met vooroordelen tegen andere minderheden

=> Conclusie: mensen met rigidere opvattingen vertonen volgende kenmerken

→ onderdanig t.o.v. superieuren & bazig t.o.v. ondergeschikten

=> Onderdaniger/ondergeschikt gedrag ten aanzien van mensen die zij beschouwden als superieur en baziger/wreder ten aanzien van mensen die zij als inferieur beschouwden; dus geen radicale bullebak

• ~hiërarchische model van nazi-maatschappij

→ intolerant in seksuele en religieuze attitudes

→ opvoedingspatroon: ouders tonen geen directe affectie en liefde, maar blijven afstandelijk en gedisciplineerd (~socialisatieproces)

=> gevolg: wanneer de volwassene geplaagd wordt door onverwerkte angsten, kan hij die enkel controleren door rigide attitudes aan te nemen

→ niet bestand tegen ambivalente situaties: hang naar duidelijkheid

= situaties van instabiliteit en onzekerheid  men wil zekerheid, men kan niet om met ambivalentie (= tweewaardigheid)

→ rigide denkschema’s dat leidt tot stereotiep denken

= stereotype vooroordeel : bv. het is een jood, dus het is inferieur

→ negeren van inconsistenties

=> zolang het een negatieve attitude is t.o.v. groep stemt men ermee in; stereotype opvatting van ‘de jood’ fungeert als verzamelnaam voor al wat men afwijst, ook al gaat het om onderling tegenstrijdige zaken

- Kritiek

→ Twijfel over betrouwbaarheid van de schaal

→ Autoritaire houding is geen persoonlijkheidskenmerk maar weerspiegelt waarden en normen van een bepaalde subcultuur

=> Ook bevestiging door ander onderzoek

→ Hartley: individuen met een negatieve houding t.o.v. leden van één minderheid, hebben vaak ook negatieve houdingen t.o.v. leden van andere minderheidsgroepen

→ individuen met negatieve houdingen t.o.v. bestaande groepen , nemen ook negatieve houdingen aan t.o.v. groepen waarvan men nog nooit kon gehoord hebben

=> autoritaire opvoeding in Kaiserreich

→ in het Kaisserreich heersde een militaire eenduidigheid

- wanneer dit werd vervangen door een instabiele samenleving, snakt men naar een nieuwe duidelijkheid, nieuwe indeling, nieuwe helderheid

- deze helderheid wordt gevonden in de Führer