Item gefilterd op datum: januari 2014

Alle moderne organisaties hangen af van kennis, expertise en informatie-overdracht.

• Professionals spelen een belangrijke rol hierbij!

Kenmerken van professionals:

• Hebben lange wetenschappelijke opleiding achter de rug
• Behoren tot nationale of internationale gemeenschap van experts

Kunnen dus niet zomaar worden ingepast in de bureaucratie!

• Professionals hebben een tamelijk grote autonomie in vergelijking met anderen in bureaucratie
• Ze staan met één been in en één been uit de bureaucratische structuur
  : in administratief en beleidsmatig opzicht gaan ze bureaucratisch te werk, maar tegelijk ruimte voor hun autonome activiteiten

Mate van professionalisering van beroepsgroepen verschilt
Bv. Verpleegkundigen, artsen en advocaten zijn beroepen. Maar autonomie van arts of advocaat > autonomie verpleegkundige.

‘Gatekeepers’

: op grond van hun professionele kennis kunnen ze bepalen wie geschikt is voor de
organisatie te werken als cliënt, leverancier of als lid.

‘Consulting bureaus’

: de groei hiernaar is te verklaren doordat professionelen vaak erg moeilijk in te
passen vallen in het bureaucratisch systeem. Zulke vaak kleine dienstverlenende
bedrijven die hun expertise verkopen of verhuren is dus handig.

Dus uit bovenstaande kenmerken kunnen we besluiten dat de productiviteit van Japanse bedrijven hierdoor te verklaren valt?

 Niet zo zeker van, want er zijn nog typische kenmerken:

• Er wordt een groot aantal werkuren geklopt
• Er wordt intensief gewerkt
• …
  Allicht ligt hier meer het geheim van de Japanse productiviteit !

+ Men mag natuurlijk niet overdrijven, want in de Japanse ondernemingen bestaat
wel degelijk een hiërarchie!
De achting van de ondergeschikte voor de superieur is zeer groot!

Belangrijkste conclusie

: Het Weberiaanse model legt teveel nadruk op piramidale gezagsstructuur, strikte bevelslijn, onpersoonlijkheid in de interacties.

William Ouchi
: stelt voor om in de plaats van piramidale gezag, ‘clanvormen van gezag’ in te
voeren. Dat zijn gezagsvormen die gekenmerkt worden door een veel
persoonlijkere band tussen superieur en ondergeschikte!

Japan is het eerste land dat volledig geïndustrialiseerd is in totaal niet-Westerse context. Halfweg 19^e eeuw was Japan nog feodaal land, maar in de 20^e eeuw na W.O.II is de economische ontwikkeling super snel gegaan! BNP van Japan is het tweede hoogste!

• Hoe mogelijk?

Waarschijnlijk door specifieke karakter van Japanse ondernemingen:

• ‘Bottom up’ besluitvorming
  : werknemers op alle niveaus worden geconsulteerd over te
  nemen beslissingen
  : vaak ontmoetingen tussen ‘top’ en ‘basis’
• Jobrotatie
  : werknemers zijn minder gespecialiseerd omdat ze zeer vaak
  veranderen van functie binnen het bedrijf
  : werknemers weten wél veel af van het bedrijf omdat ze overal al hebben gewerkt
• Gebonden aan het bedrijf
  : werknemers identificeren zichzelf met het bedrijf, in ruil
  daarvoor ontvangen ze zekerheid
  : individu maakt zich ondergeschikt aan de groep
   in de organigrammen wordt als eenheid niet de individuele
  positie genomen maar de groep!
• Bedrijf zorgt voor alle aspecten van het leven
  : Japanse ondernemingen organiseren bijvoorbeeld de vrije tijd

• Het is waar dat in grote organisaties macht wordt gecentraliseerd
• Maar extreme machtsongelijkheid komt niet enkel in grote organisaties voor, ook in kleine groepen.
• In kleinere organisaties vaak strakkere controle, want door de specialisatie in de bureaucratie, hebben de mensen aan de top vaak maar weinig controle over administratieve beslissingen die genomen worden door ondergeschikten
• In zekere zin oefenen vaak ondergeschikten een vorm van controle uit op hun superieuren.

Besluit:
Ja en nee. Macht wordt inderdaad gecentraliseerd in grote groepen, maar dit is ook het geval in kleinere groepen. In deze laatste is de machtsongelijkheid vaak strakker omdat de activiteiten van de werknemers onmiddellijk zichtbaar zijn voor de bedrijfsleiding.

Uit Webers model kan je afleiden dat de macht geconcentreerd is aan de top. Een grote organisatie is een piramide met de meerderheid van de leden onderaan, in relatief machteloze posities.

• Robert Michels (leerling Weber): hypothese die hij de ‘ijzeren wet van de oligarchie’ noemde.

Oligarchie

= bestuur is in handen van weinigen

Michels ‘ijzeren wet’ is gebaseerd op onderzoek naar de Sociaal-Democratische Partij van Duitsland (sdp), na W.O.I.

• Centrale ideaal van deze partij was de participatie van de massa in het politieke besluitvormingsproces
• Naarmate de partij groeide en belangrijker werd, ontwikkelde zij zich tot een heuse bureaucratie

Volgens Michels vertonen alle grote organisaties deze tendens.

• Bestuur in handen van enkel is een onvermijdelijk aspect van grote organisaties
• In moderne maatschappij bestaat er spanning tussen een tendens naar bureaucratie en een tendens naar democratie
  • Paradoxaal!
    Democratie veronderstelt de participatie van de massa aan politieke besluitvorming.
    Dit is onmogelijk zonder vorming van democratische partijen.
    Maar dit leidt dan weer tot ontwikkeling van grote, bureaucratische partijen gedomineerd door machtskliekjes!

Webers ideaaltype ziet enkele zaken over het hoofd. Het is onrealistisch te denken dat ambtenaren die jarenlang een bureau delen ook niet met elkaar een persoonlijke relatie aangaan.

Onderzoek organisatiesocioloog Peter Blau:

• Bureaucratie als formele groep niet nuttig als er geen informele groepen bij zijn, dus: informele groepvorming is essentieel.

‘Openlandschapbureau’:
Ambtenaren zagen elkaar maar de procedure verbood om collega’s te raadplegen op hetzelfde niveau van de hiërarchische ladder. (=formele regel) Maar als ze even uit het dossier niet wijs geraakte, hielden ze zich niet aan deze regel uit vrees incompetent over te komen bij overste en zo kans op promotie te verspelen.

Door de regel te omzeilen geraakten de ambtenaren:

• makkelijker aan de nodige informatie om hun probleem op te lossen
• vermeden ze het oordeel van de superieur
• verminderden ze de ongemakken van het alleen werken

De informele omzeiling van formele procedures zorgde voor vlottere verloop bureaucratische opdracht!

• Ontstaan van netwerk van loyaliteiten onder gelijke ambtenaren, soort primaire groep relatie.
• Er werd meer initiatief en verantwoordelijkheid genomen dan toegestaan door procedures, wat efficiëntie van de dienst ten goede kwam!!

Informele netwerken ontstaan op ieder niveau van bureaucratische organisaties.

 Aan de top kunnen informele relaties zelfs belangrijker zijn in de werkelijke
machtsstructuur dan de formele, voorgeschreven gang van zaken doet
vermoeden!

• Bureaucratie is zo rationeel, formeel, onpersoonlijk, … op de duur wordt je ‘koudbloedig'. Je moet constant je persoonlijke voor- en afkeuren inhouden
• Veel bureaucratische taken zijn saai en geven ambtenaren geen kans om hun creativiteit bot te vieren
• (schriftelijke) Bewijzen zorgen vaak voor tijdsverlies

De bureaucratische routine, rationele, onpersoonlijke aanpak van de ambtenaar, het gebrek aan emotionele voldoening en strenge zelfdiscipline, zijn de prijs die we volgens Weber moeten betalen voor de technische effectiviteit van bureaucratische organisaties

Bureaucratie is dus een zeer strikt omschreven interactiepatroon, dat uitsluitend zakelijk is, gebaseerd op strenge arbeidsverdeling en op competentie van de betrokkenen, kortom zeer rationeel en efficiënt interactiepatroon.

Weber was van mening dat een moderne, complexe maatschappij dergelijke rationele organisatievorm niet kon missen omdat…

 De bureaucratische procedures en strikte taakverdeling ervoor zorgden dat
beslissingen werden genomen op basis van algemene criteria en niet op grond
van individuele voorkeuren of grillen.

 Taken worden enkel verricht door daartoe opgeleide ambtenaren, met als gevolg
een algemeen verhoogd competentieniveau.

 Door ambtenaren een salaris te geven wordt risico op corruptie verkleind.
 Traditionele bestuurssystemen waren gebaseerd op praktijk die in onze ogen
corrupt zijn zoals geschenken geven aan ambtenaar om iets van overheid
gedaan te krijgen

 Doordat ambtenarenposities enkel bekleed worden door vakbekwame mensen
wordt het risico op verwerven van posities op grond van familieverwantschap of
politieke voorkeur verkleind.

Let op! Het gaat hier om een ideaaltype

= Het gaat om een idee/type/model
= Het bestaat niet echt, het is een onderzoeksmodel om iets te
kunnen analyseren. Een analysebegrip om de werkelijkheid te
ontleden

Je mag een ideaaltype niet interpreteren als iets dat nagestreefd moet worden. Het is een normatief begrip, slechts een analysebegrip.

Kortom: Het is een abstracte beschrijving die bedoeld is om bepaalde kenmerken van de werkelijkheid te accentueren, zodat men een beter inzicht krijgt.

• Gulden middenweg tussen ‘negatieve’ en optimistische opvatting van bureaucratie

Hij stelde zich de vraag:

“Hoe is het mogelijk dat in relatief achterlijk Europa een sprong is gebeurd in name bestuur, wetenschappen, rechten, modernisering, rationalisering, …?”

Zijn antwoord hierop was dat bureaucratische gezags-verhoudingen onmisbaar waren om tot moderne rationele maatschappijen te komen.

 Maar! Weber is ook van mening dat bureaucratie haar zwakke kanten heeft.

Hij stelde een ideaaltype op voor het bureaucratisch bestuursapparaat volgens volgende eigenschappen:

• Duidelijke gezagshiërarchie
  : bureaucratie lijkt op piramide met aan top enkele posities

: duidelijke bevelslijn ()

: ieder niveau controleert en superviseert het niveau eronder

• Geschreven regels
  : gedrag van ambtenaren, op alle niveaus van de organisatie, wordt hierdoor bepaald

: hoe hoger het gezagsniveau, hoe meer toepassing van flexibiliteit en interpretatie van de regels vereist

• Voltijds & gesalarieerd

: ieder die een job uitoefent in de bureaucratische hiërarchie wordt vergoed

: promotie is mogelijk op grond van anciënniteit, capaciteit, of mengeling van beide

• Strikte scheiding

: privé  organisatie/bureaucratie

: in geen geval mogen beide vermengd worden

: ‘thuis’ altijd fysiek gescheiden van werkplaats

• Geen controle over de productiemiddelen

: de ambtenaren bezitten de middelen waarmee ze werken niet, geen eigendom.
 traditionele gemeenschappen boeren en ambachtslui die nauwe controle hadden over productieproces en de werktuigen waarmee zij werkten bezaten

Voor het eerst gebruikt door Monsieur de Gournay
 Woord ‘bureau’ (=schrijftafel, kantoor) + ‘cratie’ (=heersen, regeren)

Letterlijke betekenis: ‘Regering door ambtenaren’

Aanvankelijk werd het eerst toegepast op overheidsambtenaren, maar langzamerhand meer toegepast op alle grote organisaties.

Satiricus C.N. Parkinson paste zijn ‘Parkinson’s Law’ vooral toe op de bureaucratie
 Bureaucratieën creëren voortdurend werk uit het niets

In de sociologie wordt ‘bureaucratie’ op ‘neutrale’ manier gebruikt
: een formele organisatie, met zeer duidelijke hiërarchie, zeer specifieke
taakverdeling, coördinatie, specialisatie.
= “De meest efficiënte organisatievorm die mensen ooit tot stand hebben
gebracht”