Item gefilterd op datum: januari 2014

Hajnal: het West-Europese huwelijkspatroon: typische kenmerken

- gemiddeld hoge huwelijksleeftijd (zeker in vergelijking met systemen van uithuwelijking maar steeds variaties afhankelijk van sociale groepen in ruimte en tijd)

- hoge proportie ongehuwden

- gering leeftijdsverschil tussen de partners

- relatief beperkt aantal buitenechtelijke geboorten

Hierbij is het huwelijk een soort van evenwichtsherstellend mechanisme. Het zorgt voor een daling van de spanningen tussen bevolkingsomvang, gezinsvorming en bestaansmiddelen.

Het huwelijkspatroon kan verklaard worden aan de hand van verschillende factoren. Ten eerste is het huwelijk afhankelijk van de bestaansmiddelen (Dupâquier: economische basis, kerngezin als standaardmodel en kinderen enken binnen het huwelijk (na conceptie dient een huwelijk voltrokken te worden); Wrighley en Scofield: lange termijn verbanden tussen ontwikkeling van reële lonen en ontwikkeling van nuptialiteit). Daarnaast is er het principe van de neolokaliteit (opzetten van een nieuw huishouden zonder controle van de ouders) en de reproductie binnen het huwelijk.

Deze periode werd gekenmerkt door een hoge huwelijksleeftijd, een klein aantal kinderen en een snelle afname van de fertiliteit. De nataliteit hierbij is afhankelijk van leeftijdsgroep, regio en sociale groep. Het gaat hier om geboortebeperkende attitudes (E.A. Wrigley), amenorroe (= wegblijven van de menstruatie en ovulatie door een gebrek aan voedsel), de duur van de borstvoeding (= cultuurgewoonte) en het regelen van demografisch gedrag via de nuptialiteit.

Normale of structurele mortaliteit

- hoge kinder- en jongelingensterfte

- zuigelingensterfte

• endogeen: geboortesterfte
• exogeen: factoren (> endogeen)

- urban graveyard – effect

• groter sterfteoverschot in de stad
• hygiëne en gezondheid, bevoorradingsstoornissen en een groeiende concentratie van de bevolking
• problemen demografische balans: immigratie was zeer belangrijk!

Catastrofale mortaliteit

- oorlogen

• modernere en intensievere methoden
• indirecte gevolgen

- honger

• klimatologische omstandigheden, waardoor oogstmislukkingen ontstaan
• voedseltekorten leiden tot een prijsstijging, waardoor ondervoeding ontstaat, wat leidt tot een daling van de fertiliteit (relatie voedselprijzen en mortaliteit dient genuanceerd te worden)

- exogene omstandigheden

• de pest
• andere infecties

A bello, fame et peste libera nos Domine

In de pre-industriële samenleving was er een hoge mortaliteit, een hoge fertiliteit en een lage levensverwachting. Dit zorgde voor een lage bevolkingsdichtheid en een zeer lage bevolkingsgroei.

Voor de industriële revolutie was er een relatief beperkte bevolkingsdichtheid. Met de uitbouw van de landbouw en het ontstaan van handel steeg deze. Door de pestcrisis steeg het bevolkingsaantal, waardoor men in een economische en sociale crisis belandde, die in de zestiende eeuw zich herstelde. De industriële revolutie zorgde voor een nieuwe fase in de ontwikkeling van de Europese economie en maatschappij.

Populariteit

- conceptualisering en interpretatie pre-industriële economie

- integratie in de ideeën van David Ricardo (1817)

• een stijging van de bevolkingsdruk veroorzaakt een stijging van de voedselprijzen
  • => een daling van de marginale productie en de agrarische productie

- naoorlogse ontwikkelingsproblematiek

Controversieel

- prognoses zijn niet uitgekomen

- stimulerende invloed van de bevolkingsgroei (zie technologie en maatschappelijke veranderingen)

- bevolkingsgroei hoeft niet te leiden tot het dichtklappen van de malhusiaanse val

In deze tijd is er een verschil tussen de neomalthusianen, die schrik hebben voor de schaarsheid van de aarde en dit willen oplossen. Hier tegenover staan de populationisten, die stellen dat de grondstoffen belang zullen wijken voor de diensteneconomie. Hieruit volgt een ontwikkeling van het menselijk kapitaal.

Malthus stelt dat er een constante spanning bestaat tussen bevolkingsgroei en bestaansmiddelen. Hij zegt dat crisis steeds voorafgegaan wordt door een periode van relatieve bloei. Er moet steeds een premis gesloten worden tussen de nood aan voedsel en de nood aan seksuele begeerte. Hieruit ontstaan catastrofale gevolgen (= repressive checks). Deze kunnen vermeden worden door preventive checks (vb. niet huwen). Er moet een homeostatisch systeem bereikt worden. Dit betekent dat de mens in evenwicht moet blijven met de natuur (= voedselvoorziening) of zelfregulerend op moet treden.

Oorspronkelijk waren mensen nomaden, waardoor een lage bevolkingsdichtheid ontstond wegens hun levenswijze en klimaatschommelingen. Ongeveer tienduizend jaar voor Christus ontstonden landbouwgemeenschappen, wat zorgde voor een stijging van de bevolkingsdichtheid wegens domesticatie en domiciliëring. De groei verloop echter niet lineair. De twee belangrijkste crises zijn de pest (1340 – 1400) en de verovering van Amerika (1500 – 1600).

(geboorten – sterfte) + (immigratie – emigratie) = bevolkingsverloop

Belangrijke variabelen hierbij zijn nataliteit, mortaliteit en fertiliteit. Aan de hand van deze gegevens kan men het natuurlijk verloop (= nataliteit – mortaliteit), het migratiesaldo (= immigratie – emigratie) en de bevolkingsevolutie (= geboortecijfer / nataliteit) berekenen. Voor een grote populatie maakt men gebruik van verhoudingsgetallen. Er ontstaan veel vertekeningen, die men kan verminderen door middel van een verfijning van de indicatoren. Daarbij spreekt men vaak over levensverwachting i.p.v. mortaliteit. Ook maakt men soms gebruik van gezinsreconstructie, wat stuit op verscheidene problemen: men kan niet alle mensen volgen, het is tijdrovend en arbeidsintensief en meestal eerder exemplarisch dan representatief.

- volkstellingen sinds de oudheid, zowel incidentele als lijsten met belastingplichtigen en weerbare mannen

- Concilie van Trente (1545-1563): doop-, trouw- en begrafenisregisters in de parochies

- Franse Republiek: tienjaarlijkse volkstellingen, systematische registratie (burgerlijke stand = civiele taak), gebruik van cijfermateriaal als beleidsinstrument