Item gefilterd op datum: mei 2014

• Eerst stap = erkennen van symptomen
• Stap naar medische hulp kan enige tijd duren aangezien mensen ervoor kiezen de ziekte zelf te behandelen (minder dan een kwart van de ziekten wordt door een arts behandeld)
• Ziektegedrag = gedrag van hen die symptomen ervaren, maar nog een medisch advies of diagnose hebben gekregen, vb. rusten, zelfmedicatie, ondersteuning en informeel advies (lekenverwijzingssysteem) zoeken
• Na erkenning van symptomen en besef van mogelijk medisch probleem, keuze uit:
• negeren symptomen
• advies anderen vragen
• medische hulp inroepen

Sommige mensen doen al deze dingen in de loop van de tijd

• Negeren van symptomen en uitstellen van zoeken van medische hulp
• Vb. 40% wacht 1 uur bij hartaanval
• Vb. darm- en rectumkanker: gemiddeld 7 maanden voordat medische hulp gezocht wordt

UITSTELGEDRAG

• = Uitstellen van het inroepen van medische hulp
• Gerelateerd aan de uitkomst ten aanzien van morbiditeit en mortaliteit (kankerpatiënten)

REDEN VOOR UITSTELGEDRAG

• Sociale klasse, opleidingsniveau, leeftijd, geslacht, onbekend zijn met betekenis symptomen, zich onkwetsbaar voelen, dissonantie reductie, geloven dat er niets aan de hand is, angst

TYPE, LOCATIE EN VERONDERSTELDE PREVALENTIE VAN SYMPTOMEN

• Leiden sneller tot actie:
• Zichtbare, pijnlijke, belemmerende, frequente, hardnekkige, symptomen
• Verwachte effecten op normale relaties met familie of vrienden of op normaal patroon van activiteiten of interacties
• Toch: verwachting dat medische hulp de levenswijze zou verstoren, vertraagde inroepen van hulp bij vermoeden van borstkanker
• Locatie van symptoom en associaties met bepaalde ziekten bepalen het gemak waarmee het besproken wordt. Schaamte (vb. inzake geslachtsorganen) draagt bij aan het uitstel
• Oordeel over de prevalentie van de symptomen en ziekte bepaalt interpretatie en inschakelen van medische hulp: potentiële normalisatie van veel voorkomende ziekten

FINANCIËLE REDENEN VOOR UITSTEL

• Ziektewinst versus niet ziek verklaard willen worden omwille van sociale, werkgerelateerde of financiële gevolgen
• USA: niet hebben van ziekteverzekering (16%) draagt in sterke mate bij tot uitstel

CULTURELE INVLOEDEN OP UITSTELGEDRAG

• Traditionele culturele opvattingen impliceren zoeken naar andere geneeswijzen naast of voorafgaand aan medische hulp

LEEFTI JD EN UITSTELGEDRAG

• Meer gebruik van de gezondheidszorg door jongeren (bepaald door de ouders) en ouderen (onzekerheid wegnemen), in tegenstelling tot middelbare leeftijd (minimaliseren van problemen) en pubers (onkwetsbaarheid en optimisme)

SEKSE EN UITSTELGEDRAG

• Vrouwen maken meer gebruik van de gezondheidszorg dan mannen
• Diverse verklaringen, o.a. verschillende betekenis van gezond gedrag (ongezond mannelijk gedrag en machtsvertoon)
• Ouderschap: minder bereidheid hulp te zoeken bij ernstige symptomen waardoor ouderlijke rol kan worden verstoord

INVLOED VAN ANDEREN OP UITSTELGEDRAG

• Actie ondernemen wordt bevorderd door anderen in het lekenverwijzingsnetwerk of wanneer anderen voordien hulp inriepen voor hetzelfde probleem
• Toestemming zoeken bij anderen
• Uitstel als gevolg van ‘niemand lastig willen vallen’ vb. alleenstaande moeders Afhankelijk van de ervaringen van het lekennetwerk met medische zorg, wordt het inroepen van medische hulp verlengd of verkort

OPVATTINGEN OVER BEHANDELING EN UITSTELGEDRAG

• Percepties van geneesmiddelen als genezend, symptoombestrijding, verstorend, schadelijk of verslavend
• Bepalen naast uitstelgedrag ook therapietrouw
• Bezorgdheid over traditionele medische behandelingen leidt tot gebruik van complementaire behandelingen (meestal hoger opgeleid en hogere sociaaleconomische status)

ANGST, ONTKENNING EN UITSTELGEDRAG

• Inconsistent verband!
• Angstiger → sneller hulp inroepen
• Minder invloed van ziektespecifieke angst
• Emoties kunnen niet los gezien worden van ziekteprototypen, symptoomperceptie en interpretaties over de behandeling
• Impact van angst versus optimisme op melden van symptomen HERKENBAARHEID: EGODYSTOON EN EGOSYNTOON
• Voor egodystone aandoeningen (zelf last ondervinden, vb. dwangneurose) wordt eerder hulp gezocht dan voor egosyntone aandoeningen (zelf geen last ondervinden, vb. narcistische persoonlijkheidsstoornis)

CULTURELE INVLOEDEN OP SYMPTOOMINTERPRETATIE

- Geloof in bovennatuurlijke oorzaken zijn van invloed op de copingreactie die volgt

- Westerse culturen: onafhankelijk verantwoordelijkheidsgevoel  Afrikaanse, Chinese en Japanse culturen: collectieve visie op ziekte en gezondheid

- Verschillende geloofssystemen en verschillende attitudes t.o.v. ziekte → verschillende consumptie gezondheidszorg

o Vb. China: geblokkeerde ‘chi’ leidt tot toepassing van traditionele gezondheidszorg naast Westerse

- Culturele variatie in reactie op ziekte:

o Mate van belemmering door chronische rugpijn verschilt tussen landen

o Verschillende bereidheid tot reactie op symptomen

o Verschillend doel van pijnmelding gerelateerd aan bereidheid behandeling te accepteren

o Verschillende bereidheid thuis over pijn te klagen

ALLOCHTONEN/MIGRANTEN IN NEDERLAND

- Gezondheidstoestand en -beleving is minder goed → verschillende zorgconsumptie

o vaker naar de huisarts (gemiddeld ongezonder en sneller medicatie voorgeschreven)

o minder gebruik van kraamzorg

o minder gebruik van ouderenzorg

o minder preventie

- Culturele variaties worden tijdens de socialisatie aangeleerd en hebben een sociale functie (invloed op behandelverwachting en reactie van anderen)

INDIVIDUELE VERSCHIL LEN EN SYMPTOOMINTERPRETATIE

- Veroorzaakt door verschillen in eerdere (mogelijke indirecte) ervaringen en de waargenomen autonomie

- Meer autonomie → minder klachten ervaren, meer veerkracht, signalen als minder gevaarlijk ervaren

ZIEKTEPROTOTYPEN

- Helpen bij het organiseren en beoordelen van informatie over lichamelijke signalen die anders niet interpreteerbaar zijn

- Bepaalt beleving, interpretatie en reactie van symptomen

- Mogelijke symptomen worden echter niet steeds op de juiste manier herkend → uitstellen van medische hulp

o Vb. pijn in de borst, schilfering van de huid rond de tepel = symptomen van borstkanker dievaak geen deel uitmaken van iemands prototype in tegenstelling tot een knobbeltje in de borst

o Vb. symptomen van hartaanval

DE INVLOE D VAN HE T ‘ ZE LF’ EN DE IDEN TI TE IT OP ZIEKTEPERCEPTIE EN -INTERPRETATIE

- Symptoomevaluatie op basis van de zelf-categorisatietheorie: nadruk op de sociale identiteit (afhankelijk van de context, hoofd- en subidentiteiten)

- Symptomen worden op verschillende wijzen geïnterpreteerd, afhankelijk van de belangrijkste sociale identiteit op dat moment

o Vb. secretaresses: vermeende ernst van ziekte is het sterkst wanneer de aantrekkelijkheid (genderidentiteit) versus arbeidsgeschiktheid (secretaresse identiteit) bedreigd wordt

CAUSALE ATTRIBUTIES VAN ZIEKTE EN ATTRIBUTIETHEORIE

o Vb. verschillen in attributies van oorzaken tussen gezonde individuen en borstkankerpatiënten

- Bepalen hoe iemand op de eigen ziekte en die van anderen reageert

o Vb. leefwijze en stress als oorzaken van hartaandoeningen: stress vaker als oorzaak gezien door patiënten in vergelijking met niet-patiënten = zelfbehoudsbias

- Attributies van oorzaken van symptomen (al dan niet lichamelijke oorzaak, mate van persoonlijke controle, behandelbaarheid) bepalen inroepen van medische hulp

- Onjuiste attributies hebben implicaties voor het ziektegedrag en inroepen van medische hulp

INVLOEDEN VAN LEEFTI JD

- Ontwikkelingsfase en vergaarde levenservaring of kennis leiden tot verschillen in cognitief bewustzijn van de ziekte en de implicaties

- Weinig onderzoek bij jonge, zieke kinderen

- Ziektepercepties van kinderen zijn multidimensioneel, met enkele verschillen naargelang de leeftijd

- Verantwoordelijkheid voor handelen in reactie op ziekteperceptie ligt niet bij het kind, maar bij de ouders → ziektepercepties van de ouders belangrijk

- Omgeving direct aan het risico bijdragen
- Uitvoerbaarheid
- Health belief model: specifiek gesteld dient een omgeving die gezond gedrag stimuleert:

o Cues tot gezond handelen te bieden of cues tot ongezond gedrag te verwijderen
o Gezond gedrag mogelijk maken door de kosten en barrières te minimaliseren die hiermee
gepaard gaan
o De nadelen te verhogen van het gedrag dat schadelijk is voor de gezondheid

CUES TOT HANDELEN

- Verbreken gewoonten
- Cues tot handelen
o Sigaretten en voedsel
- Reclame
- Afbeeldingen in tijdschriften
- Populatire televisieprogramma’s

DE KOSTEN VAN GEZOND GEDRAG MINIMALISEREN

DE KOSTEN VAN ONGEZOND GEDRAG VERHOGEN

- Barrières stimuleren
- Accijnzen op tabak en alcohol

INTERVENTIES OP SCHOOL

- Gezondheidsbevorderende school (WHO, 1996):

o Schoolgezondheidsbeleid
o Het opzetten van een lichamelijk en sociaal veilige, gezonde omgeving
o Het onderwijzen van gezondheidsgerelateerde vaardigheden
o Het bieden van adequate medische diensten binnen de school
o Het bieden van gezond voedsel
o Programma’s voor gezondheidsbevordering op school voor personeel
o Counseling of een psychologieprogramma op school
o Een programma voor lichamelijke opvoeding

VOORLICHTING DOOR LEEFTIJDSGENOTEN

- Peervoorlichting
- Lesgeven aan een hele klas, informele lessen in een ongestructureerde omgeving of individuele
gesprekken en counseling
- Groepsgenoten zouden een geloofwaardigere infobron zijn
- Gelegenheid om betrokkene mondiger te maken
- Voorlichters zijn een positief rolmodel

- Injectiemodel
o Stabiele koppeling tussen kennis, attituden en gedrag
o Informatie overtuigend en van een deskundige bron
- Niet alleen rationeel maar ook emotionele verwerking
- Hoewel mediacampagnes populair zijn, is het niet vanzelfsprekend dat ze tot enige
gedragsverandering leiden, en dat geldt ook voor de vraag of de doelgroep de campagne zelfs maar opmerkt.
- Beperkte resultaten
- Beter om voorlichting te geven dan om gedragsverandering teweeg te brengen
- Cumulatief effect
- Aantrekkelijk (kosten/baten-analyse)

HET AFSTEMMEN VD COMMUNICATIE & VERGROTEN VD BLOOTSTELLING AAN DE BOODSCHAP EXPOSURE

- Eliberation Likelihood model (Petty en Cacioppo, 1986)
o Mensen die niet geïnteresseerd zijn => rationele argumenten werken niet
o Centrale verwerking alleen als ze gemotiveerd zijn om een argument te ontvangen

• De info congruent met hun bestaande opvattingen
• De info is van persoonlijk belang
• De ontvangers hebben de intellectuele capaciteiten om de informatie te begrijpen

- Effecten zijn duurzaam
- Voorspellende factor voor gedrag
- Perifere verwerking (ongeïnteresseerden) wanneer individuen:

o Niet openstaan voor een argument
o Een geringe betrokkenheid hebben bij het probleem
o Incongruente opvattingen hebben
o Maximaliseren van de geloofwaardigheid en aantrekkelijkheid van de infobron
o Bericht via het gebruik van indirecte cues en informatie

GEBRUIKMAKEN VAN ANGST EN AGRESSIEVE BOODSCHAP

- Hoge mate van bedreiging is ineffectief gebleken bij het teweeg brengen van gedragsverandering

- Protectie-motivatietheorie
o Mensen ageren adaptief en maladaptief afhankelijk van het eigen oordeel en het eigen
vermogen om de bedreiging te minimaliseren

- De meest overtuigende informatie:
o Wekt angst op
o Versterkt het gevoel van bedreiging wanneer er geen verandering wordt aangebracht
o Benadrukt het vermogen van het individu om het gevreesde resultaat te voorkomen

- Een positievere benadering
o Kijken naar de voordelen die iemand als gevolg van gedragsverandering zal krijgen
o ‘formuleren’ van het bericht

- Witte & Allen 2000: faer appeal wordt meer au serieux genomen, meer geaccepteerd en wekt
vermijding op (vooral bij boodschappen met weinig aandacht voor effectiviteit)

AFSTEMMEN OP HET PUBLIEK & VERGROTEN VD BLOOTSTELLING AAN DE DOELGROEP EXPOSURE

- Gehele bevolking = verwateren van de boodschap door veralgemening
- Beter op publiek afstemmen

o Gedrag, leeftijd, geslacht en SES
o « targeting »

GEBRUIKMAKEN VAN ROLMODELLEN

VERSPREIDING VAN INNOVATIES EN AANBIEDEN VAN NIEUW GEDRAG OF NIEUWE INFORMATIE

- Aanleren van nieuw gedrag en nieuwe informatie > preventie en afleren van oud gedrag en oude informatie

- Rogers 1983:

o Vernieuwers
o Mensen die het idee vroeg overnemen
o Vroege meerderheid
o Late meerderheid
o Treuzelaars

- Innovatiefactoren:

o Voordeel tov het vorige gedrag
o Compatibiliteit met de waarden en normen van het sociale systeem dat het idee beoogt te beïnvloeden
o Gemak van overname
o Bewijs van effectiviteit

- Lewicki 1999:

• of mensen ingaan op een boodschap hangt af van het gewenste vertrouwen in het eigen oordeel: als iemand de zaak niet belangrijk vindt, is overtuigen vrij kansloos.

Gezondheidsboodschappen moeten belangrijk worden gemaakt.

• Hangt af van de het feitelijk vertrouwen in het eigen oordeel: als iemand erg overtuigd is van zijn eigen gelijk is proberen te overtuigen ook vrij kansloos. Een stevige boodschap kan de zekerheid van mensen aan het wankelen brengen.

EEN GOEDE BOODSCHAP

- Gericht op het verminderen van feitelijk vertrouwen in bestaand gedrag
- Verhogen van vertrouwen in gewenste gedrag
- Goede boodschappers:

o Hoge status
o Behoren het liefst tot de eigen groep
o Nemen vaker een verrassend (nieuw) standpunt in
o Zacht op de vorm
o Hard op de inhoud
o Vertonen qua boodschap consistentie in de tijd

• Meer vertrouwen dat hij in staat is de verandering in leefstijl te verwezenlijken
• Onze gedachten zijn centraal aan het reguleren van gedrag
• Leren betrokkene om overtuigingen als hypothesen te beschouwen en niet als feiten
• Socratische dialoog = geleide ontdekking en uitdagen
• Instellen van huiswerkopdrachten waardoor vraagtekens worden gezet bij alle ongewenste cognitieve overtuigingen die iemand heeft

Een praktische oefening met het nieuwe gedrag

• Nodig om mensen vaardigheden aan te leren om de doelen te bereiken die ze hebben gesteld
• Indirect leren cfr. theorie over sociaal leren (Bandura)
• Observeren van anderen die relevante taken uitvoeren, door het oefenen met opdrachten in een gestructureerd programma en door actieve overtuiging
• Vooral wanneer mensen lijken op degene die de vaardigheid wil aanleren
• Op zodanige wijze dat de waarnemer niet het gevoel krijgt dat hij onkundig is of dat hij niet in staat zal zijn de vaardigheid te verwerven

- Geven van informatie over gezondheidsrisico’s is niet voldoende

- Individuele therapie

- Rekening houden met het feit dat verschillende mensen verschillende mate van motivatie hebben om een verandering te overwegen of uit te voeren <> confectiebenadering

- Gedragsveranderingsmodellen

- Beperking = slechts 40% kan in 1 fase worden opgedeeld

- Motivatie tot verandering kan het best als continuüm worden gezien dat mogelijk kan worden gemeten als de intensiteit van de intentie tot verandering en niet als een reeks stappen van een cognitieve en gedragsmatige toestand naar een andere

- Weinig zin van mensen te laten zien hoe ze verandering kunnen bewerkstelligen als ze zich in de precontemplatie of mogelijk ook in de contemplatie bevinden

MOTIVERINGSGESPREK

- Doel = versterking van de motivatie om een verandering te overwegen en niet om te laten zien op welke wijze deze verandering tot stand zou moeten worden gebracht

- Alle mogelijke ambivalentie onderzoeken en oplossen

- De betrokkene in een toestand van cognitieve dissonantie brengen

- Bewust niet confronterend

- Het uiten van empathie door het toepassen van reflectief/actief luisteren

- Het vermijden van meningsverschillen door aan te nemen dat de betrokkene verantwoordelijk is voor de beslissing te veranderen

- Meegaan met weerstand in plaats van betrokkene hiermee te confronteren of tegenstand te bieden

- Zelfredzaamheid en optimisme voor verandering ondersteunen

INFORMATIEVERSTREKKING

- Niet over wat te veranderen maar over de wijze waarop

- Eerst lag de nadruk op ziekten en gevolgen, tegenwoordig worden plannen en
veranderingsstrategieën benadrukt

BENADERING VIA PROBLEEMOPLOSSING

- Hulp nodig hebben om te bedenken hoe ze dat moeten doen

- Egan: probleemgerichte therapie

- De juiste analyse van het probleem waarmee de betrokkene te maken heeft, vormt een cruciaal
element van het counselingproces

- Reserves van de betrokkene te mobiliseren om problemen nauwkeurig te identificeren en tot
strategieën voor oplossingen te komen

- Probleemverkenning en –verheldering

o Directe vragen
o Promoting “vertel eens…”
o Empathische feedback

- Formulering van een doel

o In specifieke termen
o Rekening houden met de vermogens van de betrokkene, aan de sociale omstandigheden en aan de omgeving

- Facilitatie van handeling
o De wijze waarop

voordelen en problemen:
o Kiezen preventief te handelen obv de resultaten
o Geneesmiddelen slikken
o Kiezen hun leefstijl te veranderen

ERFELI JKHEIDSONDERZOEK

- BRCA1 en BRCA2 (verantwoordelijk voor respectievelijk 45 en 40 procent van de gevallen van
borstkanker en ovariumkanker bij mensen met een erfelijke aanleg <> 4-5 % van de gevallen van borstkanker)

- Voorbeeld van detectieprogramma:

o Huisarts naar dienst
o Brief aan patiënt met vragenlijst
o Indeling in hoog-matig en laag risico

- Kennis van het risico kan een belangrijke invloed hebben op het individu en op de kinderen van het individu
- 20%-25% -28% van de vrouwen een fors niveau van angst
- 35% van de partners
- Relatief constant en een langdurig verschijnsel
- Meestal nadat de deelnemers over hun risiconiveau waren geïnformeerd
- Ook bij goed nieuws

ZIEKTEDETECTIE: HET VOORBEELD VAN MAMMOGRAFIE

- Regelmatige mammografiescreening
- Eventuele latere onderzoeken = echografie, biopsie, …
- Stress
- Gedurende een jaar na hun aanvankelijke beoordeling
- Door deze angst nemen veel vrouwen geen deel aan screening
- Doel onderzoek = nagaan hoe de stress met dit type onderzoek gepaard gaat en hoe bestreden

- Stressreductie:

o One-stop testing
o Vals-positieven in counseling
→ De noodzaak om counseling aan te bieden alleen aan diegenen die het nodig hebben of
wensen
- Participatie verhogen

o Informatie alleen niet genoeg
o Complexere technieken maar met beperkt resultaat

VERANDERING VAN RISICOGEDRAG

- Roken, voeding met een hoog cholesterolgehalte, weinig lichaamsbeweging
- OXCHECK-groep: gezondheidscheck
o Sommigen hebben baat bij het screeningsprogramma

- Family Heart Study: gezondheidscheck en counseling gedurende het volgend jaar met tussenpozen van 2 tot 6 maanden
o Counseling vormt een nuttige uitbreiding