STRESSTHEORIE - EEN KORT OVERZICHT
- Basis =cognitief-behavioristische theorieën over stress

- Stress = negatief emotionele en fysiologische toestand als gevolg van onze cognitieve reacties op gebeurtenissen in onze omgeving

- Proces ipv effect

- Twee belangrijkste theorieën = Aaron Beck 1976 en Albert Ellis 1977

- Stemming wordt bepaald door onze cognitieve reactie op gebeurtenissen en niet door de
gebeurtenissen zelf

- Foutieve of “irrationele “ gedachten

→ Stress = resultaat van misinterpretaties van gebeurtenissen in de omgeving of van denkbeelden
→ Automatisch
→ Oppervlaktecognities versus cognitieve schemata

BECK:

aantal categorieën gedachten:

- Catastrofaal denken: een gebeurtenis als volledig negatief beschouwen en mogelijk rampzalig

- Overmatige generalisering: het trekken van een algemene (negatieve) conclusie o.b.v. 1 incident

- Arbitraire interferentie: trekken van een conclusie zonder voldoende bewijs om deze te ondersteunen

- Selectieve abstractie: het zich concentreren op een detail dat uit de context wordt gerukt

GERARD EGAN

1998: model van probleemgerichte counseling
- Probleemexploratie en –verheldering
- Doelen vaststellen
- Het handelen faciliteren

ONTSPANNINGSTRAINING

- Doel = aanleren van ontspanningsvaardigheden is het individu in staat te stellen zich zo veel mogelijk en op juiste wijze te ontspannen gedurende de dag en op momenten van hevige stress

- Leidt tot een toename van de feitelijke en vermeende controle over de stressreactie

- 3 fasen:
o Het aanleren van elementaire ontspanningsvaardigheden
o Het registreren van spanning in het dagelijks leven
o Het gebruiken van ontspanning in tijdens van stress
'

- Het aanleren van ontspanningsvaardigheden

- Lichamelijke spanning registreren
o Leerproces a.d.h.v. spanningsdagboek

- Ontspanning in de praktijk

COGNITIEVE INTERVENTIES

- Zelfinstructietraining

o Gericht op oppervlaktecognities
o Zelfspraak

• Geheugensteuntjes
• Als vorm van geruststelling

- Cognitieve herstructurering

o Het individu wordt gevraagd stressvolle gedachten als veronderstellingen, te beschouwen en niet als feiten, zodat de juistheid van de gedachten onbevooroordeeld kan worden onderzocht

GEDRAGSMATIGE INTERVENTIES

- Doel = het individu te helpen zodanig met stress om te gaan dat hij maximaal effectief met de oorzaak kan omgaan, zodat minimale stress ontstaat

- Enkele voorbeelden: ijs, tot 10 tellen, …

STRESSINOCULATIETRAINING

- Combinatie van cognitieve therapieën:

o Controleren of het gedrag past bij de omstandigheden
o Ontspannen blijven
o Zichzelf de juiste zelfspraak geven

HET AANLEREN VAN STRATEGIEËN VOOR STRESSMANAGEMENT

STRESSMANAGEMENT OP HET NIVEAU VAN ORGANISATIES

• Belangrijke en stijgende druk op werkgevers om het personeel te voorzien van vaardigheden voor een effectief stressmanagement
• Wettelijke verplichting
• Aanbeveling. Geen consequenties wanneer bedrijf er onvoldoende aandacht aan besteed.
• ‘Contactberoepen’
• Beperkt succes:
• Aantal personen die zich aangesproken voelen
• Type personen die zich aangesproken voelen
• → Slecht 10-40% van het personeel
• Inconsistente onderzoeksresultaten wijzen op de noodzaak om deze problemen directer te beïnvloeden door de OORZAKEN van stress aan te pakken
• Het identificeren van de oorzaken van stress in organisaties is complexer dan het geven van cursussen
• Oorzaken van stress:
• Slechte collegiale sfeer, pesten, elkaar niet helpen, voortdurende zware onderlinge concurrentie, slechte en,/ of onberekenbaar management, geen overleg, geen invloed hebben op het werktempo, de werklast, de eigen tijd niet kunnen indelen, weinig zicht op de planning, te moeilijk of juist te gemakkelijk werk, te veel werk, onduidelijke taak/ functie, monotoon werk, tegenstrijdige opdrachten, slechte fysieke omstandigheden (stof, licht, lawaai, …), slechte beloning, geen mogelijkheden tot persoonlijke groei, reorganisatie, ontslagrondes, te lange werktijden, veel reizen, onvoldoende informatie over het werk of de werkomgeving, discriminatie, ongewenste intimiteiten, verlies van status, overplaatsing, ontslag van of nieuwe collega’s, nieuwe baas, slecht gereedschap of slecht werkende
• ICTapparatuur,…
• Organisatieprobleem = “foutenculturen”
• Intern gerichte culturen (de sfeer goed houden)
• Sterk resultaatsgericht
• Grote machtsverschillen
• “conspiracy of silence” of twee niveaus van communicatie
• Werken interventies op organisatieniveau?
• Soms van nut
• Afwisseling, verhogen sociaal contact, opleidingskansen vergroten, beslissingbevoegdheden vergroten, invoeren korte rustpauzen

DEFINITIES, TYPEN EN FUNCTIES VAN SOCIALE ONDERSTEUNING

• Sociale ondersteuning → gevoel te worden liefgehad en verzorgd, gerespecteerd en gewaardeerd
• Hulpmiddel in beoordeling en reactie op gebeurtenissen: buffer tegen stress
• Verschillende types van sociale steun:
• Instrumentele
• Emotionele
• informationele

SOCIALE ONDERSTEUNING EN MORTALITEIT

• Onderzoek:
• Verband met mortaliteit, zelfs na controle voor gezondheidstoestand en riskant
  gezondheidsgedrag
• tweevoudige toename van de mortaliteit bij mensen met gering aantal sociale relaties
• Sociale netwerken zijn sterk voorspellende factor voor mortaliteit ten gevolge van
  hartaandoeningen, kanker, herseninfarct
• Gebrekkige sociale ondersteuning = voorspellende factor voor slechte gezondheidstoestand

SOCIALE ONDERSTEUNING EN ZIEKTE

• Onderzoek
• Sociale ondersteuning kan ondervinding van stress beïnvloeden vb. verband tussen
  levensveranderingen en hartaanval wordt verzacht door sociale steun
• Beperkt sociaal netwerk bij reuma = voorspellende factor voor hevigheid vd ziekte na 3 jaar
• Sociale steun buffert invloed van depressie op mortaliteit na hartaanval
• Vooral belang sociale steun bij ziekten waarbij sprake is van lichamelijke afhankelijkheid van anderen
  en afgenomen sociale activiteit als gevolg van de ziekte

WELKE INVLOED HEEFT SOCIALE ONDERSTEUNING OP DE GEZONDHEIDSTOESTAND?

• Psychisch lijden in tijden van stress wordt effectief verminderd door sociale ondersteuning
• Ontbreken van sociale steun = bron van stress
• Meer bewijs voor gunstige effect op verminderen van stress en psychisch lijden TIJDENS ziekte, dan
  voor de PREVENTIE van ziekte

KAN SOCIALE ONDERSTEUNING SLECHT VOOR JE ZI JN?

• Vb. Mantelzorg bij pijnpatiënten: veel praktische hulp bij alledaagse taken leidt tot een gebrekkige aanpassing
• Geboden hulp komt niet steeds overeen met de behoeften van de patiënt
• mantelzorgers worden soms als opdringerig en bemoeizuchtig ervaren
• instrumentele ondersteuning nuttig wanneer aspecten van de gebeurtenis aangestuurd
  kunnen worden (vb. leren wandelen na amputatie), emotionele ondersteuning is nuttiger als de situatie niet controleerbaar is (vb. na sterfgeval)
• Onjuist of overbodige ondersteuning houdt de betrokkene in een afhankelijkheidspositie, belemmert herstelproces en veroorzaakt spanningen

VOORBEHOUD TEN AANZIEN VAN ONDERZOEK NAAR SOCIALE ONDERSTEUNING

• Sociale ondersteuning = subjectief construct, afhankelijk van zelfrapportage
• Variabelen zoals neuroticisme zijn mogelijk niet alleen van invloed op individuele percepties van de aard en de mate van sociale ondersteuning, maar ook op de tevredenheid daarover

DEPRESSIE EN ANGST

• Verhoogt depressie incidentie van ziekte? = afhankelijk van ziekte
• evidentie voor verband met: hoge bloeddruk, borstkanker (bij ouderen met recidiverende ernstige depressie), hartaandoeningen, mortaliteit als gevolg van hartaanval
• Mogelijk reflectie van achterliggende toestand van negatief affect (vb. negatief affect + sociale inhibitie verklaren deels prognose bij hart- en vaatziekten
• Verhoogd risico op kanker ten gevolge van emoties?
• Hogere depressie = grotere incidentie kanker (ev. Verklaard door omgevingsfactoren), maar NIET gerepliceerd!
• Aanwijzingen voor rol van wanhoop, hulpeloosheid + depressie bij kanker
• Depressie van invloed op de prognose, eerder dan op de etiologie
• Depressie gerelateerd aan gedrag bij omgaan met stress: kleinere kans op gezond gedrag + kleinere kans op stoppen met ongezond gedrag (vb. roken na hartaanval) → slechtere therapietrouw
• Invloed op de beleving van stressvolle gebeurtenissen (bedreiging i.p.v. uitdaging) → invloed op coping
• Onderzoek bij vermoeden van borstkanker:
• Angst ~ coping via confrontatie, ontwijking en acceptatie en berusting en gering vermogen tot emotiegerichte coping
• Depressie negatief verband met coping via confrontatie en geen verband met overige copingreacties