Het metakarakter van de managementwetenschappen heeft tot gevolg dat haar inzichten, inclusief de hieraan gekoppelde modellen en theorieën, ontleend worden aan verschillende basiswetenschappen. Theorieën vertrekken vaak vanuit bepaalde aannames of uitgangspunten. We spreken over brillen waardoor de wetenschappers kijken naar de werkelijkheid of perspectieven die ze hanteren. Er bestaan meerdere alternatieve perspectieven omdat de managementwetenschappen een metakarakter heeft. Het is belangrijk om al deze perspectieven te kennen omdat…

• …ze andere inzichten aanreiken om naar de werkelijkheid te kijken.
• …ze andere adviezen suggereren voor het management van de organisatie.
• …het nodig is om voldoende kritisch te staan naar verstrekte adviezen.

Er zijn diverse pogingen om de bestaande perspectieven (= scholen, stromingen) te ordenen. (zie tabel 3.1 p.61)

We vinden een rode draad terug in deze verschillende ordeningen. We onderscheiden 4 hoofdstromingen.

• Het klassieke managementperspectief
• Het gedragsmatig managementperspectief (human relations)
• Het managementperspectief van de systeembenadering
• Het managementperspectief van de contingentiebenadering

Er zijn ook nog 3 additionele en/of meer specifieke managementperspectieven.

• Het kwantitatief managementperspectief
• De besluitvormingstheorie
• De stakeholdersbenadering

Elk perspectief wordt aan de hand van een vast aantal aandachtspunten beschreven.

• Een situering in de tijd, inclusief enkele pioniers
• De typische, algemene kenmerken
• Eventueel bijzondere aandachtspunten binnen management

Opmerkingen:

• We beperken ons in deze cursus tot de hoofdlijnen en basisinformatie.
• De hoofdlijnen en basisinformatie staat niet enkel in dit hoofdstuk, maar is verspreid in de hele cursus.
• We moeten voorzichtig zijn met de precieze afbakening van elk managementperspectief en met de toewijzing van pioniers of grondleggers. Dergelijke ordeningen zijn immers niet eenduidig.

Management kan geduid worden aan de hand van managementthema’s. Ze zijn in principe tijdloos, maar er bestaan er ook die meer tijdsgebonden en trendgevoelig zijn.

• Mondialisering/globalisering:
  • actief in diverse landen en/of regio’s
  • gaat over noord-zuid spanningen
  • gaat over eindig en kwetsbaar karakter van de natuur en het milieu

• Multiculturalisme:
  • zowel een toename binnen als buiten de organisatie
  • heeft betrekking op verschillen betreffende nationaliteit, etniciteit en religie
• Sociale of maatschappelijke verantwoordelijkheid (ethiek)
  • organisaties zijn er zich van bewust dat ze zowel een positieve als een negatieve invloed uitoefenen op de omgeving en handelen in functie hiervan
• Duurzaamheid
  • heeft betrekking op de lange termijn effecten, de overleving en de continuïteit van de organisatie
  • staat tegenover de korte termijn focus en directe resultaten
  • kent een sociaal maatschappelijke dimensie (dus verwant met sociale verantwoordelijkheid)
• E-bussiness
  • ICT-hype en de hiermee samenhangende ontwikkelingen hebben een ingrijpende impact op de wijze waarop organisaties hun activiteiten invullen
• Kwaliteit/kwaliteitszorg
  • Oorspronkelijk had het betrekking op de degelijke, technische kwaliteit van de producten/dienstverlening
  • Nu verruimd tot een degelijk, goed beheerd en transparant management van de organisatie
  • Heeft betrekking op elke activiteit en dus de integrale organisatie (=integrale kwaliteitszorg=IKZ)

Management wordt waargenomen door managers. Zij voeren in principe geen uitvoerende taken uit, maar de toewijzing van managementtaken kan ook niet eenduidig worden afgebakend. Een organisatie wordt geleid door verschillende soorten managers, gesorteerd op basis van een verschillende…

• …hiërarchische positie in de organisatie
  • topmanagers:
    • definiëren gemeenschappelijke doel en de direct hieraan gerelateerde doelstellingen en strategieën
    • centrale focus = de organisatie als geheel
  • middenmanagers:
    • sturen en coördineren het werk van lagere managers i.f.v. de richtlijnen getrokken door de topmanagers
    • centrale focus = een welbepaald onderdeel van de organisatie
  • lagere managers:
    • sturen en coördineren het werk van gewonen medewerkers (niet-managers)
    • centrale focus = welbepaald (sub)onderdeel van management
• …scopel variëteit in benodigde kennis en vaardigheden
  • specialistische managers:
    • zeer enge, gerichte focus en eerder diepe focus
    • vooral bij lagere managers, soms bij middenmanagers
  • generalistische managers:
    • brede focus
    • vooral bij topmanagers, soms bij middenmanagers

managementwetenschappen

Welke kennis en vaardigheden hebben managers nodig om de diverse functies en rollen op een succesvolle wijze te realiseren?

Specialistische of functionele managementdomeinen

Management is niet alleen de sturing van activiteiten, maar ook van de hierbij aangewende middelen (geld, grondstoffen, mensen, informatie, product/dienst). Rond deze middelen moet er dus gepland, georganiseerd, geleid en gecontroleerd worden. Hieruit ontstaan (specialistische of functionele) managementdomeinen.

Generalistische managementdomeinen

Management richt zich niet alleen op al deze middelen afzonderlijk, maar ook op de organisatie als geheel. Daarom zijn er 3 generalistische managementdomeinen die zorgen voor de integratie van het gemeenschappelijke doel en dus de lijm vormen tussen al de specialistische managementdomeinen.

• Strategisch management (SM)
• Organisatiemanagement (OM)
• Cultuurmanagement (CM)

Management thema’s

Een alternatieve opdeling en duiding van management kan aan de hand van management thema’s die de hiervoor genoemde managementdomeinen overschrijden/doorkruisen. (vb.: management van productinnovatie, kwaliteitszorg, klantgerichtheid, ethisch ondernemen, internationale groei,…)

Kennis, vaardigheden en vakgebieden

Op basis van het voorgaande kunnen we overgaan tot de identificatie van de kennis en vaardigheden. Hierbij wordt vooral gelet op algemene kennisdomeinen en minder op technische details. Binnen het management heerst er een zeer diffuus en heterogeen karakter van de kennis en vaardigheden (in tegenstelling tot de figuur).

De praktijkgerichte en wetenschappelijke dimensie van een vakgebied

Hoe ontstaan kennis en kunde van een vakgebied?

Elk vakgebied kent…

• …een praktijkgerichte dimensie: heeft betrekking op het geheel aan inzichten verkregen aan de hand van academisch, methodisch verantwoord en kritisch reflecterend onderzoek
• …een wetenschappelijke dimensie: heeft betrekking op pragmatische inzichten verkregen aan de hand van persoonlijke en professiegebonden ervaringen

Het verschil tussen beide dimensies is de gehanteerde methodiek om te komen tot inzichten. Maar ze vullen elkaar ook aan.

Basiswetenschappen en metawetenschappen

Managementwetenschappen zijn metawetenschappen omwille van het leengedrag (= management ontleent kennis van andere vakgebieden → managementwetenschappen ontleent wetenschappelijke inzichten aan andere wetenschappen). Die andere wetenschappen zijn dan basiswetenschappen.

De metawetenschap houdt 4 risico’s in:

• Managementwetenschappen hebben een onduidelijk of zelfs ontbrekend profiel.
• Het ontleent soms fragmentair en onvolledig waardoor de conclusies hun wetenschappelijke context verliezen en er holle normatieve receptenboeken ontstaan.
• Maar managementwetenschappen worden toch opgeëist door bepaalde basiswetenschappen. Dit leidt tot een verenging/verarming van het veel ruimere vakgebied en het is ook niet correct aangezien managementwetenschappen geen onderdeel zijn van basiswetenschappen.
• De vakliteratuur van de managementwetenschappen zit verspreid over diverse wetenschappelijke disciplines.

Diverse handboeken gebruiken ook de term ‘organisational behaviour’ i.p.v. managementwetenschappen of management.