Het vierde model, de staatskerk, zal, zo valt te verwachten, geen stand kunnen houden in de periode tussen nu en 2059. Het vierde model is een overblijfsel uit een tijd dat de bevolking homogeen was samengesteld. Het heeft wel grote historische betekenis, ook voor de Nederlandse geschiedenis. In de Unie van Utrecht van 1579 werd een zekere mate van godsdienstvrijheid gerealiseerd. Deze vrijheid hield in dat men in de privé – sfeer de keuze had om de eigen godsdienst te belijden, maar dat de Gereformeerde Kerk een geprivilegieerde positie genoot en de enige openbaar toegestane kerk was. Het gaat uit van cuius regio, eius religio, waarbij de ´regio´ zich dan kenmerkt door ėėn dominante religio. Die religio kan dan in de staatskerk functioneren als een bezielend verband en derhalve de sociale cohesie in de samenleving bevorderen. Vanuit de situatie waarin we verkeren in 2009, is dat een bij uitstek nostalgisch perspectief.

Het is iets voor de Duitse dichter Novalis (1772 – 1801) die met zijn Die Christenheid oder Europa (1799-) een nostalgische hang verwoordt naar de tijd dat Europa nog verenigd was onder ėėn geloof: het christendom. Dat is niet meer van deze tijd, maar we kunnen niet ontkennen dat deze joods – christelijke cultuur onze identiteit heeft gestempeld. Joseph Weiler houdt een pleidooi in zijn essay, Een Christelijk Europa, waarin hij verwijst naar het christendom in de preambule voor de Europese constitutie.

Het christendom heeft een grote invloed gehad op de Europese cultuur. De vraag is alleen of het voor de toekomst verstandig en opportuun is dit aan te prijzen als het beste perspectief om de integratie en het vreedzaam samenleven van mensen van een verschillende herkomst en religieuze oriëntatie te bewerkstelligen. We moeten het post – 1989 perspectief omarmen. Dat houdt in dat we leven in een wereld van diepgaand verschillende religieuze levensbeschouwingen, een wereld ook waarin godsdiensten (of bepaalde stromingen binnen de godsdiensten) met theocratische ambities zich manifesteren. Het is daarvoor dat we een verstandig constitutioneel arrangement moeten presenteren. Daarbij zouden alle opties open moeten liggen en zouden we ons niet bij voorbaat moeten opwerpen als pleitbezorgers van onze eigen geestelijke tradities.

Waarom kunnen we niet, zoals Fukuyama deed in 1989, stellen dat het niet onze zaak is wat een enkele ‘crackpot messiah’ denkt?

Omdat radicale groeperingen in reëel bestaande staten als Saoedi – Arabie, Afghanistan en Soedan het model van de theocratie als een voorbeeld zien. Ook in andere Landen kan men zien dat een theocratie een minder slecht imago heeft dan twintig jaar geleden het geval was zoals bvb in Egypte en Turkije. Albanie of de Sovjet – Unie zijn geen modelstaten voor nieuwe politieke bewegingen maar Iran is dat wel. De geschriften van Stalin en Lenin hebben een historische betekenis gekregen terwijl dat niet geld voor Ayatollah Khomeini en andere ideologen van het islamisme zoals Sayyid Qutb (1906 – 1966), Hassan al Banna (1906 – 1949), Ibn Taymiyya (1263 – 1328) etc.

Nu moet wel worden gezegd dat de theocratische revolutie in die zin geen succes is gebleken en dat weinig landen in het Midden – Oosten een revolutie hebben meegemaakt. Een van de belangrijkste schrijvers over de politieke Islam, Gilles Kepel (1955 - ) schreef in 2000:les mouvements islamistes sont entres, comme nous le verrons, dans une phase de declin qui s´accelere depuis le milieu des annees 1990. Een jaar daarna vond 11 september plaatsen in de Engelse vertaling van zijn boek uit 2002 heeft Kepel de term decline (neergang) ook laten vallen.

De belangrijkste markeerpunten van de politieke Islam:

2001 – is een soort kroonjaar geworden in de symboliek rond het terrorisme

1989 – is belangrijker. Val van de Berlijnse muur waarmee als het ware op symbolische wijze de macht van het marxisme – leninisme verdampt. Ayatollah Khomeini spreekt in 1989 het doodsvonnis uit over een niet in Iran levende schrijver die volgens Khomeini de profeet beledigde.

De fatwa over Rushdie, de cartooncrisis van begin 2006, de moord op Theo van Gogh in 2004 en andere incidenten zijn voorbeelden van het feit dat regeringen van verschillende landen zich zullen moeten gaan bezinnen hoe om te gaan met de eisen van radicalen die geweld niet schuwen om hun doelstellingen te verwerkelijken. De overwegingen van Mohammed B. om Theo van Gogh the vermoorden lijken heel sterk op die van Khomeini om de fatwa over de Rushdie uit te spreken. Op de terechtzitting in hoger beroep verklaarde Mohammed B. over de motieven van zijn daad het volgende: Het motief van de moord op Van Gogh was gelegen in het feit dat hij de profeet beledigd. Ook toenmalig VVD – Kamerlid Ayaan Hirsi Ali bevond zich in de ´arena´ en marcheerde ´in de ranken van de soldaten van het kwaad´ zei Mohammed B. letterlijk. Kennelijk construeert Mohammed B. een onverzoenbare tegenstelling tussen een democratie zoals in Nederland en een theocratie. Hier staat de Sharia centraal niet het door het volk zelf gemaakte recht. Nu zouden de opkomst van de theocratie en de groei van het radicalisme in westerse landen nog niet zo`n probleem zijn als westerse regeringen en de burgerij een aanzienlijke weerbaarheid zouden hebben ontwikkeld tegenover hun radicaliserende jeugd. Uit vrees voor de stigmatisering van etnische en religieuze minderheden lukt het intellectuelen als Ian Buruma (1951 -), Timothy garton Ash (1955 -) en anderen niet om een adequate kritiek te ontwikkelen op dat islamisme. Veel verstandiger dan de houding van Buruma en Garton Ash lijkt het de rapporten van de AIVD en andere veiligheidsdiensten serieus te nemen en het werk van kritische auteurs als Michael Gove (1967-), Melanie Phillips (1951-), Bassam Tibi (1944-).

De actualiteit van de theocratie of de politieke religie kan men aan verschillende verschijnselen illustreren.

Bvb: de regering van G.W.Busch (1946) waarbij veel aandacht is besteed aan neoconservatieve invloed op het Amerikaanse buitenlands beleid door onder andere de invloed van een groep intellectuelen die aangeduid worden als de theoconservativen of theocons. John Neuhaus (1936 – 2009), een van de belangrijkste van hen, heeft invloed gehad op het binnenlandse en buitenlandse beleid van de Bush regering op het impliciete en expliciete afbreken van de “Wall of seperation”. De

Amerikaanse regering heeft nauwe verbindingen aangeknoopt met evangelicaal christelijke groeperingen en volgens critici een verbinding tussen religie en staat gebracht die in strijd is met de secularistische traditie van het land.

Een ander vb: De opkomst van de politieke Islam tijdens eind jaren 70 van de twintigste eeuw.

1969 Khomeini’s politieke verhandeling verscheen zie onderstaand

1979 kwam Khomeini’s ideologie aan de macht

1989 val van de Berlijnse muur en einde van oost – west conflict.

In 1969 publiceerde Ayatollah Khomeini (1902 – 1989) een verhandeling die over het algemeen wordt beschouwd als een van de kernteksten van de politieke Islam, de Velayate faqih,die bezegt dat Joden en andere stammen die op een bepaalde manier satanischer waren dan de Joden een

verkeerd beeld van de Islam geven waardoor revolutionaire strekkingen en de levendige kwaliteit van de Islam werden miskend. Het eerste probleem van Khomeini’s vermenging van politieke en geestelijke macht is dat Khomeini aangeeft dat Mohammed de profeet zelf hierover uitspraken heeft gedaan. Khomeini schrijft: “Onze profeet was ook een politicus etc. Het tweede probleem is dat hij impliciet de breideling van politiek – religieuze macht afwijst die in Europa sinds 1748 bekend staat als de Trias Politica: de scheiding van wetgevende, bestuurlijke en rechtsprekende bevoegdheid. Deze machtenscheiding heeft als doel te voorkomen dat politieke macht dictatoriale vormen aanneemt, immers verdeelde macht is beperkte macht.

Het samenvallen van geestelijke en politieke leiders heeft in Europa en in de westerse wereld over het algemeen geen goede ervaringen opgedaan. Hiervan kennen wij twee modellen: Theocratie: Le pouvior temporel est simplement mis au service du projet religieux (de geestelijke leider is de baas over de politieke leider)” Tzvetan Todorov (1939 -). In Europa betekende dat, de paus is de baas over de keizer.

Césaropapisme: hierbij heeft niet de geestelijke macht het primaat maar de politieke. De keizer bepaalt de godsdiensten die hij tevens ook gebruikt voor het realiseren van zijn politieke doelstellingen. De strijd tussen paus en keizer om het primaat is uiteindelijk beslist door een scheiding aan te brengen tussen geestelijke en politieke macht.

Khomeini’s leer is verontrustend doordat hij het niet alleen aanbeveelt voor Iran maar ook voor andere (islamitische) Landen. Zijn onschuldige stellingen dat de Islam een ‘maatschappelijke religie’ of een ‘levensreligie’ is is dus in feite de grondlijn van de politieke Islam, een totalitaire politiek – religieuze ideologie die voor alle terreinen van het leven relevantie heeft.

Vergelijking: In de Sovjet Unie probeerde men, zij het niet in naam, maar wel de facto, het cėsaropapisme als leidraad te nemen. De politieke machthebbers moesten in overeenstemming met de leer van Marx en Lenin heersen over de religieuze leiders. Het was een radicaal cėsaropapisme doordat aan de religie bijna alle ruimte werd ontnomen.

Fukuyama concludeerde aan de hand van de bovengenoemde data 1969, 1979 en 1989 dat alle ideologische tegenstellingen uit de wereld waren maar is dat ook zo? Fukuyama had moeten opmerken dat in 1989 het Iraanse bewind zijn tienjarig bestaan vierde en dat dus de nieuwe ideologie van de Islam en de theocratie vitaler werden. De vraag is nu wat daarvan de relevantie is voor de Europese verhoudingen.

We beoordelen de 5 modellen op hun geschiktheid om pluriformiteit in goede banen te leiden. Vermeulen schetst eerst de uitersten, namelijk de atheïstische staat en de theocratische staat. Wie waarschuwt voor de theocratische staat krijgt steevast te horen dat de atheïstische staat even erg is. Beide modellen zijn niet onze voorkeur. Bvb: In Albanië onder Enver Hoxha (1908 – 1985) moesten de moslims gedwongen eten tijdens de Ramadan, en wie met een Koran of met een Bijbel werd betrapt moest een paar jaar naar een heropvoedingskamp. Toch is de aandacht voor de atheïstische staat niet erg productief doordat de actuele politiek zich bezig houdt met de theocratie die voor een deel van de wereld bevolking een belofte is terwijl dat niet geld voor de atheïstische staat. Het islamisme of de politieke Islam en het politieke christendom is erg aanwezig terwijl het politiek atheïsme bijna dood is.