De Nederlanden worden een belangrijk cultureel centrum, met een grote uitvoer van allerlei producten van de kunstambachten. De redenen hiervoor zijn tweevoudig: enerzijds was er een vorstenhuis dat het ontbreken van de koningstitel wou compenseren met een schitterend hofleven en dat zijn prestige wou onderstrepen met de uitbeelding van hun macht, anderzijds was er in de Nederlanden veel talent aanwezig dat tot dan toe vooral voor de rijke burgerij en de adel had gewerkt.

Het hof had een aantal kunstenaars vast in dienst, wat niet betekende dat ze niet voor andere opdrachtgevers konden werken. Voorbeelden hiervan zijn Jan van Eyck en de bouwmeester Jan van Ruisbroek. Daarnaast bestelden ze vaak zaken bij bepaalde ateliers in diverse steden, zoals wandtapijten. (meer gedetailleerde uitleg over de series: zie handboek blz 87). Wandtapijten waren de belangrijkste uiting van de macht, door hun kostprijs en indrukwekkende afmetingen. Vaak werden ze ook gehangen waar ze het meest indruk zouden maken op de bezoekers van het hof.

Een andere plaats waar veel kunst verzameld werd, was in de kerken, omdat daar in principe alle gelovigen langskwamen.

Daarnaast waren ook boeken belangrijk als kunstvorm. De hertogen bestelden niet alleen vertalingen van zorgvuldig uitgekozen werken, ze lieten ook het hofleven optekenen door kroniekschrijvers. Ook de belangrijkste hofleden wilden dergelijke schatten, op groot formaat en prachtig versierd, bezitten. Een van de belangrijkste boekverzamelaars was Lodewijk van Gruuthuse.

Symbolische interactie met het volk was er vooral tijdens de grote massaspektakels, zoals de Blijde Intredes, huwelijken en begrafenissen. Vaak werden ook feesten ingericht na het eindigen van opstanden of oorlogen. (Zie boek blz 89 voor de beschrijving van zo’n feest)

Het mecenaat van de hertogen had veel meer invloed dan alleen de rechtstreekse opdrachten. Vele edellieden en rijke burgers wilden hun voorbeeld navolgen en probeerden daarom hun stijl en elegantie te imiteren. Dit zorgt voor een veel wijdere verspreiding van het Bourgondische cultuurleven dan alleen aan de hertogelijke hoven.

Er was maar een bisschopszetel in de Nederlanden zelf, doordat de grenzen van de bisdommen zelden samenvielen met de gewestelijke grenzen. Alle andere zetels lagen in steden die niet tot het rijk bevonden, tot men dit aanpaste in 1559.

Ondanks de afwezigheid hiervan, was de samenleving toch doordrongen van de kerkelijke levenswijze: hun levens- en denkkader drong door tot in vrijwel alle aspecten van de samenleving. Voorbeelden hiervan zijn de armenzorg, de alomtegenwoordige heiligen en de vele feestdagen. Ook de kunst was indringend beïnvloed door religie, veel opdrachtgevers bestelden altaarstukken of ander religieuze thema’s.

Verwereldlijking is het sleutelwoord voor de positie van de kerk in de late middeleeuwen en vroege nieuwe tijd. Steeds meer clerici hielden zich actief bezig met wereldse zaken, zoals het verwerven van politieke macht. Ambten werden gekocht en gecombineerd, de aflaten werden steeds populairder.

Aflaten zijn een van de twee reacties van het volk. Ze maken deel uit van een formalistische religie, waarbij wat je doet in ruil voor je hemel is. Een andere reactie is de echte vroomheid, het bidden tot bepaalde heiligen met bemiddelingsfuncties.

Toch was er ook een tendens tot de aanscherping van de kloostertucht, waarbinnen met de Moderne Devotie moet situeren.

Er waren, na voorzichtige schattingen, ongeveer 2,6 miljoen mensen in de Nederlanden, waarvan bijna de helft in Vlaanderen en Brabant. Vooral de steden en de gronden rond de rivieren waren dichtbevolkt. Er was een zeer hoge bevolkingsdichtheid, zeker in vergelijking met de omliggende gebieden, ongeveer 53 mensen per vierkante kilometer. (Preciezere cijfers: zie handboek blz 84)

In de vijftiende eeuw zorgde het verminderen van de pestepidemie voor een geleidelijk demografisch herstel voor heel Europa, waardoor de Nederlanden konden profiteren van de expanderende markten. Een krachtige financiële groei zorgde voor de stabiliteit van de lonen ondanks de toenemende bevolking. Ook was er vanaf de tweede helft vrede aan de grenzen, een relatief beheerste belastingdruk en een stabiele munt. Al deze factoren zorgden ervoor dat men de Nederlanden als welvarend kon bestempelen.

De belangrijkste stad de vijftiende eeuw was ongetwijfeld Brugge, als centrum van het Europese economisch systeem. De verbeterde relaties met Spanje zorgden ook voor een economische groei, door de hogere toestroom van grondstoffen. De aanwezigheid van de metropool in de Nederlanden zorgde voor een algemene groei voor de hele streek.

Een andere economische boost kwam vanuit de zeevaart in Holland. Door de eenmaking werd een zeevaartoorlog tussen Holland, Brabant en Vlaanderen vermeden, maar er kwam wel een conflict met de Duitse Hanzesteden.

De Nederlanden waren het tweede Europese centrum, na Noord-Italië. Vooral de steden waren economische sterkhouders, zeker die aan de kust.