De 17^e eeuwse wetenschap wil iets tot stand brengen dat een praktische toepassing heeft. Een beroemde geleerde was Hugo de Groot, hij was jurist, geschiedschrijver en theoloog. Hij gebruikte wetenschap als politiek instrument, hij gaf zijn werken zo een praktisch doel.

In Holland kon veel meer gezegd en geschreven worden dan in de andere Europese landen maar ook in de verenigde provinciën was de tolerantie niet onbeperkt.

De verhouding tussen kerk en staat is zelden beter geweest dan de eerste decennia na de synode van Dordrecht. De gereformeerde kerk was wel geen staatskerk maar ze genoot als publieke kerk toch grote voorrechten en ze was op samenwerking met de overheid aangewezen. Het grootste product van deze samenwerking was de nieuwe bijbelvertaling, welke sterk heeft bijgedragen tot de ontwikkeling van de taal. Ongeveer de helft van de Hollandse bevolking zou omstreeks 1650 tot de gereformeerde kerk behoord hebben. Maar bij deze helft zou het christelijke element een ruime plaats in het leven hebben ingenomen.

Bij de gewone man kunnen we echter niet spreken van één cultuur, ze hadden zelfs nauwelijks het besef tot één staatsverband te horen. In de kustprovincies waren heel wat mannen visser of matroos waardoor vrouwen vaak gezinshoofd, kostwinner, huisvrouw en moeder waren. In de landprovincies is het waarschijnlijk heel anders geweest. Enkel bij de maatschappelijke elite kunnen we van één cultuur spreken.

Schilderijen waren in de 17^e eeuw een massaproduct en moest dus voor iedereen verstaanbaar zijn. Het was wel meer dan een eenvoudige nabootsing van een geobserveerde werkelijkheid, het schilderij diende vorm te geven aan een idee en de toeschouwer te doordringen van een hogere zedelijke waarheid.

Dé schilder die wij nu als eerste verbinden met de cultuur van de Gouden Eeuw is Rembrandt Harmenszoon van Rijn. Het blijkt moeilijk Rembrandts werk te typeren maar hij bezat het vermogen om in één dramatisch tafereel (vb. Judas) een maximum aan emotionele lading te leggen. De 17^e eeuw heeft echter nog andere grootheden voortgebracht, denken we dan onmiddellijk aan Hals of Vermeer, aan Jan Steen, Gerard Dou,... Hoe rijk de Hollandse schilderschool ook is geweest, de geschiedenis van de Nederlandse cultuur in de 17^e eeuw zal altijd in de eerste plaats het land van Rembrandt blijven.

De bloei van de kunst en cultuur verbindt men met de 17^e eeuw en men noemt haar Nederlands. Het is inderdaad zo dat de concentratie van talent in de 17^e eeuw uniek is. Veel moeilijker ligt de term Nederlands, in deze betekenis enkel betreking hebbend op de Republiek. Het valt niet te ontkennen dat heel wat grote namen worden gedragen door immigranten uit de eerste en tweede generatie. Bovendien hebben de Nederlanders zich in de 17^e eeuw zeer vaardig getoond in het toepassen en ontwikkelen van uitvindingen die reeds in het buitenland waren gedaan, bv. de wisselbank, de vestingbouw.

Cultuur is echter niet alleen vernieuwing, ze is altijd gebouwd op het overgeleverde erfgoed. Er is veel getwist over de vraag of de Nederlandse 17^e eeuwse cultuur erasmiaans of calvinistisch was. Wat op zich een zinloze discussie is.

De letterkunde van de 17^e eeuw wilde de lezer een boodschap meegeven, poëzie moest de verwoording zijn van een algemene waarheid. Streven naar harmonie lag besloten in alle kunsten en wetenschappen, de nobelste gedachte moest gevat zijn in de schoonst vorm. Twee beroemde voorbeelden uit de 17^e eeuwse letterkunde zijn Daniël Heinsius en Jacob Cats.

Cats probeerde met zijn gemoedelijke grappen en huiselijke taal een groot publiek te bereiken en te amuseren. Hij toonde zich een meester in de harmonie.

Heinsius schreef treurspelen in de stijl van Seneca, maar hij verhefte ze volgens de normen van die tijd door er christelijke elementen en waarden in op te nemen.

De gouden eeuw van de Republiek was een periode van bloei en welvaart maar allerminst van eendracht en vrede. Haar politieke macht groeide samen met de ontplooiing van haar handel en scheepvaart.

In 1621 werden de vijandigheden met Spanje heropgenomen. De Nederlandse oorlog viel nu samen met de oorlog in Duitsland. Deze uitbreiding was in het voordeel van de Republiek zeker toen Frankrijk zich actiever zou mengen. Een formeel bondgenootschap met de zeven provinciën kwam er in 1635. Frederik Hendrik, Maurits broer en opvolger had toen reeds zijn kunnen als veldheer bewezen.

Engeland bleef buiten de oorlog, daar was immers een interne strijd tussen parlement en koning uitgebroken die vanaf 1642 in een regelrecht burgeroorlog uitmondde. Ook Frankrijk werd door interne spanningen geplaagd. De Republiek kon hiervan gebruik maken om zijn economische voorsprong te consolideren en verder uit te bouwen.

De oorlog met Spanje verhinderde de Republiek niet haar handel en scheepvaart verder te ontwikkelen. In 1621 werd ook de West-Indische Compagnie opgericht, haar belangrijkste bezittingen, Brazilië en Nieuw-Nederland gingen echter snel verloren. Tot de handelsbloei van de Republiek heeft deze compagnie nauwelijks bijgedragen.

De meeste winst werd op het eigen werelddeel gehaald. De technieken bleven grotendeels hetzelfde als in de 16^e eeuw: veilige investeringen, gespreide risico's, een breed financieel fundament. De winst die hiermee werd binnengehaald zorgde voor een groeiende vraag naar goederen boven de minimale of gemiddelde behoefte. De rijken investeerden ook in de kunst en cultuur die de Nederlandse 17^e eeuw haar reputatie hebben bezorgd.