De gegoede burgerij plukte de vruchten van economische expansie en de top kon zelfs via Koninklijke erkenning of huwelijk doorstoten naar de adel, die numeriek.

Het aandeel van de kleine burgerij groeide wel dankzij een spectaculaire expansie van de tertiaire sector. Aan de andere kant bevonden zich de kleine boeren en pachters die zwaar onder de crisissen te lijden hadden en de arbeiders wiens aantal bleef stijgen.

De arbeidsomstandigheden waren ellendig voor 1850: het jaarinkomen lag onder de kosten voor het levensonderhoud en vrouwen en kinderen werden uitgebuit in vooral de textielsector en ook de mijn –en metaalindustrie.

In de periode van hoogconjunctuur steeg tussen 1850 en 1875 de loonindex wel opvallend maar toch bleef een groot deel van de werkende bevolking in de ellende. Dit gegeven gaf de basis voor de opkomst van een militante arbeidersbeweging vanaf 1850.

De politieke opgang van de burgerij werd ondersteund door de economische ontwikkeling. Deze was door de Belgische revolutie gestremd maar de regeringen voerden een dynamisch beleid door het bevorderen van het spoorwegnet, handelsverdragen en kwalitatieve verbetering van de zware industrie.

Er kwam een economische as tot stand tussen de Brusselse bankwereld en de Waalse industrie die vanaf de internationale vrijhandel in de jaren 1850 afzetmogelijkheden kreeg.

In de Vlaanderen tekende zich een minder gunstige ontwikkeling af. Zij werd zwaar getroffen door her verlies van Nederlandse en Oost-Indische markten en de schade aan de Antwerpse haven. De ineenstorting van de traditionele huisnijverheid in vlas en linnen was nog dramatischer. Tenslotte was er ook een zware landbouwcrisis tussen 1844 en 1846.

De crisis van de jaren ’40 zorgde voor een economische breuk tussen de Vlaamse en Waalse economie wat ook maatschappelijke repercussies had. Het agrarische Vlaanderen werd gedomineerd door grondadel en Kerk die vooral tot het kamp van de conservatieven behoorden. Brussel vormde de doctrinaire liberalen terwijl in de Waalse industriecentra de arbeidersbeweging aanwezig was.

De economische hoogconjunctuur brak echter af vanaf 1873 door de graaninvoer uit Noord-Amerika en Oost-Europa (met landvlucht als gevolg) en structurele crisis in de metaalindustrie. De economische crisis zorgde voor maatschappelijke onrust die tot belangrijke economische en sociale veranderingen leiden.

In meer liberale en burgerlijke kringen ging men hiertegen reageren. Vanaf 1839 werd deze beweging versterkt door ex-orangisten, radicalen, vrijmetselarij en de lokale verspreiding van liberalen.

Ze waren tegen het unionisme en voorstanders van de verdediging van stedelijke belangen en dalende invloed van de kerk. Op andere vlakken werden echter verschillen fracties gevormd: de centre-gauche, met zowel aristocraten, de haute finance als ambtenaren, waren gematigde liberalen en spiegelden zich aan de whigs. De doctrinairen kozen het Franse antiklerikaal liberalisme als model. Er waren ook nog de radicalen, met daarin intellectuelen en lagere burgerij, die eerder democratisch en sociaal-progressief waren. Zij namen het initiatief voor het Liberaal Congres van 1846 in Brussel waar het basisprogramma geschreven werd.

In 1847 wonnen de liberalen de verkiezingen en vingen in 1848 meteen de schokgolf van het revolutiejaar op door afschaffing van de differentiële kiescijns, daling kiescijns, afschaffing van het zegelrecht en de wet op onverenigbaarheden. De stijging van het aantal stemgerechtigden en opkomst van goedkope pers legden de basis van een echt burgerlijk parlementair regime.

Het unionisme vloeide rechtstreeks uit de Belgische revolutie en bleef behouden om zowel principiële als tactische overwegingen. Voor de progressieve unionisten mocht de Kerk geen rol meer spelen in het politieke leven en moest de democratie vooraan op de politieke agenda. Conservatieve unionisten bleven trouw aan het unionisme omdat de Belgische onafhankelijkheid moest verdedigd worden tegen zowel Willem I als binnenlandse tegenstanders. Daarbij ging het over de reünionisten die aanstuurden op aansluiting bij Frankrijk en de orangisten die een herstel wensten van het Verenigd Koninkrijk. Aan het orangisme kwam pas een definitief einde met de aanvaarding van het Verdrag der 24 artikelen door Nederland in 1839. Tot 1839 moest zeker het unionisme zeker blijven. Een gevolg daarvan was dat er geen duidelijke partijen bestonden en er juist een kleine spanning was tussen meer democratische en conservatieve krachten.

Leopold I kende eigenlijk een grote invloed op de opeenvolgende regeringen en steunde de behoudende krachten in de samenleving waarvoor hij op de steun van de adel, financiële kringen en kerk rekende.

De liberaal-katholieke fractie en een deel van het episcopaat waren daar geen voorstander van waarop de Koning de hulp inriep van paus Gregorius XVI om de Belgische kerk meer behoudend te maken d.m.v. een nuntiatuur in Brussel en de benoeming van conservatieve bisschoppen. Het kwam tot een verstrengeling van de kerk, regeringsbelangen en conservatieve krachten.

De eerste unionistische regeringen hadden nog een sterke burgerlijke inbreng wat leidde tot een economische politiek die de ontwikkeling van het financiewezen, industrie en verkeersinfrastructuur bevorderde. Vanaf de regering-Theux in 1834 trad de grondadel meer op de voorgrond d.m.v. een economisch beleid die meer gericht was op landbouw en linnennijverheid. De regering streefde ook naar een vergrote invloed van koning en regering over lokale besturen en begunstigde de kerk. De scheiding tussen kerk en staat werd dus steeds meer overbrugd.