Item gefilterd op datum: januari 2014

Politieke grenzen zijn geen etnische grenzen en/of economische grenzen

Vanaf 15^de/16^de eeuw: ‘moderne’, territoriale staat

Staten bestaan uit een set van instituties die een soevereine macht uitoefenen over een welbepaald gebied

Staat bouwt zijn controle uit binnen een afgebakend territorium

Via administratie kan men de centralisatie van kennis, middelen en mensen mobiliseren

Kan hierdoor de staat voorzien in publieke goederen

protectie, fysiek (transport), sociale infrastructuur (onderwijs, zorg)

Via een sociaaljuridisch systeem regelt het de verhoudingen tussen sociale groepen en tussen het individu en de staat

Burgerschap wordt centrale legitimering van de staat

Is exclusief, geen papier = illigaal

Groei van een staat na 1600 is geen rechtlijnig verhaal.

Territoriale staten: grenzen

Natiestaat: identiteit, taal, geschiedenis

Sociale of welvaartsstaat: bescherming, rechten

Neoliberale staat: markt

Nationale revoluties (van Ottomaans rijk naar Turkse staat)

Het succes van een staat hangt af van:

Economische vooruitgang: in internationaal competitief systeem (kapitalisme)

Militaire kracht: mobilisatiekracht

Politieke macht: burgerschap, bewustwording en revoluties

Het ontstaan van een inter-statensysteem

Staten groeien in internationaal systeem

politiek (conflict en machtsbalans) en economisch (kapitalistisch wereldsysteem)

Internationaal systeem niet afhankelijk van op- en neergang van een staat

De machtsverhoudingen tussen de staten zijn ongelijk

Sterke staten bevinden zich in de economisch welvarende delen, zwakkere staten in de periferie

Na 1945 wordt inter-statensysteem geconsolideerd in een formele internationale organisatie, de Verenigde Naties.

Opkomst van de ‘beschavingen’ zo een 6000-5000 jaar terug. Onafhankelijk van elkaar. Vaak langs rivierdelta’s.

Egypte aan de Nijl

Mesopotamië en Sumer aan de Eufraat

Harappa aan de Indus

China (Shang-dynastie) aan de Gele Rivier.

3000 jaar terug opkomst rijken in Midden-Amerika en de Andes en 1500 jaar terug in West-Afrika.

Zo een rijk heeft een politieke en economische eenheid. Ze zijn vaak multi-etnisch

Centraal bestuur ondersteunt door bureaucratie

Staatsreligie

Formalisering regelgeving

Dwingende retributiesysteem

è Val van een rijk betekent economische crisis

Rijken worden uitgebouwd binnen politieke en territoriale grenzen.

Multi-etnische samenleving

Om van een minisysteem over te gaan tot een rijk moet je aan 5 voorwaarden voldoen.

Bevolkingsgroei om economische onderbouw van het rijk te kunnen dragen

Een meer efficiënte en gecontroleerde landbouw

Conflictbeheersing en bescherming tegen externe bedreiging

Redistributief systeem, gaat samen ontwikkeling van systemen van registratie en codering

Infrastructuur en communicatie

Vele rijken verdwijnen door interne implosie (sociaal en economisch) en externe druk (ecologisch)

Sumerië

Teotihuacan en Maya’s

Romeinen

Sommigen rijken weten deze dingen te beheersen en overleven.

Egypte en China

Organisatie van bevolking is kleinschalig tot maximaal enkele duizenden mensen

Cultureel-etnische, economische en politieke eenheid vallen samen

Door de geschiedenis heen hebben er verschillende minisystemen bestaan

Clans of families

Enkele tientallen leden, in regel aan elkaar verwant

Belangrijkste samenlevingsmodel bij jagers-verzamelaars

Hebben geen vaste verblijfplaats of arbeidsindeling

Geen sociale hiërarchie, eigendom is gemeenschappelijk

Stammen

Komt tot stand via verbetering van de technieken van jacht en de eerste vormen van sedentarisatie brengen ≠ families samen tot één stam

Enkele honderden werken en leven samen in één gemeenschap

Bestuur informeel, maar wel al een chef

Controle (politiek) en ruil (economie) nog steeds op basis van wederkerigheid

Chiefdom

Ontstaat in de vroege landbouwgebieden

Erfelijke koning en elite

Ritualisering en ideologisering gezag

Monopolie gezag en eigendomsrechten

Sociale verdeling, arbeidsspecialisatie

Tribuut ipv. wederkerigheid

Geleidelijke evolutie naar ‘proto-staten’

De mondialisering van de voedselketens

Na 1850: uitbreiding landbouwareaal in neo-Europa

Na 1950: agro-industrie, ‘green revolution’: technologische innovatie

Synthetische meststoffen, bewaren in blik

Na 2000: biotechnologie en monopolisering van landbouw door multinationals

Genetisch gemodificeerde teelten

Begin 21^ste eeuw een keerpunt want minder als 50% van de bevolking is boer

Zal dit tot voedsel(on)zekerheid leiden?

Wat met de goedkope arbeidskrachten, blijven deze bestaan?

De teloorgang van de kleine boerenlandbouw bedreigt lokale en regionale vormen van voedselbevoorrading, het gemeenschappelijk bezit, de gemeenschappelijke kennis over plant en dier en de noodzakelijke biodiversiteit.

Europa’s ‘big escape’:

Via voedselopbrengsten en voedselzekerheid ontsnapt EU aan malthusiaanse val

Maar ook:

Voedselimport

Bevolkingsexport

Verhoogde productie en productiviteit !!!

Ontwrichting niet-Europese samenlevingen

Bij opvatting van de big escape als EU succesverhaal zijn er enkele bedenkingen

1) Hongersnood is niet meer catastrofaal, ze zijn vaak van korte duur en kleinschalig

2) Succesverhaal steunt gedeeltelijk op een transformatie van eigen landbouw en de invoer van granen en vlees die sterk toeneemt na 1850.

3) 19^de eeuw, EU heeft structurele overbevolking die emigreert naar Amerika.

4) Onderwerpen van andere gebieden in Afrika en Azië gaan soms samen met ineenstortingen van de plaatselijke samenleving.

Europa’s big escape is alleen mogelijk geweest omdat ze het kerngebied was in het wereldsysteem.

Honger en ondervoeding blijven endemisch door scheve handelsverhoudingen en nieuwe onzekerheden in de nieuwe globale economische orde.

Productie en verdeling van voedsel ongelijk door het kapitalistische systeem. Hierdoor storten lokale boeren in grote armoede doordat multinationale bedrijven voedsel aan dumpingprijzen verkopen

Uitwisseling van landbouwgewassen, veesoorten, ziekten en cultuur tussen de Oude wereld en de Nieuwe wereld na 1492. Het geeft de moderne wereld mee vorm.

De uitwisseling is zeer divers

Gewassen: aardappel, tomaat, maïs, zoete aardappel, tarwe, rijst

Dieren: paard (lastdieren), varken, schaap, rund

Ziektes: pokken, mazelen, cholera, tyfus, syfilis

Het verhaal van de goederenketens (commodity chains) vertelt hoe de moderne wereld word geschapen via een netwerk van transacties over de hele aardbol. Men kan de geschiedenis van de moderne wereld vertellen in ‘acht glazen’.

Bier: Rechtstreeks product van domesticatie van graan

Wijn: Symboliseert de Griekse en Romeinse cultuur

Sterke dranken: Distillatieproces is een Arabische uitvinding

Koffie: Exotische drank, geïntroduceerd in Europa door de Arabieren

Thee: Via GB en Ndln ingevoerd vanuit het Verre Oosten

Cacao: Drank van Midden- en Zuid-Amerika

Coca: ‘nationale drank’ van Amerika: symboliseert consumentisme, globalisering

Water: Flessenwater is het huidige snelstgroeiend commercieel product

Suiker als metafoor voor de nieuwe economie

Rietsuiker als duur luxeproduct

Plantages in Europa, Atlantische eilanden, Brazilië, Caraïben

Deel wereldeconomie: bindmiddel van twee driehoekshandelssytemen

1) Afrikaanse slaven  Amerikaanse plantages  suiker en tabak  EU  afgewerkte producten als ijzerwaren en kledij  Afrikaanse stamhoofden  Afrikaanse slaven  …

2) Afrikaanse slaven  Caribische eilanden  melasse (suikerstroop)  Nieuw Engeland / rum  Afrika

Contouren van de moderne wereld-economie

Combinatie van handel en nijverheid, kern-periferie relaties, geweld-repressie, grote ongelijkheid

Vanaf 8000 vgt. begint de mens, uitgezonderd Australië, te experimenteren met het domesticeren van gewassen en dieren. De neolithische landbouwrevolutie bestaat uit een keten van meerdere regionale evoluties

Midden-Oosten: halve maan

Verre Oosten: Gele rivier, Yangtze rivier

Midden-Amerika: Mexico

Zuid-Amerika: Andes

En: Z-O Azië, Oost-Afrika, Amazone, Oosten van N-Amerika

Kleinere kerngebieden

De landbouw is gemengd via een combinatie van akker- en veeteelt.

14 gedomesticeerde zoogdieren: 13 in Eurazië en 1 in Amerika

12 gewassen zorgen voor 80% van de hedendaagse oogsten

Overgang van jager naar boer is zeer graduele (Catal Hüyük)

In sommige streken blijven herdersvolkeren dominant

Noordelijke en oostelijk Afrika, centraal Azië

De introductie van landbouw is s’mens grootste vooruitgang. Maar is niet een natuurlijke stap. Echter dit wordt door sommigen gezien als de grootste catastrofe in s’mens geschiedenis. Met de landbouw ontstond

Sociale repressie

Seksuele ongelijkheid

Despotisme

Ziektes

Maar natuurlijk zorgde landbouw wel voor de overgang naar een complexere samenleving dmv het ontstaan van culturen en beschavingen.

Door de landbouw kan de mens voor meer voedsel zorgen MAAR bij voedselverzamelaar jager stak men minder tijd in het vergaren van voeding, lagen de calorieën hoger, was er van hongersnood minder sprake en was men meer immuun voor ziekten. Maar de levensstandaard is in de landbouwsamenleving wel beduidend hoger. Er zijn zo nu eenmaal voor en nadelen.

Waarom schakelt de mens over naar landbouw?

1) De groeiende schaarste in wilde gewassen en dieren.

2) Klimaatsveranderingen vanaf 14.000 vgt.

3) Technische kennis (sikkel, manden, vuur, bewaarputten)

4) Langzame bevolkingsgroei, die stijgt door landbouw (actie-reactie, er is dus geen weg terug of er verhongeren mensen)

5) Het numerieke en fysieke overwicht van landbouwers- en herdersculturen

In de landbouwsamenleving waren er grenzen aan de groei. Dit zorgde voor uitsterven van diersoorten, overexploitatie. Echter dit was alleen het geval bij een bruuske groei, want de samenleving groeide sowieso, dit echter heel langzaam.

Er komt ook een ongeziene economische expansie

De meest gebruikte meter om deze groei in kaart te brengen is het Bruto nationaal product.

Meet de totale waarde van goederen en diensten die gedurende een jaar binnen een land worden geproduceerd. Maar is niet volledig correct

Monetair toegevoegde waarde staan voorop de ecologische en sociale waarden

Geen onderscheid tussen positieve en negatieve activiteiten

Houdt geen rekening met de verdeling van de rijkdom

Het principe van de ecologische duurzaamheid verreist dat de totale biofysische schaal van de wereldeconomie niet verder mag groeien, gezien het feit dat de mondiale draagkracht nu al wordt overschreden

Ecologische voetafdruk

De huidige wereldeconomie is een economie van onbetaalde kosten

Volledig beeld van de kosten van groei zou een hogere prijs betekenen

Vertraging of contractie een optie?

Meer regulering

Druk op winstprincipe

Druk op gelijkheidsmythe

Gevaar voor eco-totalitarisme?

Hulpmiddelen in het bemeesteren van de natuurlijke omgeving

Collectieve accumulatie van kennis: verleggen van grenzen

Vuur

Landbouw

Fabricage van landbouwwerktuigen

Metaalbewerking

Koper, brons, ijzer, zilver, goud

Zorgde voor ontbossing (houtskool)

Waterbeheersing

Via irrigatie zich van zoet water verzekeren

Voeding, woning en kledij

Collectief of sociaal leren via externe geheugensystemen

Taal

Schrift

Classificatiesystemen

Bibliotheken, instellingen van onderwijs en onderzoek

Het bewaren van onze vergaarde kennis

Digitale systemen

Groei van de digitale opslagcapaciteit

Historici onderscheiden 10 ‘technological complexes’ of ‘toolkits’ waarbinnen in elke beschaving nieuwe kennis wordt gegenereerd en opgeslagen.

Wapens, textiel, schriftdragers (papier), vuur, water (irrigatie), bureaucratie, trekkracht, scheepvaart, wiskunde, landbouw

Innovatie en diffusie van kennis gebeurt via sociaal/collectief leren binnen de sociale netwerken

Vele centra van technologische ontwikkeling

Geen rechtlijnig proces, gebeurt in sprongen

Vele vernieuwingen komen uit het Oosten

China

Cartografie

Zeevaart: kompas, zeilschepen

Irrigatie en kanalenbouw

Oorlogsvoering: buskruit

Drukkunst

Ambachtelijke productie van porselein, textiel, papier en zijde

India

Technieken in de productie van katoenen stoffen

Islamwereld

Productie van specerijen

Hout- en tapijtproductie

Ook hier komen er nieuwe technieken

Europa

Technieken in de landbouw

Wolnijverheid

Glasblazerij

Brouwproces

Pre-moderne wetenschappelijke tradities delen een aantal kenmerken

1) Het verwerven van kennis moet vallen binnen dominante filosofische en religieuze wereldvisie

Zorgt voor een groter risico op conflicten

2) Onderscheid wiskunde en natuurkunde

Wiskunde: getallenkunde en geometrie

Natuurkunde: natuur en de mens

Beschavingen hebben lange tijd geprobeerd om de wetenschappelijke kennis te verzoenen met de filosofisch-religieuze legitimatie. Dit wordt gedaan door de volgende orde te respecteren

1) Traditie, religie en openbaring als wortels van kennis

2) Kennis verworven door deductie

3) Kennis verworven via observatie of experiment

Vele centra van kennisopbouw

Eurazië tot 1500: Moslimrijken

Door verstrakking van het regime zal er minder tolerantie zijn en meer nadruk op orthodoxie

Innovatie maakt plaats voor verstarring

Een nieuwe Europese wetenschappelijke kennis

1500/1800: nieuw wetenschappelijk klimaat

Voorang aan de rede (rationalisme) en aan observatie en experiment (empiricisme)

Geen centraal sturend gezag die vernieuwingen kan blokkeren

Gaat gepaard met technologische doorbraken (industrie, transport, militaire slagkracht, communicatie, consumptierevolutie)

Groeiende ecologisch impact