Item gefilterd op datum: januari 2014

Opkomst van het Westen beschrijven we met een revolutiemetafoor. Revolutie betekent omwenteling, maar staat ook voor een breuk met het verleden. De Franse Revolutie (politiek en sociaal) en de Industriële Revolutie (economisch en sociaal) zijn scharnierpunten tussen het verleden en het heden. Het concept van de industriële revolutie is meer en meer gerelativeerd en zelf ter discussie gestellen. Op 3 gebieden staat het concept momenteel onder druk:

De ‘revolutie’ in een langetermijnperspectief plaatsen. Het is een proces dat zich uitstrekt over decennia en zelfs eeuwen

Verlaten van het klassieke verklaringsmodel van de I.R. dat alleen rekening houdt met veranderingen binnen Europa

De I.R. is veel meer dan een technologische omwenteling. Ze behelst eveneens een omwenteling in het arbeidsproces, in het economisch proces en maatschappelijke proces

De I.R. werd vaak alleen door Westerse bril bekeken. In het beste geval wordt er daarna een comparatieve analyse gemakt. Deze benadering schiet tekort, het moet uit meerdere geografische schalen bestaan:

De regionale schaal

De nationale schaal

De Europese schaal

De mondiale schaal

Als we hem bekijken uit mondiaal perspectief, oog hebben voor 3 extra elementen:

Handelskapitalisme in Europa, vanaf 16^de eeuw een commerciële machtspositie kan uitbouwen ten zuiden en ten westen van Europa

De groei van een interne markteconomie in een aantal Europese landen

De populariteit van nieuwe waarden in Europa, zoals individueel ondernemerschap, technologische vernieuwing en een agressieve economische politiek.

Geografisch gezien is de I.R. een Europees fenomeen, maar het blijft geen ‘westers verschijnsel’.

Europa breekt vanuit een ondergeschikte positie buiten haar grenzen, dit door 3 processen :

De groei van het handelskapitalisme

De groei van de nationale staat en het inter-statensysteem

Wijzigen sociale verhouding met het ontstaan van nieuwe sociale groepen en het ontstaan van nieuwe familiale verhoudingen en demografisch patronen

Deze 3 transformaties, economisch (commercialisering), politiek (verstaatsing) en sociaal (proletarisering) zijn de belangrijkste motors van de Europese dynamiek vanaf de 16^de eeuw. De patronen zijn niet los te koppelen van de veranderende rol van Europa in de nieuwe wereldeconomie:

Europa centrum van een door haar geïntegreerde wereldeconomie en de hieraan gelieerd inter-statensysteem

Machtscontainers met ongekende mogelijkheden op gebied van commerciële politiek (mercantilisme) en militaire slagkracht

Nieuwe wereldeconomie beheerst door een nieuwe internationale kapitalistische klasse

Deze kenmerken nog steeds te zien in ons geglobaliseerde wereldsysteem.

Vanaf de 11-12^de eeuw toont het Europese continent het begin van een nieuwe dynamiek. Te zien aan:

Kruistochten

Nieuwe commerciële netwerken

Ambitie en winstbejag

Hernieuwde nieuwsgierigheid en ontzag voor andere culturen.

Europese ‘heropstanding’ staat al lang centraal in de creatie van een eigen Europese/westerse identiteit. Start van de Europese expansie verwijst naar:

Commerciële drijfveren

Militair-religieuze motieven

Technologische vernieuwingen

Dat Europa buiten zijn grenzen kan breken kan door 2 behoeftes :

Europa heeft als handelsgebied bitter weinig te bieden. Om de luxegoederen te betalen spitst ze zich toe op

Roof (doet de Europeaan de wereld verkennen)

Eigen productie van consumptiewaren op te starten (suiker en katoen)

De groeiende noodzaak naar zelfgecontroleerde handelsnetwerken

Een nieuwe globale positie van Europa en de transformatie van de Europese samenleving De veranderingsprocessen die de verhouding van Europa hebben mee bepaald:

De nieuwe plaats van Europa in de wereld vanaf de ME

De maatschappelijke transformaties in Europa in de 16-17-18^de eeuw door de combinatie van interne spanningen en externe verschuivingen

De I.R. in de 19^de eeuw .

De groei van compactere staatsstructuren in Europa is een proces van vele eeuwen de groei van een staatsapparaat creëert:

Een gerationaliseerde bureaucratie

Een modern belastingsysteem

Een efficiënter systeem van kennis en informatievergaring

Nieuw militair apparaat

Toenemende greep van de burgerij op de politiek

De eerste moderne fiscale-militaire staat is de Britse – sterk ‘infrastructurele’ macht uitbouwen. China is bezig met nationale veiligheid en bewaren van sociale harmonie, terwijl het wel de mogelijkheden had om een territoriaal rijk te worden. Staatsmacht is een bepalende factor in de groei van de door EU gedomineerde wereldeconomieën en de hieraan gelieerde inter-statensysteem.

Vanaf 1500-1800 zijn er nieuwe vormen van vrij onderzoek en er is ruimte voor nieuw kennissystemen en technologische doorbraken. Dit is de basis van de Europese ‘wetenschappelijke revolutie’.

Macro-inventies vergroten de wetenschappelijke kennis via ‘research and development’ (onophoudelijke keten van micro-inventies). Vooruitgang is een collectieve erfenis waarbij het sociaal leren een eersterangsrol heeft.

Opvallende gelijkenissen worden gezien doordat agrarische markteconomieën overal ter wereld de kans hebben om uit te groeien tot kapitalistische groeipolen. Kapitalisme is geen emanatie van vrije markt, maar een explosief economisch model dat groeit in een competitief politiek systeem. Euraziatische continenten zijn niet gebouwd op een dergelijke alliantie tussen kapitalistische en politieke elites. De kerngebieden koloniseren ‘nieuwe werelden’ en accumuleren de winsten uit deze perifere gebieden. Die stimuleren nieuwe economische activiteiten in productie en consumptie . De grote winsten gaan naar de metropolen en machtsverhoudingen in dit expanderend handelssysteem verschuiven naar nieuwe handelselites en nationale staten. Het Europese overzeese imperialisme is uniek, geen enkel ander rijk incorporeert op dergelijke wijze afgelegen gebieden in een kern-periferie-verhouding.

Dit verklaringsmodel interpreteert het kapitalisme als een historisch wereldsysteem, ontstaan in een specifieke Europese conjunctuur vanaf de late middeleeuwen, waarbij een unieke coalitie groeit tussen handelskapitalisten en nationale staten.

Anderen minimaliseren de Europese inbreng als toevalstreffer, zoals : Andre Gunder Frank zegt dat Europese/westerse dominantie in 19-20^e eeuw maar een interludium is in een lange ‘ Asian age’. De wereld is policentrisch met China aan kop vanaf 1400-1800. Amerika vangt het tekort op door een toenemend uitvoer van goederen (grondstoffen), Afrika door een groeiend export van arbeid (slaven). Europa heeft zelfs niets meer te bieden.

Hobson stelt dat bijna alle vernieuwingen, toegeschreven aan modern EU, al eerder zouden zijn toegepast in andere beschavingen. Dit op technologische kennis, maar ook politieke en economische systemen. Europa is een creatie door de druk van buitenaf en blijft tot 19^de eeuw in de marge van globaal systeem. Haar opkomst gaat samen met agressieve koloniale en imperialistische politiek en met een racistisch discours waarin de wereld ongelijk wordt verdeeld.

Economische groei door :

Succes van despotische staten

Interventionistische staten

Massieve staatsuitgaven

Overheidsregulering

handelsdespotisme

Groeiende verschillen door een groeiende interconnectie : handel, technologie en staat, de veranderende mondiale positie van Europa, de groeiende contacten tussen ongelijke partners. Op diverse vlakken wijzigen contacten :

Incorporeert het eigen kapitalistisch handelssysteem gradueel de andere delen van de wereld

Creëert Europa de voedingsbodem van de industriële versnelling in de 19^de eeuw , door accumulatie, importen aanpassingen van kennis.

Deze kennis en technologie toepassen in de ontwikkeling van sterke staatssystemen en ongeziene militaire slagkracht.

Nieuwe en comparatieve datasets ondergraven het beeld van de graduele voorsprong van Europa in de eeuwen voor 1800. Recente vergelijkingen creëert het continent Azie in de 18^de eeuw met 66% van de wereldbevolking minstens 60% van de rijkdom in de wereld. Na 1800 is er een terugval. Uitgangspunt is dat er voor 1800 tussen de maatschappelijke modellen meer gelijkenissen dan verschillen zijn.

Wederkerige vergelijkend perspectief – Europese uniciteit ter discussie stellen. Pomeranz zegt dat in de 15-16^de eeuw is China sterkste economie en dat pas in 19^de eeuw Europa een voorsprong neemt. Hij bestrijdt wat volgens hem valse verklaringen zijn:

De verschillende voorgeschiedenissen

Een meer dynamische maatschappij

Technische voorsprong

Een meer performante markt (China is eveneens een markteconomie)

De aanwezigheid van kapitaal

We maken de denkfout dat de Europese weg ‘normaal’ is. Europa kiest een andere weg omdat het geconfronteerd wordt met dubbele schaarst:

Een schaarste in energie

Een schaarste in grondstoffen

Het commerciële kapitalisme en industriële revolutie zijn een noodzaak. Het Europese continent beland in een ecologische ‘bottleneck’ die ze beantwoorden met een heel groot voordeel. Dit is hun efficiënter technologische kennis en een netwerk van kolonies.

Bin Wong vergelijkt de politieke en economische ontwikkelingen in Europa en China.

Omstreeks 1800 op economisch vlak meer gelijkenissen dan verschillen. De I.R. wordt verklaard door een materiële noodzaak, niet door culturele of intellectuele voorsprong.

Maar op politiek vlak wel veel verschillen

Europa bestaat uit rivaliserende staten, er is een Europees competitieve model en men is in staat tot snelle, flexibele aanpassingen

China is eengemaakt, in hoofdzaak agrarisch rijk met elites die sociale orde in stand. Het Chinese rijk is efficiënter in het sociaal beschermen van zijn onderdanen.

De verschillen zijn een gevolg van langetermijnontwikkelingen op het economische en politieke gebied in diverse regio’s van de wereld. Waarom de een op de ander triomfeert is geen gevolg van voorgestemdheid, maar van een samenloop van omstandigheden.

De positie van EU in het mondiale systeem verandert dramatisch tussen de 15^de en 19^de eeuw. Ze groeit in die 4eeuwen uit tot een absolute dominante macht in het mondiale systeem, vaak verklaard vanuit een nieuwe interne dynamiek in de EU wereld. Hieruit groeit het klassieke beeld van een dynamisch westerse tegenover een statisch oosterse wereld.

Verklaringsmodel Max Weber.

Westen is het rijkst sinds de middeleeuwen en het meest dynamisch. De IR maakt de kloof nog groter

Een kapitalistische markteconomie, staatsvorming en rationele cultuur (zijn westerse creaties

Cultuur maakt het verschil

Westen bouwt als eerste moderne, rationele instituties uit

Westen maakt markteconomie een onzichtbare hand

Verklaringsmodel David Landes

Een nieuwe cultuur

Nieuwe instellingen

Markteconomie

De verschillen met de rest van de wereld zijn duidelijk vanaf de late middeleeuwen. Tot voor kort domineerde in het vraagstuk over The Rise of the West de traditionele visie, waarbij de doorbraak van Europa gezien wordt als een gevolg van een interne emancipatie, van een gestage en systematische rationalisering van denken, handelen en instituties. Dit leidde tot de meest rationele vorm van:

Economisch handelen

Politiek handelen

Intellectueel handelen

Veel auteurs stellen de Eurocentristische visie in vraag. (pg. 135 voor alle vragen)