De basisproposities laten de complexe institutionele vormen van sociaal gedrag buiten beschouwing. Homans meent evenwel dat ook dit meer complexe gedrag geanalyseerd kan worden binnen het ruiltheoretisch kader.

Wanneer meer dan twee mensen sociale interacties met elkaar hebben, dan brengt dezelfde calculus die ze hanteerden bij directe ruil hen ertoe normen in te stellen. Het is voor ieder lid van een groep lonender om van bij de aanvang onderworpen te zijn aan een aantal normen die het gedrag van de groepsleden op elkaar afstemmen → Groepsleden worden geconfronteerd met duidelijke verwachtingen zodat de kans op onverwachte straffen afneemt. De norm moet naast het vervullen van de behoefte aan sociale bijval ook primaire behoeften vervullen. De kost van het volgen van een norm weegt op de lange duur zwaarder dan een beloning die louter uit sociale bijval zou bestaan.

↔ Parsons: Normen leiden tot een onafhankelijk bestaan! Ze doen zich voor als dwingend, los van de persoonlijke voorkeuren van het individu. ↔ Homans: De individuele voorkeuren bepalen de normen, niet de normen de individuele voorkeuren.

Ook maatschappelijke instituties vloeien voort uit de menselijke behoeften en de directe ruilverhoudingen. Institutionele relaties zijn wel veel complexer dan directe ruilrelaties. In instituties is er geen sprake meer van indirecte ruil. De ↑ complexiteit wordt volgens Homans mogelijk gemaakt door twee verschijnselen:

1.Een handeling wordt niet enkel versterkt door zijn natuurlijke of primaire beloning, maar ook door andere, kunstmatige beloningen, zoals geld en sociale bijval. Kunstmatige stimuli zijn heel belangrijk.

2.Een beloning gebeurt vaker via een omweg dan direct. Vb. Je krijgt loon niet dagelijks, maar maandelijks.

Homans probeert culturele verschijnselen zoals normen en instituties te verklaren uit psychologische factoren. Ook begrip ‘sociale rechtvaardigheid’: Homans gaat uit van het psychologisch ervaren evenwicht tussen winst en investeringen. Een situatie waar geen evenwicht bestaan tussen investeringen (leeftijd, aantal dienstjaren, opleiding) & beloningen (inkomen, prestige) min kosten (aantal werkuren, vermoeidheid) leidt tot moeilijkheden en frustraties = INTERPERSOONLIJKE DIMENSIE

INTERPERSOONLIJKE DIMENSIE: Wanneer de investeringen van een lid van een groep groter zijn dan die van anderen, maar de beloning van dat lid is naar verhouding gelijk of geringer, dan bestaat er volgens Homans een toestand van gevoelde onrechtvaardigheid → Benadeelde zak proberen zijn kostenniveau te verlagen door bvb minder deel te nemen aan de activiteiten van een groep. Wanneer een groepslid veel beloond wordt, zal dat aanleiding geven tot jaloezie en wrok bij andere groepsleden.

Homans formuleert 5 basisproporties waarmee eenvoudige interacties en, bij uitbreiding, alle subinstitutionele interacties (interacties die niet verlopen volgens een voorgeschreven, door gegeven regels en normen opgelegd patroon) kunnen worden verklaard.

1. Stimuluspropositie: ‘Als iemand in het verleden het door een stimulussituatie uitgelokt gedrag van iemand werd beloond, dan zal de kans dat hij dit gedrag opnieuw verricht toenemen, naarmate de huidige stimulussituatie meer lijkt op die uit het verleden’. Stimuluspropositie omdat ze aangeeft welke stimuli een bepaald gedrag zullen uitlokken. Voorbeeld: als iemand een goed resultaat haalt in een wedstrijd, kans neemt toe dat hij bij een volgende soortgelijke gelegenheid opnieuw deelneemt.

2. Succespropositie: ‘Hoe vaker iemands gedrag belonend is voor een ander, nadat deze een bepaalde handeling heeft verricht, des te vaker zal de ander deze handeling verrichten’. Succespropositie omdat ze aangeeft hoe dikwijls een gedrag succes moet hebben opdat de betrokkene dit gedrag in de toekomst opnieuw zal verrichten.

3. Waardepropositie: ‘Hoe waardevoller de beloning die het gedrag van een ander voor iemand betekent, hoe vaker hij een gedrag zal vertonen dat dit lonende gedrag van de ander uitlokt’. Waardepropositie omdat ze aangeeft dat de frequentie van een gedrag niet enkel bepaald wordt door de waarschijnlijkheid van de beloning maar ook door de waarde ervan. Voorbeeld: meedoen met lotto (grote waarde van de eventuele beloning)

4. Deprivatie verzadigingspropositie: ‘Hoe vaker iemand in het recente verleden een beloning heeft ontvangen, des te minder waardevol wordt voor hem iedere verdere eenheid van die beloning’. De waarde van beloningen is afhankelijk van het verzadigingspeil dat de persoon heeft bereikt. (Deze en vorige propositie leiden tot de conclusie dat de frequentie van een gedrag dat beloningen oplevert waarvan men verzadigd is, afneemt.

5. Frustratie agressiepropositie: ‘Als iemands handeling niet de beloning ontvangt die hij verwacht, of als iemand bestraffing ondergaat die hij niet verwacht, dan zal hij verontwaardigd zijn, en in een toestand van verontwaardiging worden de resultaten van agressief gedrag als lonend ervaren’. Frustratie agressiepropositie omdat zij aanduidt dat de kosten/beloningenschaal waarop het individu zijn calculus in het verleden baseerde, niet meer klopt.

→ Basisproposities gelden in de eerste plaats voor de directe ruil (zonder tussenpersonen). Homans erkent dat zijn ruiltheorie nog niet helemaal in staat is om complexe sociale verhoudingen doorzichtig te maken en te verklaren. Men kan pas overstappen van het eenvoudige naar het complexe als het eenvoudige is verklaard.

Homans beperkt zich in eerste instantie tot de eenvoudige vormen van directe ruil. Aan volgende voorwaarden moet worden voldaan:

1. Een ruilrelatie wordt aangegaan en bestendigd, indien de relatie voor beide personen een betere behoeftebevrediging met zich meebrengt dan wanneer de relatie niet zou zijn aangegaan. Basis van betrekkingen met anderen = eigenbelang

2.Elke individu bepaalt de prioriteit van zijn behoefte grotendeels zelf, hij treft in zichzelf voorkeuren aan die niet cultureel bepaald zijn.

3.Elk individu heeft idealiter een volledig overzicht van, en inzicht in, de gegevens van de situatie waarin hij zijn behoeften wil bevredigen. Hij verkeert in een toestand van volledige informatie.

4.Geen persoon of groep mag eenzijdig de condities bepalen waaronder de ruilverhoudingen worden aangegaan. Wanneer dat wel het geval zou zijn, zou er geen sprake meer zijn van een ruilverhouding.

5. Er lijkt bij Homans geen tegenstelling te bestaan tussen het individuele belang en het algemene belang. Indien iedereen, handelend op grond van eigenbelang, ruilrelaties aangaat met anderen, dan levert dat maatschappelijke systemen op waarin de individuele vrijheid en het geluk van iedereen optimaal is.