Item gefilterd op datum: december 2012

Thomas Nagel: Wanneer een belangrijk aspect van wat iemand doet afhankelijk is van factoren buiten zijn controle, terwijl we hem in dat opzicht toch blijven beschouwen als object van morele oordelen, dan kunnen we spreken van morele mazzel of pech.

Is het eerlijk om iemand zwaarder te straffen dan een ander, terwijl het veroorzaken van een ongeluk bijvoorbeeld voor een groot deel berust op pech?

We doen dit ook als bijvoorbeeld een moord mislukt door toeval en het een poging tot moord wordt. Dit wordt minder zwaar gestraft dan als de moord geslaagd was.

Immanuel Kant oordeelt dat het onterecht is om mensen verschillend te veroordelen op basis van verschillen die een kwestie zijn van mazzel en pech. Hetgeen dat ze verkeerd hebben gedaan is eigenlijk het enige dat te verwijten valt.

Indien het determinisme waar is, was de beslissing om iets verkeerds te doen een noodzakelijk gevolg uit verschillende factoren.

Volgens Fischer zijn we slechts verantwoordelijk als we de totale controle hebben over het handelen, onze oorzaken kunnen slechts vrij zijn van pech en geluk als ze de ultieme oorzaak zijn.

Peter Strawson: In sommige gevallen van ontoelaatbaar gedrag van anderen raken we meer verontwaardigd of boos dan in andere situaties. Deze reacties op gedrag van anderen noemt Strawson reactieve attitudes.

Onze reactieve attitudes zijn volgens hem de basis op grond waarvan we elkaar verantwoordelijk houden waar het determinisme weinig aan kan veranderen.

Volgens Strawson hebben we normaal gesproken twee attitudes (houdingen) die we tegenover personen innemen.

1. Reactieve attitudes: je houding als je iemand benaderd als een moreel verantwoordelijk persoon.

2. Objectiverende attitudes: een meer afstandelijke houding die we innemen als iemand verminderd moreel

verantwoordelijk is.

Iedere menselijke handeling is vanuit de objectiverende houding te bekijken, maar in de praktijd ervaren we de reactieve houding het meest tegenover de mensen om ons heen. Als we steeds de objectiverende houding zouden hebben en dus voor iedere handeling de oorzaken zou zoeken, dan zou je niks meer waarderen en nooit verontwaardigd zijn. Maar Strawson gelooft hier niks van. Volgens hem zitten we zo in elkaar dat we sowieso reactieve attitudes voelen, alleen in speciale gevallen zullen we die uitschakelen.

Het onderscheid dat Strawson maakt tussen de beide houdingen valt te vergelijken met het onderscheid dat Kant maakt tussen de wetenschap en de praktische rede. De praktische rede die kant voorstelt vooronderstelt het bestaan van een vrije wil die de ultieme oorzaak is van het handelen. Strawson gaat weliswaar niet dermate ver, het feit dat je verontwaardiging voelt leidt er niet automatisch toe dat een andere filosofische theorie geaccepteerd dient te worden.

Bij Strawson is verontwaardiging slechts een emotie die deel uitmaakt van onze natuur en die ook prima bestudeerd kan worden door de wetenschap. Verantwoordelijkheid maakt deel uit van de natuurlijke wereld en het is mogelijk dat die deterministisch is.

We mogen volgens Strawson dus niet automatisch iemand verantwoordelijk voor iets houden als we ons (reactieve attitude) verontwaardigd voelen.

John Martin Fischer: Vrije wil heeft volgens Fischer alles te maken met controle. We hebben ons eigen gedrag onder controle als we uit vrije wil handelen, we zijn dan verantwoordelijk. Volgens het Ultieme oorzaakprincipe kunnen we uit het niets een handeling veroorzaken, zonder invloeden van eerdere gebeurtenissen. Dit noemt

Fischer totale controle.

Volgens het principe van alternatieve mogelijkheden handelen we uit vrije wil als we iets anders hadden kunnen doen.

Volgens Fischer is onze keuze om één bepaalde handeling uit te voeren een regulatieve controle.

Volgens hem kunnen we deze controle echter niet hebben, dit voert hij aan door middel van het consequentie argument.

Maar voor verantwoordelijkheid hebben we geen regulatieve controle nodig.

Voor verantwoordelijkheid hebben we besturingscontrole nodig. Deze controle verschilt van regulatieve controle.

Besturingscontrole wilt zeggen dat we controle hebben over wat we zelf doen, we besturen onszelf als we uit vrije wil handelen. We zijn dan ook alleen verantwoordelijk voor ons handelen als we besturingscontrole hebben.

Een demente oude vrouw die een tas steelt is dus niet verantwoordelijk omdat ze geen besturingscontrole over zichzelf heeft. Dit heeft de dementie overgenomen.

Volgens Fischer vereist besturingscontrole dat je voor rede vatbaar bent. Je bent voor rede vatbaar als je beschikt over de geestelijke vermogens die nodig zijn om te begrijpen waarom je iets wel of niet had moeten doen.

Harry Frankfurt: Voorbeeld dokter black -> geen alternatieve mogelijkheden. Handelde meneer Jansen in het voorbeeld van dokter black uit vrije wil? De mogelijkheid om de bank niet te beroven lag namelijk niet tot zijn beschikking, hij had geen alternatieve mogelijkheid. Toch heeft dr. Black niet ingegrepen handelde mr. Jansen dus uit vrije wil. Harry Frankfurt laat hiermee zien dat vrije wil niet vereist dat voldaan wordt aan het principe van alternatieve mogelijkheden.

G.E. Moore: Wijst erop dat ook als het determinisme waar is we nog steeds een onderscheid kunnen maken tussen wat dingen die we niet hadden kunnen doen en anderzijds dingen die we niet hebben gedaan maar, die we wel hadden kunnen doen.

Het gaat er volgens hem om of iets anders zou hebben gedaan in een vergelijkbare situatie waarin je iets anders had gewild. Dit is de conditionele analyse van alternatieve mogelijkheden.

Definitie: als iemand iets anders had kunnen doen, als, onder de conditie dat hij iets anders had gewild.

Volgens een conditioneel compatibilist moet er aan twee voorwaarden moeten voldaan als iemand uit vrije wil handelt.

De eerste is dat de persoon doet wat hij wilt doen. Dit mag gedetermineerd zijn zodat het ultieme oorzaakprincipe te verwerpen is. Daarnaast moet het ook zo zijn dat als de persoon iets ander had gewild dat hij dan ook iets anders zou hebben gedaan. Maar het feit dat de persoon niks anders deed mag ook gedetermineerd zijn. In deze context is het principe van alternatieve mogelijkheden dus niet in strijd met het determinisme.

Het consequentie-argument van Peter van Inwagen poogt om het principe van alternatieve mogelijkheden te verbreken met met het determinisme. Dit argument berust op het principe dat het determinisme waar is en alles al voor de geboorte vastligt. We hebben dus geen keuze omdat alles volgens natuurwetten vastligt.

Een compatibilist hoeft per definitie te beweren dat het determinisme waar is. Hij hoeft slechts aan te tonen dat we een vrije wil hebben, of het determinisme nou waar is of niet.

Compatibilisten verwerpen het ultieme oorzaakprincipe omdat dit stelt dat we alleen uit vrije wil kiezen als we zelf de ultieme oorzaak van onze keuzes zijn. Maar volgens compatibilisten doet het er niet toe of we wel of niet gedetermineerd zijn dus verwerpen zij dit.

Hume en Hobbes: Iemand is vrij als hij onbelemmerd kan doen en laten wat hij of zij wil.

Dit idee is compatibel met het determinisme en zegt in tegenstelling tot de libertariërs, die zeggen dat om te kunnen handelen uit vrije wil je vrij moet zijn om te bepalen wat je wilt, dat zolang je fysiek niet belemmerd wordt je altijd uit vrije wil handelt. Onder vrijheid verstaan zij dus slechts de macht om een daad te stellen of niet te stellen overeenkomstig met de wil.

De eerder genoemde hacker is geen geketende gevangene, hij staat niet onder een fysieke belemmering geforceerd door de criminelen. De criminelen zorgen er slechts voor dat de alternatieve keuze voor de hacker vervelende gevolgen heeft. Compatibilisten zouden zeggen dat de hacker uit vrije wil handelde.

Immanuel Kant verdedigt de positie die ervan spreekt dat je binnen de wetenschap niet kunt spreken van een vrije wil, maar er tegelijkertijd ook vanuit gaat dat het wetenschappelijke beeld beperkt is en de wereld niet weergeeft zoals hij op zichzelf is.

Volgens Kant moeten we een onderscheid maken tussen hoe dingen op zichzelf zijn en hoe ze aan ons verschijnen.

De dingen die aan ons verschijnen, worden gevormd door ons, door hoe wij de wereld ervaren. Het verschijnt door een filter van ervaring, kant noemt dit de fenomenale wereld. Fenomeen staat voor een waarneembaar verschijnsel. De wetenschap baseert zich op waarnemingen, we nemen alleen de fenomenale wereld waar dus levert de wetenschap ons slechts kennis van de fenomenale wereld en van de dingen op zichzelf.

De dingen van zichzelf, dus los van de waarneming, noemt Kant de noumenale wereld. Deze wereld kan niet door ons zintuiglijk worden waargenomen.

Kant gaat er vanuit dat de wetenschap waarnemingen deterministisch kan verklaren en voorspellen, maar hieruit valt alleen te concluderen dat de fenomenale wereld deterministisch is, maar niet dat de noumenale wereld deterministisch is. In deze beperking van de wetenschap zag kant ruimte voor de vrije wil.

Vrije wil is volgens kant een noodzakelijke vooronderstelling die we gebruiken om morele vragen te beantwoorden en om te beslissen hoe we handelen. Hij noemt dit de praktische rede.

Kant verdedigde een plichtethiek, dit wilt zeggen dat we een morele verantwoordelijkheid hebben waaraan we moeten gehoorzamen. Als iemand hulp nodig heeft, dien je hem te helpen. De plichtethiek stelt dat je vrij bent met het principe van alternatieve mogelijkheden. Je hebt alleen plicht om iets te doen wanneer je een keuze hebt.

Het ultieme oorzaakprincipe is volgens kant ook een veronderstelling van de praktische rede. Als een persoon (moreel of immoreel) handelt dan laat hij zijn keuze bepalen door zijn wil (om moreel of immoreel te handelen). Dit kan alleen als we zelf de ultieme oorzaak zijn van het handelen.

Volgens Kant betekent dit dus dat Kuklinski zelf de ultieme oorzaak is van zijn moorden. Ook al verschijnt dit in de fenomenale wereld als een noodzakelijk gevolg van zijn verleden. Kant geeft de wetenschap verassend genoeg geen ongelijk. De wetenschap vertelt ons immers niks over de werkelijke oorzaken die in de noumenale wereld liggen.

Maar volgens Kant hebben we zeker een vrije wil omdat we anders geen ethiek zouden kunnen hebben.

Het alternatief van kant roept echter ook een moeilijke vraag op. Indien ieder mens een ultieme oorzaak van zijn handelingen is, is het dan niet opmerkelijk dat we onze keuzes allemaal op zo’n manier maken dat onze handelingen kunnen verschijnen als gebeurtenissen die deel uitmaken van een deterministisch geheel? Stel dat

Kant gelijk had en Kuklinski een vrije wil had. Als hij ervoor gekozen zou hebben om niet te moorden, hoe zou dit dan moeten verschijnen in de fenomenale wereld? De natuurwetten zouden immers niet meer kloppen als hij niet zou moorden.

Personen kunnen onnoemelijk veel combinaties van handelingen en keuzes maken, maar hoe komt het dan dat deze keuze uit vrije wil precies passen in de fenomenale wereld zoals de wetenschap hem beschrijft?

Filosofen na kant vonden het antwoord hierop in de vorm van dat wanneer je sterke regelmatigheden vindt in de natuur en in het gedrag van mensen je je niet meer kunt loskoppelen van de filosofische aannames over vrije wil.

Immanuel Kant verdedigt de positie die ervan spreekt dat je binnen de wetenschap niet kunt spreken van een vrije wil, maar er tegelijkertijd ook vanuit gaat dat het wetenschappelijke beeld beperkt is en de wereld niet weergeeft zoals hij op zichzelf is.

Volgens Kant moeten we een onderscheid maken tussen hoe dingen op zichzelf zijn en hoe ze aan ons verschijnen.

De dingen die aan ons verschijnen, worden gevormd door ons, door hoe wij de wereld ervaren. Het verschijnt door een filter van ervaring, kant noemt dit de fenomenale wereld. Fenomeen staat voor een waarneembaar verschijnsel. De wetenschap baseert zich op waarnemingen, we nemen alleen de fenomenale wereld waar dus levert de wetenschap ons slechts kennis van de fenomenale wereld en van de dingen op zichzelf.

De dingen van zichzelf, dus los van de waarneming, noemt Kant de noumenale wereld. Deze wereld kan niet door ons zintuiglijk worden waargenomen.

Kant gaat er vanuit dat de wetenschap waarnemingen deterministisch kan verklaren en voorspellen, maar hieruit valt alleen te concluderen dat de fenomenale wereld deterministisch is, maar niet dat de noumenale wereld deterministisch is. In deze beperking van de wetenschap zag kant ruimte voor de vrije wil.

Vrije wil is volgens kant een noodzakelijke vooronderstelling die we gebruiken om morele vragen te beantwoorden en om te beslissen hoe we handelen. Hij noemt dit de praktische rede.

Kant verdedigde een plichtethiek, dit wilt zeggen dat we een morele verantwoordelijkheid hebben waaraan we moeten gehoorzamen. Als iemand hulp nodig heeft, dien je hem te helpen. De plichtethiek stelt dat je vrij bent met het principe van alternatieve mogelijkheden. Je hebt alleen plicht om iets te doen wanneer je een keuze hebt.

Het ultieme oorzaakprincipe is volgens kant ook een veronderstelling van de praktische rede. Als een persoon (moreel of immoreel) handelt dan laat hij zijn keuze bepalen door zijn wil (om moreel of immoreel te handelen). Dit kan alleen als we zelf de ultieme oorzaak zijn van het handelen.

Volgens Kant betekent dit dus dat Kuklinski zelf de ultieme oorzaak is van zijn moorden. Ook al verschijnt dit in de fenomenale wereld als een noodzakelijk gevolg van zijn verleden. Kant geeft de wetenschap verassend genoeg geen ongelijk. De wetenschap vertelt ons immers niks over de werkelijke oorzaken die in de noumenale wereld liggen.

Maar volgens Kant hebben we zeker een vrije wil omdat we anders geen ethiek zouden kunnen hebben.

Het alternatief van kant roept echter ook een moeilijke vraag op. Indien ieder mens een ultieme oorzaak van zijn handelingen is, is het dan niet opmerkelijk dat we onze keuzes allemaal op zo’n manier maken dat onze handelingen kunnen verschijnen als gebeurtenissen die deel uitmaken van een deterministisch geheel? Stel dat

Kant gelijk had en Kuklinski een vrije wil had. Als hij ervoor gekozen zou hebben om niet te moorden, hoe zou dit dan moeten verschijnen in de fenomenale wereld? De natuurwetten zouden immers niet meer kloppen als hij niet zou moorden.

Personen kunnen onnoemelijk veel combinaties van handelingen en keuzes maken, maar hoe komt het dan dat deze keuze uit vrije wil precies passen in de fenomenale wereld zoals de wetenschap hem beschrijft?

Filosofen na kant vonden het antwoord hierop in de vorm van dat wanneer je sterke regelmatigheden vindt in de natuur en in het gedrag van mensen je je niet meer kunt loskoppelen van de filosofische aannames over vrije wil.

Volgens sommige kwantummechanici gedraagt de wereld zich volgens kansverdelingen. Als er een experiment gedaan wordt in het domein van de kwantummechanica dan is er niet precies te zeggen wat de uitkomst zal zijn. In plaats daarvan kan hij wel de verwachte uitkomst geven op basis van kansen.

Volgens deze interpretatie is het van tevoren niet gedetermineerd wat de uitkomst zal zijn, niet alle gebeurtenissen volgen noodzakelijk uit eerdere gebeurtenissen in combinatie met de natuurwetten. Hieruit volgt dat het determinisme onwaar is en daarbij ook het harde determinisme, dat zegt dat we vanwege het determinisme geen vrije wil hebben, ook onwaar.

Staat de wetenschap dus aan de kant van de libertariërs, kunnen we op basis van de wetenschap concluderen dat we een ongedetermineerde vrije wil hebben? Er zijn veel filosofen die hieraan twijfelen, levert een kansverdeling wel een vrije wil op? Als het uitvoeren van een handeling het resultaat van een kans is, in hoeverre is het dan eigenlijk wel onze keuze, een handeling lijkt dan eerder toevalligerwijs op te treden.

Voorbeeld 3: Leopold en Loeb vermoorden Franks. Hun belangrijkste motief was het uitvoeren van de perfecte misdaad. Ze werden hiertoe gedreven door de filosofie van Nietzsche, de moraal van de Übermensch is er om de driften niet te onderdrukken maar voluit te leven. Hun advocaat redde hen van de doodstraf door in zijn pleidooi uiteen te zetten dat de jongens door allerlei factoren gedetermineerd waren. Ook speelde hun verkeerde interpretatie van Nietzsche mee.

Leopold en Loeb waren intelligente, rijke en welopgevoede jongens. Dit in tegenstelling tot Kuklinski. Hadden zij juist niet beter moeten weten? De officier van justitie was ook van mening dat ze ervoor gekozen hadden om de moord te beramen en uit te voeren, zij alleen waren dus verantwoordelijk voor de moord. Dit valt te onderbouwen met het libertarisme, mensen worden beïnvloed door factoren maar die invloeden zijn niet dermate groot dat we een speelbal hiervan zijn. Uiteindelijk hebben Leopold en Loeb er uit vrije wil voor gekozen om, ze hadden alternatieve mogelijkheden waar ze geen gebruik van hebben gemaakt. De oorzaak van hun misdaden is niet te herleiden in hun verleden. Ze hebben de keuze zelf begaan. We handelen uit vrije wil als onze keuzes de ultieme oorzaak van het handelen zijn. De keuzes zijn zelf ook zonder eerdere gebeurtenissen veroorzaakt. Dit is het ultieme oorzaakprincipe Definitie: Als iemand uit vrije wil handelt, dan is zijn handeling veroorzaakt door zijn keuze om zo te handelen, zonder dat die keuze zelf weer is veroorzaakt door eerdere gebeurtenissen.

Libertariërs staan zowel voor het principe van alternatieve mogelijkheden als het ultieme oorzaakprincipe. Het ultieme oorzaakprincipe volgt namelijk min of meer uit het principe van alternatieve mogelijkheden, als we namelijk iets anders hadden kunnen doen, dan is onze keuze de ultieme oorzaak. Als dit niet het geval was en alles dus voorbepaald was hadden we niks te kiezen. Het ultieme oorzaakprincipe gaat ook in tegen het determinisme, volgen het determinisme zijn al onze keuze veroorzaakt door eerdere gebeurtenissen en niet door de keuzes. In de praktijk blijkt het libertarisme gevoelsmatig te kloppen, we twijfelen en maken afwegingen, waarna we keuzes maken.