Mainstream economie: dominante stroming van (neo)klassieke economie met perfect geïnformeerde actoren die op instrumenteel rationele wijze van hun eigen belang nastreven.
Reciproque relaties komen voor, naast en tezamen met ruil.
Giften zijn geen belangeloze (eenzijdige) handelingen, maar net wederzijds of reciproque.
Centraal verschil met ruil: een gift moet belangeloos lijken!
Dit maakt deel van Durkheimiaanse kritiek op de economie: uit bestaande sociale verbanden volgt de mogelijkheid van markttransacties, niet omgekeerd.
Marcel Mauss, betoogt dat ook in primitieve samenlevingen de menselijke noden breder zijn dan basale behoeften als voedsel & veiligheid. -> 2 sociale verschijnselen: Potlach & Kula-ring
1. Kularing:
2 circuits: a) marktgeoriënteerd (ruil)
b) gescheiden van ander circuit: circulatie van prestige-objecten, gebaseerd op wederzijdsheis.
Binnen de Kularing bestond geen ruil, gebaseerd op systeem van keten van giften.
Er bestond een kleine ring (op 1 eiland) en een grote ring (tussen de verschillende eilanden) -> circulatie via een vast & complex patroon.
De Kula deed netwerken ontstaan waarlangs handel & ruil-relaties van goederen ontstonden.
2. Potlach omvat een brede verzameling van plechtige rituelen; ze vond plaats n.a.v. belangrijke momenten in het loven. Potlach zelf bestond uit overdadige verdeling van voedsel& geschenken door de gastheer aan zijn gasten. De geschenken vonden plaats met oog op publieke erkenning. De potlach bevestigde de status van de ontvanger/genodigde: de geschenken werden uitgedeeld in verhouding van de sociale positie/status van de ontvanger.
-> sterk rivaliserend en competitief systeem waarin gestreden werd om status&gezag.
Formele zijde van de economie komt overeen met het geheel marktgebonden ruilmechanismen.
Substantieve kant: economie is institutioneel lokaliseerbaar rond de nood van mensen in hun behoeften te voorzien.
3 types van economisch gedrag:
1. Wederzijdsheid (reciprociteit): basis van de interacties; = wederzijdse verplichtingen
2. Redistributie: impliceert een verplaatsing van goed.&diensten naar een centrum en terug naar buiten. Vb.: belastingen; giften aan goede doelen, …
3. Ruil: de transactie op een markt met duidelijke dimensies.
Pollanyi: formele benadering van economie beperkt zich tot 3e type (ruil) van econ. Handelen.
Dit is mogelijk door anomie, dwang of gebrek aan coördinatie.
De toenemende arbeidsverdeling wordt veroorzaakt door 2 fenomenen:
a) toename van de morele & materiële densiteit = het vermogen van individuen om met elkaar in contact te treden. Sterke segmentatie structuren verhinderden dit; demografische groei, bevolkingsconcentratie en vervoer en media doen ze toenemen. Behoeften ontstaan omdat er arbeidsverdeling is. individuen specialiseren zich, omdat er meer concurrentie is. -> door de grotere morele densiteit worden mensen gedwongen tot een grotere materiële densiteit (specialiseren leidt tot meer interactie).
b) verzwakking van het collectief bewustzijn = een noodzakelijke voorwaarde voor arbeidsverdeling, en wordt eveneens veroorzaakt door toenemende morele densiteit.
->er is een teveel aan & te sterke regels.
Kapitalisme = economisch systeem dat door mensen is gecreëerd, maar dat tegelijkertijd volgens zijn eigen wetten evolueert.
= uitbuitingssysteem
heeft een eigen logica, eigen dynamiek
leidt volgens sommige tot de neergang van alles.
Verschillende theorieën in het kapitalisme:
1. Theorie van de meerwaarde: de ondernemer wil meerwaarde creëren. De ruilwaarde van een goed wordt bepaald door de hoeveelheid arbeid die erin werd geïnvesteerd. Een kapitalist zal steeds minder betalen aan zijn arbeider, dan dat de meerwaarde die gecreëerd wordt. De sterkte van uitbuiting bepaalt de grootte van de meerwaarde.
2. Accumulatietheorie: door de concurrentiestrijd zal de ondernemer een deel van de winsten moeten herinvesteren in de uitbreiding&innovatie van de productie. Ook de bourgeoisie is een lijdend voorwerp van de wetmatigheden van kapitalisme.
3. Crisistheorie: crisissen van overproductie zullen elkaar sneller opvolgen (verarming van de consumenten). De periodes van hoogconjunctuur zullen niet volstaan om de lage conjunctuur te compenseren.
4. Concentratietheorie: door sterke concurrentie & steeds sneller terugkerende crisissen daalt het aantal ondernemingen in de sector. Dit kan/zal leiden tot monopolie/oligopolie. (5.) Verpauperingstheorie: onvermijdelijke verarming van het proletariaat. De bewustwording is noodzakelijke evolutie die in het kapitalisme vervat zit.
Stratificatie verwijst naar de ongelijkheid in de samenleving, de indeling in verschillende lagen.
Marx deelt de mensen in a.d.h.v. de economische positie van de personen ( economisch).
Klassen = groeperingen die van elkaar te onderscheiden zijn op basis van hun relatie tot `de productiemiddelen van een bepaalde economie.
In de industriële-kapitalistische economie: 2 klassen
-bourgeoisie: controleren de productiemiddelen
-proletariaat: bezitten geen productiemiddelen en moeten arbeid verkopen.
-> Botsen met elkaar,basis voor klassenstrijd.
Deze indeling op het criterium van het bezit van de productiefactoren is een zijde van de
klassenpositie => objectieve criterium van de economische positie.
=> toestandsklasse = ‘an sich’
=> bewustzijnsklasse = ‘für sich’
Proletariaat valt enkel onder ‘an sich’, ze zijn niet bewust van de uitbuiting
Bourgeoisie bevat beide (an & für sich), ze zijn bewust van hun positie en hun middelen/bezittingen.
Dit gaat ervan uit dat de werkelijkheid steeds sprongsgewijs verandert. Maar de vorm waarin werkelijkheid verandert, verloopt via een vast patroon. weerkerende fasen:
- These: begintoestand (product van vroegere verandering)
- Antithese: toestand die +/- tegengesteld is aan de these
- Synthese: tegenstelling lost zich op, en heft de 2 vorige fasen op.
Opheffen: betekenis:
- synthese is een hogere fasen dan de vorige
- deze fase schaft de vorige fase af
- richt zich op iets hoger.
Feuerbach gaf een materialistische aanzet door zijn aandacht aan de concrete, stoffelijke mens.
Volgens is Marx : de mens is een producerend en arbeidend wezen in de eerste plaats.
De mens moet begrepen worden vanuit de economische verhoudingen & de wijze waarop hij produceert.
Kern Marx: dubbele reductie: 1) alles wat bovenaards is, niet tastbaar, wordt radicaal herleid tot het loutere menselijke, wereldlijke tot een historisch gegroeide structuur. (Mensen maken hun eigen geschiedenis). 2) al deze historische gegroeide structuren kunnen zelf herleid worden tot hun sociaaleconomische grondstructuur. Relatie basis en bovenbouw
Dialectiek = een leer over/ benadering van de wijze waarop veranderingen gebeuren.
Doel: een methode ontwikkelen die inzicht kan verschaffen in de wijze waarop verschijnselen zich ontwikkelen en veranderen.
Geïllustreerd door fasen: 1) schepping 2) vervreemding 3) toe-eigening
