Item gefilterd op datum: februari 2014

• twee soorten
  • bottom-up: sterke, onbekende stimulus die aandacht trekt
  • top-down: (zwakke of sterke, bekende) stimulus die waargenomen wordt door er aandacht op te richten
• subliminale (niet bewust waargenomen) stimuli kunnen gedrag wel beïnvloeden (bv. reactietijd, grijpsterkte)
  • effect duurt kort
  • subliminale reclame beïnvloedt uiteindelijk koopgedrag niet (echt)
• functie: optimaal gebruik van onze (beperkte!) informatieverwerkingscapaciteit
  = belangrijk onderwerp in de psychologische functieleer

• William James (1890): "Everyone knows what attention is. It is the taking possession by the mind in clear and vivid form, of one out of what seem several simultaneously possible objects or trains of thought... It implies withdrawal from some things in order to deal effectively with others."
• aandacht ~ bewustzijn
  • geen aandacht/niet bewust, indien: (a) zeer kort waarneembaar (<30-40ms), (b) met lage intensiteit aangeboden, of (c) traag veranderend

- toch een effect op gedrag, bv. een onbewust waargenomen gezichtsuitdrukking wordt een beetje nagedaan

• geen bewuste waarneming als een verandering optreedt gedurende een oogbeweging of oogknippering
• hersenscans: aandacht ~ meer en bredere activiteit; versterkt de relevante informatie (in plaats van inhiberen irrelevante informatie)
• bewustzijn is all-or-none (bv. binocular rivalry), bv. recurrent loops

• leesvaardigheid, spelling en woordenschat, ook andere problemen: integreren gehoorde met visueel waargenomen informatie, schrijven
• 5-9% van de schoolkinderen
• meer bij jongens dan meisjes
• genetische invloed, minstens 4 genen (multifactiorieel) dyslectische vader  50% kans op dyslectische zoon
• groter probleem bij Engels (uitspraak anders dan geschreven) dan bij fonetische talen (zoals Italiaans)
• grote individuele verschillen
• voorbeelden: Albert Einstein, Mozart, Beethoven, Ozzy Osbourne, Agatha Christie, Tom Cruise, Jay Leno, diverse wetenschappers

• hersenen
  • kleine microscopische afwijkingen in hersenstructuur
  • o.a. een symmetrische planum temporalis (ipv. links groter)
  • minder pariëtale en temporale activatie bij lezen

• gedragsonderzoek
  • verbinden letter met klank
  • soms verminderde aandacht voor gehoor, geen snelle aandachtswijzigingen
  • problemen met snel opeenvolgende geluiden (klik, zoom, kraak)
  • moeite met uitspreken Spoonerisms (bv. koekenbast, tinzuigen)

• verklaringen
  • wellicht moeilijke verbinding tussen visus en gehoor

- bij dyslexie weinig activatie pariëtaal & temporaal cortices

• slechte focussed attention & oogbewegingen (bij lezen!)

zeer waarschijnlijk diverse oorzaken

• Broca (nonfluent) afasie (1865)
  • productie

- ‘gebroken’ spreken: kernwoorden, geen voorzetsels, bijvoegel. naamworden etc.

- ook moeite met schrijven en gebaren

- doven: nauwelijks nog gebarentaal

• begrip

- (bij-)woorden en grammatica problematisch

- vullen zelf meer in

• schade aan grammaticagebied of beperken tot belangrijkste woorden?
• Wernicke (fluent) afasie (1874)
  • vloeiend spreken zonder inhoud
  • groot woordvindingsprobleem: omschrijven ipv. woord zelf
  • spraak en luisteren: woordbetekenissen vaak afwezig

• onderscheid Broca – Wernicke vaak moeilijk vanwege diffuse schade

1 tweede taal

• ‘kritische’ leeftijdsperiode voor uitspraak en (onregelmatige) grammatica
• volwassenen: beter in nieuwe woorden; kinderen in uitspraak en grammatica

wel kritische periode, geen duidelijke grens: hoe jonger hoe beter

2 opgroeien zonder taal

• dove kinderen (gebarentaal)  ook een kritische periode
• ‘wilde kinderen’ (of ‘wolfskinderen’)

- onderzoek naar taalontwikkeling bij deze kinderen is moeilijk: zeldzaam en (sociaal) onderontwikkeld

- ‘Genie’, 13 jaar geisoleerd opgegroeid in LA: was al licht achterlijk, nooit echt leren praten (verfilmd in 2001: ‘Mockingbird don't sing’)

dus: wel een gevoelige periode, geen scherpe overgang

hypotheses

1)taal als bijproduct van intelligentie, echter

• ook intelligente mensen kunnen een ernstig taalprobleem hebben
• bij lage intelligentie soms bijna normale taalontwikkeling (Williams syndrome=genetische vorm van achterlijkheid)

2)speciale taal ‘module’ (Chomsky, 1980; Pinker, 1994)

• zelfs dove kinderen ontwikkelen snel gebarentaal
• kinderen: geboren met een taal module  ook nieuwe zinsconstructies (het poverty of the stimulus argument)
• taalmodule wordt gevormd door de waargenomen taal
• er is geen puur taalgebied in het brein; betrokken gebieden voeren ook andere taken uit

• wellicht
  • taal droeg bij aan overleven door samenwerking
  • taal  intelligentie
  • nauwe connectie tussen handgebied en taalgebied in brein  taal ontwikkeld via gebaren?

• bonobos echter
  • lijken meer op mensen dan andere primaten

- staan op achterpoten

- vaste man-vrouw relaties

- mannetjes voeden ook op

• Kanzi (& Mulika): begrijpt gesproken taal en produceert taal via symbolen (wijzen, toetsen),

- als een 2-2½ jarig kind, ~150 woorden

- begrijpt meer dan hij kon ‘zeggen’

- beschrijft objecten (die hij niet ziet)

• waarom bonobos wel?

- bonobos hebben meer aanleg voor taal?

- Kanzi & Mulika begonnen erg jong?

- hun training was observatie van moeder?

• chimpansees
  • leren geen taal
  • wel een beetje gebarentaal: begrip of conditionering?

- zelden in een andere context

- niet ter beschrijving

- niet als antwoord voor anderen

• dus S R=conditionering, geen begrip!

• corpus callosum ontwikkelt zich tot ~ 10 jaar
  • verbindt gelijksoortige neuronen in LH en RH, ontwikkelen = afsterven nutteloze neuronen (snoeien)
  • kinderen <5 jaar: soms ongecoördineerd zoals een split-brain patiënt (bv. vergelijken materiaal met beide handen apart is moeilijker voor 3 jarigen)
• indien er direct al geen corpus callosum ontwikkeld is
  • zijn de commissuren beter ontwikkeld minder verschijnselen dan bij geopereerde split-brain patiënten
  • ook ipsilaterale verbindingen van brein naar het lichaam

• taalaanleg zit links vanaf het begin van de ontwikkeling
  • vroege éénzijdige beschadiging: taal ontwikkelt slechter bij links- dan rechtszijdige beschadiging
  • relatieve grootte van de linker planum temporale (in temporaal kwab: spraak begrijpen) correleert met rechtshandigheid (zo ook bij apen), en met taalbegrip bij kinderen

taal in LH = genetische aanleg