Stress en cognities (vermeende controle)

Locus of control (Rotter): de verwachting (die op een persoonlijkheidskenmerk lijkt) dat persoonlijke acties effectief zullen zijn bij het aansturen of beheersen van de omgeving, waarbij individuen hetzij tot de interne, hetzij tot de externe zijde behoren.

‘Interne’ individuen zouden verantwoordelijkheid nemen voor wat er met hen gebeurt, ze zouden succes toeschrijven aan hun eigen kunnen en mislukkingen aan hun luiheid. ‘Externe’ individuen zijn van mening dat hun leven wordt aangestuurd door externe kracten of toevallige omstandigheden en dat zowel succes als mislukking waarschijnlijk aan geluk of toeval kan worden toegeschreven. ‘Interne’ individuen maken vaker gebruik van probleemgerichte inspanningen tot coping wanneer ze met persoonlijke of sociale stressoren worden geconfronteerd.

Met de MHLC (multidimensional health locus of control) kan worden vastgesteld in welke mate iemand gelooft dat hij zelf, externe factoren of ‘invloedrijke anderen’ verantwoordelijk is of zijn voor de eigen gezondheid.

Er zijn weinig onderzoeken waarbij is gebleken dat de vermeende controle een voorspellende factor is voor het beloop van de ziekte, bijv. recidive van kanker of overleving.

Er zijn verschillende typen van controle:

1. gedragsmatig: de opvatting dat iemand beschikt over gedragingen waardoor de negatieve invloed van een stressor wordt verminderd
2. cognitief: de opvatting dat iemand beschikt over bepaalde gedachteprocessen of strategieën waardoor de negatieve invloed van een stressor wordt verminderd
3. via beslissingen: de gelegenheid hebben te kiezen uit opties
4. informationeel: de gelegenheid hebben informatie over de stressor te vinden (zodat mensen zich kunnen voorbereiden)
5. retrospectief: attributies van oorzaak of controle over een gebeurtenis nadat deze heeft plaatsgevonden, d.w.z. door naar de betekenis van een gebeurtenis te zoeken kan enige orde in het leven worden aangebracht.

Door elk van deze typen controle kan een gebeurtenis minder stressvol worden gemaakt, doordat de beoordeling van een stressor wordt gewijzigd, doordat de emotionele arousal wordt verminderd of doordat gebruik wordt gemaakt van andere vormen van coping.

Locus of control is bijv. een beoordeling van de mate waarin iemand gelooft dat hij het resultaat kan beïnvloeden, terwijl zelfredzaamheid is gericht op de hulpmiddelen en vaardigheden die iemand meent te kunnen toepassen om de gewenste uitkomst te verwezenlijken. Ook causale attributies zijn gerelateerd aan aannamen over controle.

Causale attributie: waarbij iemand de oorzaak van een gebeurtenis, gevoel of handeling toeschrijft aan zichzelf, aan anderen, aan het toeval of aan een andere causale factor.

Mensen die zichzelf de schuld geven van hun ziekte, hebben vaker negatieve emoties, zoals die voorkomen bij depressie.