• genen kunnen uitgeschakeld worden (bv. ondervoeding en stress)  uitgeschakeld gen wordt overgedragen

• indirect effect van genen: effect op omgeving
  • multiplier effect: bv. knappe mensen krijgen meer positieve aandacht  meer zelfvertrouwen  meer ondernemend  meer succesvol

• verschillen tussen mensen niet alleen vanwege erfelijkheid, bv.
  • beperkende omgeving: aanleg ontwikkelt zich niet
  • prenatale effecten: roken, slechte voeding, drank, drugs beïnvloeden eigenschappen (wel aangeboren, niet erfelijk)
  • verschillende prenatale voedingsomstandigheden bij één- en twee-eiïge tweelingen

• onderzoek?

vergelijk overeenkomst in eigenschappen tussen ouders en eigen vs. adoptiekinderen

• eigen kinderen: erfelijk en aangeleerd
• adoptiekinderen: aangeleerd
• verschil (eigen kind - adoptiekind): erfelijkheid

• kinderen in vergelijkbare omgevingen: verschil t.g.v. aanleg

• kinderen in verschillende omgeving: verschil t.g.v. aanleg EN omgeving

• aanleg belangrijker in meer stimulerende (‘rijkere’) milieus
  • aanleg komt beter tot uiting dan in weinig stimulerende omgevingen (erfelijkheid lijkt groter)

• tweelingenonderzoek
  • ééneiïge tweelingen (identical twins) zijn monozygoot (100% genetisch gelijk)
  • twee-eiïge tweelingen (fraternal twins) zijn heterozygoot (50% genetisch gelijk; als broers en zusters)

• gelijke mate van optreden van een bepaald gedrag bij een één-eiïge en twee-eiïge tweelingen  aangeleerd
• grotere overeenkomst tussen één-eiïge dan tussen twee-eiïge tweelingen  genetisch bepaald
  • soms uitzonderlijke overeenkomsten tussen één-eiïge tweelingen die in verschillende omgevingen opgroeien (vb. zelfde merk tandpasta)

• erfelijk blijken o.a. eenzaamheid, neuroticisme, televisiekijken, sociaal gedrag, hersenanatomie, alcoholisme

• wat is belangrijker: aanleg of aangeleerd gedrag?

• hoe werken genen op gedrag?  genen bepalen hoe de hersenen zich ontwikkelen
  • bv. via de ontwikkeling van het limbisch systeem (emotie)
  • bv. verschillen in neurale verbindingen correleren met persoonlijkheidsverschillen (bv. sensation seeking)

• erfelijkheid van gedrag (‘aanleg’) is lastig vast te stellen vanwege de omgevingsinvloeden

• erfelijkheid van gedrag varieert veelal tussen

1 (niet erfelijk, aangeleerd) en

2 (volledig erfelijk, niet aangeleerd)

bv. depressiviteit is voor ong. 0,5 erfelijk

• recombinatie
  • nieuwe combinatie van bestaande eigenschappen: bv. blond van vader én krullend haar van moeder
• mutatie
  • spontane verandering van een gen, bv. andere oogkleur

(blauwe ogen vermoedelijk t.g.v. een mutatie)

• zeldzaam, meestal negatieve effecten (ziekte)
• gemuteerd gen is meestal recessief: geen effect bij aanwezigheid van een goed gen

inteelt: kinderen van twee verwanten hebben een grotere kans op twee gemuteerde genen  aangeboren afwijkingen

• belang van mutatie: leidt soms tot een positieve eigenschap (zwarte vlinders in UK)  grotere overlevingskans  verdringen andere individuen = evolutie