Roep naar restauratie binnen kloosterwezen

• bij verslapping kwam een reactie op gang, gericht op terugkeer naar uitgangspunten => dit reactionaire streven = observantisme à nieuwe golf vanaf 2^de helft 14^de e in alle orden
• ging vaak gepaard met typische vorm v. afscheiding: niet breken met orde maar wel apart houden v. niet-observante kloosters
• observante kloosters verenigen zich in congregaties met gemeenschappelijke afspraken + controle op naleving leefregels
• naast zuivering kloosterwezen ook andere positieve resultaten: late Middeleeuwen bood een draagvlak voor kritiek op kloosterwezen i.d. lekenmaatschappij + antiklerikale kritiek in het algemeen à Boccacio: Il Decamerone

Observantisme en nieuwe conventen

observantisme wist de negatieve houding, waarbij aantal intredes en omvang schenkingen afnam, ten dele weer te keren à ordes die zich streng aan hun regel hielden (zoals kartuizers) werden beloond en kenden enorme bloei i.d. 15^de eeuw

• 1350-1500: stichting talrijke nieuwe conventen (congregaties binnen bestaande orden) & zelfs oprichting nieuwe orden (birgittinen, colettinnen, hiëronymiten, jesuaten, theatinen)
• rijk en gevarieerd kloosterlandschap, vooral in verstedelijkte gebieden
• slechts mogelijk danzij financiële steun vermogende leken & seculiere geestelijken

Lekenbewegingen

mensen voor wie subsidiëring niet ver genoeg ging besloten zelf een geregeld religieus leven te gaan leiden à parallel met 12/13^de e. toen de drang leidde naar authentieke chr. levenswijze tot oprichting v. religieuze orden en vorming v. lekenbewegingen (wel religieus leven maar geen gelofte of afzondering: begijnen, 3^de orde fransiscanen & dominicanen)

• groot succes begijnen in Ned,Rijnland: 1230-1320:200 hoven/conventen: elk +/- 15 leden
• vestigden zich a.d. stadrand in kleine huisjes aan besloten hof met eigen kapel/kerk
• meesteres of priores heeft de leiding en er is een reglement van interne orde
• grote verblijven en dienstgebouwen voor gemeenschappelijke activiteiten
• leefden v. spinnen & bordurenà conflict met ambachtsgilden: ‘oneerlijke concurrentie’
• Geert Groote kwam kort na 1370 tot inkeer en legt zich een streng zedelijk & devoot leven op à preken tegen de laksheid van de geestelijkheid

Congregatie van Windesheim

oprichting congregatie v. Windesheim (observante vereniging v. conventen v. augustijner kanunnikken) + oprichting vrome lekenbeweging met eigen huizen, broeders & zusters des gemenen levens à sterke uitstraling tot in Rijnland

• belangrijkste missie: schrijven, vertalen, kopiëren of comprimeren v. religieuze teksten in de volkstaal waarvan de lectuur de individuele vroomheid moest ondersteunen
• op grote schaal geproduceerd in eenvoudig uitgevoerde, goedkope boekjes
• John Wyclif: zijn Engelse beweging v. lollarden was niet meer acceptabel voor de Kerk

Binnen de Kerk

binnen de Kerk is er alleen een directe relatie tussen God & gelovigen, er is geen bemiddeling v. geestelijken, sacramenten of heiligen nodig

• Engelse vertaling van de Bijbel (de enige bron v. chr. waarheid) à volkstaal!
• op grote schaal & in groot tempo vermenigvuldigd à stimuleerde Eng. alfabetisering
• in het algemeen: alfabetisering & religieuze bewustwording: lees- & kopieercultuur v.d. Moderne devotie
• naarmate de lollardenbeweging meer gedragen ging worden door lage geestelijke & autodidacte leken radicaliseerde ze ook à fel antiklerikalisme ging boventoon voeren

Opstand

na een opstand tegen de vorst werd de beweging ondergronds gedreven en belandden vele lollarden op de brandstapel of aan de galg

→ toch wist de beweging tot de Reformatie in ZO-Eng. te overleven door sympathie v. geschoolde ambachtslieden + kerkelijke autoriteiten werden laks in vervolging

Twee zienswijzen

1) sommigen zochten i.v.m. het rijke geloofsleven in de late ME naar de wortels v.d. Reformatie

2)anderen legden juist nadruk op continuïteit met het verleden aangezien religieuze sentimenten diepgaand waren veranderd in de 11/12^de eeuw en die tendensen i.d. 14/15^de eeuw werden verdergezet:

à 2^de zienswijze lijkt beter, maar 2 opmerkingen:

Twee opmerkingen

- het zijn niet de vormen waarin geloof uitdrukking vond maar hun overdadigheid en intensiteit v.d. geloofbeleving die om een verklaring vragen

- de voorgeschiedenis van de Reformatie lag natuurlijk in de late ME maar elke kritische houding t.o.v. de Kerk wordt dan ook bekeken als vooraankondiging v. d. Hervorming

Meningen

- gangbare mening: hervormers verweten de Kerk dat ze te veel v.d. gelovigen eiste en dat kritiek zelden gepaard ging met volledig afwijzing v.d. Kerk en haar instituut (stemt overeen met beeld dat zich opdringt v. verdeeldheid t.a.v. religieuze leven i.d. Late ME)

- 2 uitersten: op verinnerlijking v. geloofswaarden & persoonlijk godscontact gerichte vroomheid (instrospectief) ó met veel uiterlijk vertoon gepaard gaand volksgeloof

- daartussen breed schemergebied vol rijke uitdrukkingsvormen

- verbindend element = obsessie met sterven & dood (morbiditeit) (door hoge mortaliteit)

- veel meer gebedsherdenkingen (memories) + morbide, akelige motieven in geestelijke poëzie, liederen, preken en schilder- & beeldhouwkunst

- nooit eerder zo’n weelderige ‘roomse’ rijkheid gezien, was individuele betrokkenheid bij het geloof zo groot, was het maatschappelijk draagvlak voor de werken v.d. Kerk breder

- Kerk was er prachtig in geslaagd de gelovigen te bereiken en haar belangrijke religieuze & zedelijke boodschappen in brede lagen v.d. bevolking te laten doordringen

missionering v.d. massa = kerkelijke prioriteit:

- verinnerlijkt & geïnvididualiseerd geloof

- toename van uiterlijk religieus vertoon

• conciliaristen slaagden er niet in een instituut/apparaat op te richten dat hun programma stevig had kunnen vestigen & hun belangen tussen de concilies door kon bewaken
• hun kritische aandacht was te eenzijdig gericht op de positie v.d. paus binnen de Kerk en te weinig op hervormingen v. andere kerkelijke geledingen

Restauratie

• einde v.d. conciliaire beweging opende de weg naar krachtige restauratie v. pausschap
• toch was Schisma & conciliaire periode een zwaarbetaalde periode geweest:in deze kritieke fase hadden tegenkrachten tegen het pauselijk centralisme zich verder kunnen versterken

Nationale Kerken

• Eng./Fr. wilden zo min mogelijk geld naar Rome laten afvloeien (geldnood: 100j- oorlog)
• leidde tot vorming ‘nationale Kerken’: Gallicaanse in Fr. waar de vorst in 1438 grote invloed kreeg op benoeming v. clerici
• elders mss minder controle v. vorsten over clerus, maar overal kwam nieuw evenwicht tot stand tussen pauselijke & vorstelijke zeggenschap over Kerk & clerus binnen het gebied

Renaissancepausen

• creëren als reactie een nieuwe machtsbasis door de finale consolidatie v. hun It. bezittingen in de pauselijke staat à succes!
• keerzijde = paus gaf zo ook de ‘vrijheid van de Kerk’ prijs, waar in 11/12^de eeuw zo voor gestreden was