De culturele functies van de ambachtsgilden uitten zich vooral in de maaltijden bij de jaarlijke
bijeenkomsten, deelname aan publieke activiteiten zoals optochten en processies, maar ook specifiekere
culturele activiteiten, zoals toneel, muziek en literatuur.
De sociale functies van het ambacht spelen zich vooral af op het niveau van de bedrijven: ze zorgden
voor een regeling van de bedrijfsgrootte, waarbij de kleine familiebedrijven bevoordeeld werden.
Daarnaast deden ze aan loonreglementering, waardoor de onderlinge concurrentie verminderd werd en
er een eerlijke verloning gegarandeerd werd. Daarnaast zorgden ze ook voor de bescherming van
arbeidsongeschikte leden met een soort sociale zekerheid via godshuizen armenbussen en gergelijke
meer.
De ambachtsgilden werden, zeker in de Nederlanden, vertegenwoordigd in de stadsbesturen, waar zij
vooral ijverden voor specifieke reglementen en ordonnanties per beroep maar ook de economische en
sociale politiek van de stad (handel, belastingen, armenzorg…) mee hielpen bepalen.
Deze macht wordt gesymboliseerd door de prestigieuze gildenhuizen in de nabijheid van het centrum
van de stedelijke macht.
De ambachtsgilden hadden verschillende economische functies binnen de stad. Zo stonden ze in voor de
bescherming van de arbeidsmarkt en de beperking van de concurrentie. Dit deden ze door prijsafspraken
over de verkoop, de lonen en de grondstoffen, maar ook door een kwaliteitscontrole, waardoor de
prijszetting hoger kon, en het afschermen van de toegankelijkheid van het beroep, door zelf de
opleidingen te organiseren. Verder zorgden ze voor een monopolisering, wat de onderlinge relatie van
de verschillende ambachtsgilden niet meteen ten goede kwam. Verdere concurrentiebepaling gebeurde
door quota voor de invoer van buiten de stad.
De ambachtsgilden ontstonden in de 13e – 14e eeuw toen beroepsgenoten zich verenigden in de
stedelijke nijverheden en zich organiseerden volgens de verschillende stadia van het beroep (de strenge
hiërarchie tussen meesters, gezellen, leerlingen). Ondanks het feit dat de gilden over heel West-Europa
verspreid waren, zijn er wel grote regionale verschillen qua functies, statuten, politieke
vertegenwoordiging en dergelijke meer. Er blijven nieuwe oprichtingen komen tot in de 16e 17e eeuw,
maar de ambachtsverenigingen verminderden qua invloed door de opkomst van het vrijere
ondernemerschap in de 18e eeuw, om helemaal afgeschaft te worden door de wet-Le Chapelier na de
Franse Revolutie.
= verschillen in stadsontwikkeling resulteren in verschillende stedelijke plattegronden
radio-concentrisch: de stad groeit volgens
de stralen van een cirkel (hier Aalst)
lineair: centrale as. In dit geval Amsterdam
rond de waterloop.
bi-polair: samengroeien van 2 kernen. In dit
geval: Mechelen, waarbij de A en de B kern
naar mekaar toegroeien.
polynucleair: meerdere kernen
samengevoegd. In dit geval: Gent. De
verschillende parochies zijn naar elkaar
toegegroeid.
orthogonaal: dambordpatroon. Dit is
meestal het geval bij gestichte steden. Deze
afbeelding is Nieuwpoort.
Er zijn ook nog vele tussenvormen. Op deze
plattegrond van Straatsburg zien we
verschillende kernen die naar elkaar
toegroeien volgens een centrale as.
