 Onderwijs was in de Middeleeuwen een zaak van en voor de geestelijkheid

• kloosterscholen
• kapittelscholen
• enkel opleiding voor clerici
• nauwelijks of geen onderwijs voor leken

 pas vanaf 12^e E, met ontstaan vd steden en de groei van een nieuwe sociaal-economische orde:

• oa nood aan kennis vh schrift voor handelaars
• ontstaan v onderwijs voor niet-geestelijken

1) kleine scholen

• instellingen voor basisonderwijs verbonden aan de parochie of op initiatief vd plaatselijke overheid  kinderen leren lezen en schrijven in volkstaal + rekenen
• kinderen van alle leeftijden tesamen, kregen hoofdelijk les
• school werd vaak gehouden bij de meester thuis, met nauwelijks of geen didactisch materiaal
• een schoolmeester diende slechts datgene onder de knie te hebben wat hij zelf diende te onderwijzen

 echter wel een onberispelijke levenswandel !

2) Latijnse scholen

• in stedelijke centra
• vaak gegroeid uit kapittelscholen
• lager en middelbaar onderwijs
• eerste 3 vd 7 artes liberales: grammatica, dialectica en retorica

 zgn. Trivium: drievoudige weg voor de taal vd waarheid

• humanisten waren zeer geïnteresseerd in het onderwijs, omwille van hun geloof in de maakbare mens
  • door het onderwijs kwam de cultuur ipv de natuur en menselijke vrijheid ipv fataliteit

 vanaf 1400: belangrijke hervormingen in het onderwijs

• Johan Cele in de Latijnse School van Zwolle
  • scheiding van lager en middelbaar
  • opdeling Latijnse school in 8 klassen
  • hogere gespecialiseerde leraars
  • monitorensysteem waarbij oudere lln de jongere hielpen
  • geïnspireerd door de Moderne Devotie
• 1599: ratio studiorum ingevoerd door de jezuïeten
  • uitgebreid opvoedingsplan
  • organisatie vd onderwijsinstellingen tot in de details uitgewerkt
  • nadruk op tucht, pietas en eloquentia
• 16^eE: schoolnet sterk uitgebreid
  • 2 op 3 parochies beschikken begin VMT over een kleine school
  • ongeveer elke grote of middelgrote stad had een Latijnse school
  • oprichting van armenscholen in de steden
  • zondagsscholen: arme kinderen die niet naar de dagschool gingen
  • zondags catechismusonderricht op het platteland

 meeste regio’s gold slechts één confessie als de officiële en religieuze minderheden werd er streng vervolgd – de Republiek vormde hier als enige een uitzondering op

• officiële of publieke Kerk was de gereformeerde
• overheid betaalde calvinistische predikanten in ruil voor preken en het voltrekken van dopen en huwelijken
• ! enkel leden vd gereformeerde kerk konden een publieke functie opnemen !
  • slechts 20 % vd bevolking officieel lid in 1620
  • groot deel vd bevolking woonde als liefhebber de gereformeerde diensten bij (ontrekken aan de strenge calvinistische discipline)
• 1579: Unie van Utrecht: erkenning principe van gewetensvrijheid
  • geen vrijheid van eredienst! (katholieke of lutherse diensten waren dus in theorie illegaal)
  • schuilkerken en synagogen werden toch oogluikend toegestaan
  • wereldlijke overheid stelde de concordia of sociale harmonie boven het ‘monopolie van de waarheid’

 positief voor de handel

 atheïsme of de radicale filosofie van Spinoza werden niet geduld