a. 1340-1750: bevolking trage groei, pas na mid. 18^de eeuw intens groeitempo zoals nu

• bevolking: Fr., Sp., Port. = stabiel,
• bevolking Duitsland lichte groei,
• bevolking Polen verdubbeling, na 1600 stagnatie
• bevolking Britse eilanden + Lage landen = gunstiger

b. verklaringen voor afwezigheid echte demografische groei in pre-industrieel Europa:

• wapengeweld
• structurele factoren (naast toevallige): door demografische structuur met hoge fertiliteit & hoge mortaliteit
• late huwelijksleeftijd: lange lactatieperiodes/seksonderbrekingen om economische (oogst), religieuze (advent/vasten) redenen
• hoge mortaliteit (kinderen, adolescenten, volwassenen)
• veel ongehuwden
• dalend aantal onwettige geboorten
• vroegtijdig onderbreken huwelijk (sterfte)

a. economische oorzaken: aantasting economische macht v.d. ME-steden door laat-ME crisis

• ontwrichting economisch leven/financiën door hoge mortaliteit, oorlogsoperaties, kwijnende trad. textielnijverheid
• enkel handhaving steden in Ned. & It.: herstructurering industrie + stedelijke rijkdom blijft struikelblok vorstelijk centralisme ó elders worden vorsten machtiger, Romeins staatsidee
• individualistische theorie v. Il Principe (Machiavelli) (ó religieus universalisme)

b. mercantilisme = economische vertolking nieuwe leer over prioriteit v.d. macht v.d. staat

• geheel van voorschriften & normen v. ec. politiek die de macht v.d. staat moeten verstrekken
• verschillende landen, verschillende modellen:
  • G.B. = uitbouw handel;
  • Fr. = nijverheid (Colbert);
  • Pruisen = agrarisch/populationistisch beleid & Kameralisme
• kenmerken: chryshedonisme (basis = goud & zilver), streven nr. positieve handels- & betalingsbalans, staatsinterventie in nijverheid/handel/transport, protectionisme

à ook in middeleeuwse steden maar op kleinere schaal