Sociale veranderingen zijn een meergelaagd proces dat verankerd is in een meergelaagde tijd en een meergelaagde plaats. De schalen van ruimte, plaats en regio veranderen doorheen de tijd. Tijd en plaats zijn afhankelijke variabelen. De keuze van de schaal van ruimte en tijd wordt bepaalde door de te onderzoeken sociale realiteit, de sociale verandering. Voor een zinvolle interpretatie van de geschiedenis in een mondiaal systeem is een vooraf samengesteld ‘raamwerk’ nodig die is opgebouwd uit 3 soorten analyse-eenheden: tijd, ruimte en onderzoeksthema. Dit raamwerk toont hoe je naar de wereld kijkt. Een belangrijk raamwerk is het concept beschaving. Analyse-eenheden kunnen we opdelen in casussen, netwerken en systemen.

Gevalsstudie of casusanalyse

Autonome eenheid in het bredere verhaal als voorbeeld of als uitzondering op de norm. Ze draagt echter maar bij tot een mondiaal perspectief wanneer ze in een ruimere context wordt geplaatst, door vergelijking of door te wijzen op verbanden. De aangewezen methode hiervan is de comparatieve analyse. Zij brengt op een systematische wijze gelijkenissen en verschillen tussen 2 of meerdere casussen in kaart. Hierdoor moet de vergelijking tweezijdig, wederkerig en geïntegreerd zijn. Een wederkerige vergelijking bevraagt uiteenlopende casussen vanuit een gelijke set van vragen. De geïntegreerde vraagstelling vermijdt statische momentopnames, de nadruk ligt op verandering en dynamiek.

Netwerken

Weefsel dat de wereld samen houdt. Het zijn ruimtes met minder zichtbare grenzen. In the Human Web van vader en zoon William en John McNeill is het menselijke web een metafoor voor de mondiale menselijke samenleving, zoals die vanaf de eerste grote beschavingen vorm krijgt. De verschillende webben spreiden alsmaar uit totdat ze één groot web vormen na 1500 n.t. die in de hedendaagse samenleving nu wordt omschreven als een enorm netwerk van samenwerking en competitie, ondersteund door massieve stromen van energie en informatie. Ook de Maps of Time van Christian kan gezien worden als een beeld van de verdichting van menselijke interactie en het collectief leren om de wereldgeschiedenis samen te vatten.

Het idee van netwerken is sterk aanwezig in de studie van economie en handel. Er bestaan al heel lang contacten tussen menselijke groepen over ecologische zones heen door interregionale ruil en verh beschavingen verenigt. Ze maakt de passage mogelijk voor kennis, culturen, religies en ziektekiemen. Ook elders in de wereld zijn er belangrijke handelsroutes met dezelfde effecten als de zijderoute.

Stedelijke netwerken zijn eveneens een goede indicator van economisch en politieke groei, aangezienstedelijke centra aanspraak maken op een aanzienelijk surplus. Het paradigma van wereldstedennetwerk legt de focus op een mondiaal netwerk met steden als schakelpunten. Wereldsteden zijn centrale schakels geworden op vlak van productie, handel, diensten, besluitvorming en monopolisering van informatie.

George Modelski en de fases van urbanisatie:

1^ste fase: Steden zijn de basis van een urbane kenniscultuur met kennis van schrift, tijdsrekening en wiskunde. (3000-1000 vgt.)

2^de fase: Steden verkijgen een groeiende sociale rol als centra van wereldreligies die het sociale leven domineren. (1000 vgt. – 1000 n.t.)

3^de fase: Steden verwerven een groeiende politieke macht, als centra globaliserend systeem. (1000 n.t.)

4^de fase: Steden worden economische macht en de basis voor materiële welvaart in de wereld. (in de toekomst)

Systemen

Een metafoor voor wereldgeschiedenis is systeem. Hierbij kan met aan specyfieke systemen denken (handelssystemen, politieke systemen) en algemene systemen (een zogenaamd wereldsysteem). De invalshoek is die van interactie. Een systeem wordt bestudeerd in zijn geheel. Het verschil van een netwerkanalyse is dat inter-connecties onderdeel zijn van systemische verschuivingen (slavenhandel in het Atlantische systeem is een gevolg van veranderende intercontinentale machtsverschuivingen). Hier verschuift de centrale focus in he onderzoek naar een overkoepelend inter-statensysteem.

Wereldgeschiedenis gaat niet alleen over connecties, maar ook over systemen van inter-connecties, zoals patronen in handelsrelaties, in migratie, in verspreiding van technologie, cultuur en ziektes. De verspreiding gebeurt door grote verschuivingen tussen maatschappijen door de geschiedenis heen. De systeemtheorie is holistisch. Een geheel kan nooit begrepen worden via zijn onderdelen alleen, er is een metaniveau dat een eigen dynamiek heeft. De metasystemen zijn oen historische systemen met een eigen tijdsverloop (ontstaan, groei, neergang). Een systeembenadering brengt horizontale (tussen gelijkwaardig subsystemen) en verticale (tussen micro- en macrostructuren en processen) in verbinding.

Immanuel Wallerstein (geïnspireerd door Fernand Braudel): De eenheid van analyse zijn de wereldsystemen, sociale systemen die een eigen coherentie en logica hebben, die een ‘wereld op zich’ vormen. Wallerstein onderscheidt 3 systemen:

Minisystemen: kleinschalige sociale systemen

Regionale wereldsystemen: wereldrijken

Wereldeconomieën: omvat meerdere politieke en culturele systemen. De belangrijkste wereldeconomie tot nu toe is het historisch kapitalisme.

Een globale (kapitalistische) economie overkoepelt een versnipperde politiek systeem (systeem van natiestaten, een inter-statensysteem) en een versnipperd cultureel systeem (wereldreligies). Deze moderne wereldeconomie heeft een aantal eigen kenmerken:

Ongelijkheid in verloop (fase, crissisen)

Ongelijjkheid in samenstelling (geografisch en sociaal)

De ongelijkheid is tegelijk een noodzakelijke voorwaarde voor het bestaan van de wereldeconomie. Binnen één economisch systeem doen zich opeenvolgende politieke conjuncturen voor.

Deze wereldsysteemanalyse is een voorbeeld van een paradigma, een heuristisch model dat systemen als uitgangspunt neemt voor een globale analyse van de wereld. De studie combineert diverse methodologische benadering:

Comparatief (vergelijking van diverse systemen zoals handelssystemen)

Inter-connectie (stromen of kettingen zoals goederenproductie in wereldsystemen)

Globaal (zoals klimaatsveranderingen)

De systeemanalyse heeft ook oog voor horizontale (tussen systemen) en verticale (in het systeem zelf) verbindingen.

Tijd meet de snelheid van verandering. Elke methode van tijdsbeheersing vertelt zo een verhaal, als een vorm van perceptie en wereldbeeld, maar ook als een poging tijd te integreren in het sociale en culturele leven (sociale tijd). Plaatsen veranderen in de tijd en tijd is ook gebonden aan plaats. Sociale tijd en plaatsvormen mee de sociale realiteit. Ze vormen de zogenaamde Ruimte-Tijd, een SpaceTime.

Elke menselijke samenleving bouwt naast ruimtelijke situering een eigen tijdsbesef op. Dit had lange tijd een mythische inslag. Het tijdsbesef van oudere beschavingen is meestal cyclisch van aard, opgebouwd uit dag en nacht, seizoenen, jaren, generaties, dynastieën. De tijd als een rechte, meestal opgaande lijn is een relatief recente perceptie, gestoeld op een nieuw vooruitgangsgeloof. Dit gaat samen met het idee van ontwikkeling en modernisering. Sommigen stellen echter dat geschiedenis schoksgewijs werkt.

Geschiedenis gaat over verandering door de tijd heen. Elke tijdsperspectief is het gevolg van keuzes, dit geld vooral bij de opstelling van een tijdslijn. Periodisering is een techniek die historici gebruiken om processen van verandering te vatten en te verstaan want ze veronderstellen dat veranderingen zich in fasen en golven voortzet. Periodisering wil begrijpen welke patronen er bestaan en wanneer ze veranderen. In een wereldhistorisch perspectief betekent dit dat veranderingen zich voordoen over geografische en maatschappelijke grenzen heen.

Periodisering:

Tot 8000/5000vgt.

jagers-verzamelaars, minisystemen

5000/ 3500vgt. – 1000/500vgt.

oorsprong beschavingen, landbouwsamenlevingen, vroege complexe maatschappijen

1000/500vgt. – 500n.t

‘klassieke beschavingen’

500 – 1450/1500

postklassieke periode, neergang en herstel, verdeelde regio’s interregionale eeneheid

1500– 1750/1800

Nieuwe moderne wereld, opkomst van het westen, de wereld krimpt, wortels van globale afhankelijkheid

1800 – 2000

19^e eeuw: Europese dominantie

20^ste eeuw: Globale wereld

3 grote ijkpunten:

Het ontstaan van landbouwsamenlevingen, 5000/3500 vgt.

De breuk met de ‘klassieke beschavingen’, 500 n.t.

Het begin van de ‘rise of the West’ en start van globalisering, 1500 n.t.

De wereldgeschiedenis bevraagt een tijdsdimensie:

Fernand Braudel

Introduceert term ‘longue durée’. Hij heeft de verhouding tussen diverse tijdsschalen geproblematiseerd: verschuivingen, cyclische bewegingen en feiten. Heeft het ook over het schijnbaar snelle en het schijnbaar immobiele.

Jared Daimond

Gaat 10.000 jaar terug om geologische en ecologische factoren te ontleden in het succes of falen van beschavingen.

Johan Goudsblom

Domesticatie van het vuur door Homo Erectus, 400.000 jaar vgt.

David Christians

Een kosmische schaal met de menselijke tijd gemeten in eeuwen. Hi brengt diverse tijdschalen bij elkaar (van de schaal van de kosmos tot de schaal van de microgeschiedenis). Om die glijdende schalen weer te geven introduceert hij de ‘maps of time’. Kaarten comprimeren zo informatie over plaats en tijd en brengen dit samen in één overzicht.

Hierop wordt verder gegaan door Stephen Hawkin en Stephen Jay