Filosofie mag geen theorie blijven: ze moet ageren door maatschappijverandering als centrale eis te stellen en zelf een bijdrage tot deze verandering willen brengen
- Het dialectisch materialisme
- Wereld is in ontwikkeling als evolutie van de materie
- Neemt afstand van het vulgair materialisme = opvatting dat de werkelijkheid zou kunnen verklaard worden door middel van louter mechanische, fysische wetten
- Dialectiek speelt grote rol in evolutie van de werkelijkheid
- Werkelijkheid maakt discontinue overgangen mee die het resultaat zijn van de conflictwerking tussen contradictorische krachten
- Het historisch materialisme
= economische theorie van de geschiedenis
Verandering en ontwikkeling van de maatschappij gebeurt op grond van objectieve wetten
- Formulering historisch materialisme
- mensen treden in bepaalde productieverhoudingen
- productieverhoudingen beantwoorden aan een bepaalde ontwikkelingsfase van hun materiële productiekrachten
- geheel van productieverhoudingen = economische structuur van de maatschappij: basis waarom zich een juridische en politieke bovenbouw verheft
- productiewijze van het materiële leven conditioneert leefpatroon en het maatschappelijk zijn dat hun bewustzijn bepaalt
- Verdere duiding begrippen
- Productie van het materiële leven = activiteiten die de mens uitvoert om zich als biologisch organisme in stand te houden
- Bewustzijn = beeld dat de mens of maatschappij bij middel van voorstellingen en begrippen over zichzelf ontwerptµ
dergelijk bewustzijn is vals: dient om zichzelf te rechtvaardigen
- Essentieel onderscheid: mens produceert zijn bestaansmiddelen
- Productie geeft aanleiding tot het ontstaan van sociale relaties
- Sociale relaties geven aanleiding tot instituties en bepaalde wijzen van conceptvorming
- Wanneer zich verandering voordoen in de productiewijzen, zullen er nieuwe sociale relaties en bijgevolg nieuwe instituties en concepten ontstaan
- Waarde van de economische goederen
- Goed heeft waarde als het menselijke behoeften bevredigd
- Goed behoort tot economisch proces als het ook een ruilwaarde heeft
- Goederen met dezelfde ruilwaarde hebben iets gemeenschappelijks
volgens Marx: gemeenschappelijke = beiden product van menselijke arbeid
- Kwantitatieve maatstaf van de waarde van een goed = minimumtijd die arbeiders nodig hebben om dit goed te produceren
- Als de productiviteit toeneemt in de loop der tijden, dan wordt ook de waarde van dit goed kleiner
= ARBEIDSWAARDETHEORIE
- Arbeid als economisch goed
- Arbeider verkoopt zijn arbeid aan de kapitalist
- Waarde van de arbeidskracht is bepaald door arbeidstijd nodig voor de productie ervan
- Arbeidskracht wordt geproduceerd door zijn bestaansmiddelen
- Waarde van de arbeid ligt in de arbeidstijd die nodig is om deze bestaansmiddelen te produceren
- Productiviteit van de arbeidskracht stijgt arbeider is in staat in minder tijd meer te produceren dan nodig om in zijn levensonderhoud te voorzien
- Kapitalist: laat arbeider langer werken
- Kapitalist eigent zich de meerwaarde die de arbeider produceert toe
- Kapitalist kan zijn kapitaal aan machines weer verder uitbreiden om nog meer meerwaarde te realiseren enzoverder…
= UITBUITINGS - / EXPLOITATIETHEORIE
Meerwaarde voor de kapitalist wordt op de rug van de arbeid gerealiseerd en de aanbreng hiervan wordt proportioneel geringer, dus moet in the long run de winstmarge van de kapitalist dalen.
Oplossingen: - verhoogde uitbuiting (vrouwen en kinderen)
- meer kapitaal accumuleren
strijd tussen kapitalisten: zwakkeren worden opgeslorpt door de sterken
kapitaal in handen van steeds minder kapitalisten
Daar de koopkracht van steeds grotere massa’s tot een minimum wordt gereduceerd, zijn er onvoldoende mensen die de geproduceerde waarden kunnen kopen
gevolgen: - overproductie
- crisissen
- strijd tussen arbeidersklasse en bourgeoisie
- ineenstorting van het kapitalistisch systeem
- Na de overwinning van het proletariaat
- Eerst: periode van socialisme: productiemiddelen beheerd door de staat
- Later: klassenloze communistische maatschappij: productiemiddelen worden door samenwerkende gemeenschappen beheerd
- Vervreemding met betrekking tot de arbeid
- Voorwerp dat door de arbeider wordt geproduceerd komt hem tegenover te staan als een vreemd wezen
- Arbeid als activiteit is geen zelfrealisatie, maar leidt tot fysieke uitputting en geestelijke verdwazing
- Vervreemding van de medemens in het algemeen: als menselijke relatie blijft slecht die over tussen arbeider en zijn verdrukker
- Godsdienst is het zelfbewustzijn van de mens die zichzelf nog niet gevonden heeft, ofwel zichzelf weer verloren heeft (Feuerbach)
- Maatschappij brengt godsdienst voort als een verkeerd wereldbewustzijn omdat zij een verkeerde wereld is
- Opmerkingen
- Dialectisch materialisme als zwakste schakel
Begrip opbrengen voor dialectiek is heel moeilijk:
- Zodra men de wereld materialistisch interpreteert is het onbegrijpelijk waarom dialectiek, die een wetmatigheid is van het subject en zijn denken, daar nog enige rol zou kunnen spelen
- Er is geen reden waarom de natuur zich zou gedragen volgens het simplistisch schema van these, antithese en synthese
- Historisch materialisme: heel vruchtbaar
- Marx wees op onderzoeksterrein waarvoor historici op onbegrijpelijke wijze blind waren geweest
- totaalbeschrijving maatschappij relaties onderzoeken tussen de economische infrastructuur en de superstructuur van institutionele en ideologische aard
- Economische theorie: moeilijk geval
- Belangrijk deel van dit systeem staat of valt met de arbeidswaardetheorie
- Probleem: precieze definitie en afbakening van het begrip ‘arbeid’ is niet duidelijk
- Opvatting dat alleen menselijke arbeid waarde genereert is moeilijk vol te houden
- Op theorie van arbeidswaarde (die niet vol te houden is) si die van de meerwaarde en uitbuiting gebaseerd
- Positief: betrekkelijk nauwkeurige voorspellingen over de verdere ontwikkeling van de maatschappij
- Ambivalent karakter van het Marxisme
= men voelt zich tegelijkertijd ertoe aangetrokken en afgestoten
- Grondslag van het Marxisme: humanistische ethiek die de mens wil bevrijden
- Historisch – economische theorie redelijke, wetenschappelijke visie op de ontwikkeling van de maatschappij
- Vereniging ethisch en wetenschappelijk aspect in soort maatschappij waarin de mens volledig vrij zou kunnen zijn
- Wezenlijke betekenis van Marxisme: voortdurende aansporing om het ethisch streven naar een nieuwe maatschappij te combineren met wetenschappelijke analyse
- Eenheid van Sein en Sollen wordt vaak als wishful thinking aan de kant geschoven
enerzijds: vaststelling van zwakheden van de theorie
anderzijds: theorie als motor voor een onmiskenbare belangrijke revolutie
