Item gefilterd op datum: december 2012

Literatuur
o De Isis: 120x30 el (ca. 54x14 m); ca. 1200 ton
o De Syriacusa 1940 ton
o Graanschip dat St-Paulus naar Rome brengt: 276 passagiers (komt uit de handelingen der
apostelen)
o Schip waarop de schrijver Flavius Josephus schipbreuk lijdt (64 n.C.) 600 passagiers, waarvan 80
werden gered
o Obelisk-schip van Caligula: obelisk + voetstuk weegt 1018 ton
Archeologie:
o De schepen v/h Nemi-meer: 70 x 18 m (langer dan de boekentoren hoog is!)
o Obelisk schip van Caligula: ca. 100 m x 20 m lang: ze hebben het schip laten vollopen met beton
en er de vuurtoren van Ostia op gezet, zo heeft men hem kunnen terugvinden.
Technisch mogelijk
Maar : blijft uitzondering
Reden ? Moeilijk te manoeuvreren en kunnen enkel in allergrootste havens schuilen voor
storm => erg kwetsbaa

Scheepsfrequentie op de Middellandse Zee. Het zal
tot de 16e eeuw duren tot er weer zoveel schepen
varen op deze zee.

Havenreglement Thasos:
o 1ste haven: min. 60 ton
o 2de haven: min. 130 ton
Privileges graanhandelaars Rome:
o vanaf min. 65 ton tot vanaf min. 330 ton
Onderwaterarcheologie:
o tot 300 à 400 ton ; lengte 30 à 40 m.
Notities Economische Geschiedenis 2008-2009 An-Sofie, Sien en Evy
27
De veertig meter is de grootte van een Romeins
schip, om hier een voorstelling van te kunnen maken
plaatsen we het naast de boekentoren die
vierenzestig meter is.
De breedte van het schip kwam ongeveer overeen
met de breedte van de boekentoren.

Het gaat hier om een gigantische berg scherven:
ca. 75/100 n.c. – ca. 250/275 n.C. (maar vnl. ca. 140- ca. 250)
Hoogte ca. 50m; Omtrek ca. 1470m
Volume ca. 550.000 m3
ca. 24.750.000 amforen
~ 193.00.000 liter olijfolie (i.e. gemiddeld ca. 1 miljoen l. / jaar)
Het zijn bijna alleen maar amforen met olijfolie want deze kan je niet hergebruiken, amforen waar
voorheen wijn in zat zijn wel herbruikbaar.
De berg is bewust aangelegd : de amforen zijn mooi gestapeld iets buiten de stad (zoiets stonk nogal)
ook kapte men er kalk over tegen de stank.
De meeste amforen waren afkomstig uit Zuid-Spanje en Noord-Afrika.

Er was sprake van een grote variatie, niet enkel van lueproducten. Men handelde ook in banale
producten (high volume/low volume) zoals graan en voedingswaren. Grote steden hadden vééél
graantoevoer nodig.
Voedingswaren
o Graan
o Wijn (ook goedkope wijn)
o Olijfolie
o Garum (vissaus) één van de belangrijkste handelsproducten, je at het bij je brood. Het
bestond uit dode vis die ze samen in een pot gooiden met wat zout dan lieten ze het wat
rotten en het werd tenslotte op smaak gebracht met kruiden. (Het zou zijn specifieke smaak
te danken hebben aan de maagsappen van de vis of zo). Tot in Velzeke vond je Garum.
Ceramiek
o Attische roodfigurige / zwartfigurige
o terra sigillata (voor de zondag)
Textiel
o Romeinse legermantels (sagae)
Grondstoffen
6 Bv. Rome: de rechtszaak van Pullo.

o Hout
o natuursteen (marmer)
o metalen
Luxeproducten
o zijde, glas, amber, parfums, …
De verschillende regio’s hadden allemaal hun eigen mogelijkheden en specialiteiten, iedereen kon in het
proces stappen.

Rechtsstaat : res publica
o Eerste rechtsstaat.
o Algemeen belang.
o Iedereen is op de hoogte van zijn rechten en plichten.
o Zo werd de rechtsleer ontwikkeld.
Bescherming privaat bezit
Contractstelsel
o Justitie was openbaar.
o Rechtzaak openbaar op het forum door verkozen magistraten.6
Justitie : openbaar
Politiemacht : quasi onbestaande.
o Als het zwaar misliep kon men het leger inschakelen.
o Er was sprake van bewakende slaven.
o Ook de collegiae speelden een rol.

Enorme ontwikkeling die de basis legt voor verdere ontwikkeling van de middeleeuwse technologie.
Watermolens (men heeft er stukken van teruggevonden).
o Veel meer verspreid dan eerder gedacht.
o Bv. het watermolencomplex van Barbegal (bij
Arles: afbeelding) hier stonden gigantisch veel
watermolens voor het malen van graan.
Schroef van Archimedes
Mijnbouw.
o Kunstmatig versnelde erosie (bv. water van
bergketens laten razen).
o Goudmijnen.
o Lood en zilvermijnen. Er was enorm veel lood in
de lucht bij de Romeinen, wat sporen nagelaten
heeft in het ijs van Groenland.
Massaproductie (vb ceramiek in reuzenovens (bvb La Graufesenque meer dan 30.000 stuks)
Mobiliteit:
o Niet alleen voor soldaten.
o Technologische kennis.
5 Rome II!

o Wegen, bruggen, rivierwegen, haveninstallaties.
o Maar blijft relatief traag en duur door tijdsdecalage informatie, kostprijs transport.

Relevantie en representativiteit van deze ideologie ?
~ europese aristocratie 17-18e e. ! Ook voor hen werd het als oneerbaar gezien om zich bezig te
houden met handel.
tegenvoorbeelden van aristocraten die in handel/bankwezen actief waren:
o Bv. Solon, was handelaar/bankier.
o Demosthenes
o Cato de oudere, de grootvader / vader keizer Vespasianus …
Er viel namelijk enorm veel geld te halen uit handel : het was een bijzondere grote bron van
inkomen.
samenstelling grote vermogens : land + slaven + interestdragende leningen
groot belang ‘collegia’ (‘verenigingen’)5
o Deze waren een integraal deel van de stad.
o Ze gaan ‘de driften’ gaan bemiddelen.
o Ze zorgen ook voor religieuze festivals.
o Ze stonden ook in voor contact met de overheid.
o Het bestond uit gewone mensen : de collegiae deden dienst om succesvolle mensen te
laten opklimmen. Eerst binnen de collegiae, dan binnen de politiek.

Ontstaan muntgeld ° ca. 600 v.c.
o Snelle verspreiding ~ Griekse kolonies
nominale waarde (de waarde van het metaal) > intrinsieke waarde (de waarde die men geeft aan
het stuk metaal)
Kleine denominaties (kleinhandel)
Legal tender
Romeinse ‘eenheidsmunt’
o Wettelijk verplicht.
o Er was geen eenheidsmunt in de Middeleeuwen.
MAAR : geen papiergeld of andere monetaire instrumenten (bv. wisselbrief).
o Wel uitgebreide kredietmarkt
o Wel ‘account money’ in beperkte contexten (leger): ze krijgen hun soldij op een
‘rekening’.
o Ook waren er bepaalde juridische procedures (oa. overdracht schulden) maar dit was vrij
beperkt.

Lage levensverwachting (ca. 25-35 jaar) Dit kwam o.a. door de steden, waar het zeer ongezond
om leven was. Ook waren er grote regionale verschillen in de levensverwachting, in grootsteden
lag dit lager.
termijn groei ca. 1000 (?) v.C. – 200 n.C., daarna achteruitgang.
Bevolkingsniveau ca. 200 n.C. ~ middeleeuws Europa ca. 1300 (ca. 60 – 80 miljoen ?) Er was namelijk
sprake geweest van een grote bevolkingsachteruitgang door de Antonijnse Pest uit de tweede eeuw
voor Christus.
Maar grote regionale variatie => migratie (platteland naar stad) + mobiliteit
Hoge graad verstedelijking

Middellandse Zee grootste binnenzee ter wereld
Gebergtes rondom, beperkte vlaktes, rivieren vnl. gevoed door winterneerslag (uitzondering Nijl)
grote interregionale variatie
Mediterraan klimaat : hete droge zomers, natte warme winters
Zeer verscheidene maatschappijen ontstaan doordat er bv. Bergketens en smalle kuststroken
zijn. In de winter zijn de kleine rivieren ook niet bevaarbaar.
Agrarische maatschappij: granen, wijn, olijfolie
o Olijfboom kan niet tegen vorst.
o Olijfolie is de basis van het belangrijkste deel van de mediterrane handel.
Het klimaat zorgt ook voor epidemische consequenties.
o Malaria endemisch (zeer gevaarlijke vorm)
o epidemies (pokken, pest) : zeer locaal
o Er zijn slechts weinig pandemies, de eerste kwam voor in de tweede eeuw voor christus.
Het ging hier om de Antonijnse Pest (wat eigenlijk gewoon pokken waren) en er stierven
zo’n twintig millioen mensen wat op één zesde van de bevolking neerkwam. De
pademies kwamen overeen met de urbanisatie.