Cultuur wordt door ieder nieuw communicatiemiddel opnieuw geschapen. Ze brengen stuk voor stuk een bepaalde ordening in de wereld aan. Uitdrukking aan een bepaalde opvatting van de werkelijkheid.
Leefwereld = de maatschappij voor zover zij in haar symbolisch bestaan gereproduceerd
wordt door op wederzijds begrip gericht handelen.
Leefwereld ~> communicatief handelen centraal
systeem ~> instrumenteel handelen centraal
Maatschappij staat als systeem los van de leefwereld (een identiteit die haar bestaan en
grenzen in stand wil houden d.m.v. uitwisselingsprocessen met haar omgeving). Leefwereld is
enkel een Umwelt voor het systeem.
TOCH systeem verbonden met leefwereld omdat het er voor een deel uit is voortgekomen
KEERZIJDE: hoe minder interacties via vanzelfsprekende normen geregeld worden ~> hoe
meer de snelle en efficiënte coördinatie in gedrang komt
het op wederzijds begrip gerichte handelen wordt hier vervangen door van de taal losgekoppelde stuurmedia als geld en macht (interactie wordt efficiënter maar wordt losgekoppeld van kritische duiding)
~> speelruimte voor subsystemen van doelrationeel handelen: de maatschappij doet zich voor als een entiteit die zichzelf bestuurt d.m.v. onpersoonlijke, aan de greep van de betrokkenen ontsnappende, stuurmechanismen
theorie van de stuurmedia ~> verhouding tussen leefwereld en systeem: Deze verhouding is complex omdat het zowel het een als het ander is, nl. materiële reproductie-entiteit en uit de leefwereld verzelfstandigd subdomein.
De rationele communicatie maakt het voortbestaan van de moderne, rationele samenleving mogelijk MAAR een maatschappij moet ook materieel gereproduceerd worden.
Maatschappijreproductie staat ook onder externe dwang van de natuur waarnaar de mens zich moet plooien. Materiële buitenkant kan dus niet naar goeddunken ingericht worden.
Niet alleen de materiële buitenwereld zelf maar ook het deel van de mij dat wordt ingericht in functie van een efficiënte materiële reproductie, vormt een voor handelenden vreemde en dwingende omgeving.
Systeem = deel van de maatschappij dat moet ingericht worden in functie van een efficiënte materiële reproductie
Gespecialiseerde handelingsdomeinen waarin de rationele argumentatie speelt: de maatschappij is dus volkomen rationeel, doorzichtig.
De maatschappij valt toch niet uiteen omdat de procedure van de rationele communicatie voor ieder van de domeinen gelijkaardig is (schema blz. 96).
Zo kunnen we de maatschappelijke ontwikkelingen op lange termijn begrijpen.
sociale interacties in primitieve maatschappijen
Rituele bekrachtigingen van de groep, er bestonden slechts paleo-symbolen (symbolen met een niet-gedifferentieerde betekenis bv help)
De sociale, natuurlijke en subjectieve wereld waren niet te onderscheiden uiten van kritiek op paleo-symbolen was gevaarlijk voor het voortbestaan van de stam
gaandeweg werd de structuur van de taal explicieter
de taal treedt in werking symbiotisch contact van maatschappij en godsdienst wordt verbroken er treden desintegrerende effecten op
paleosymbolen => gedifferentieerde grammaticataal
de voordien samenhangende functies => eigen structuren
Drie expliciete aanspraken
In de mate de culturele reproductie, sociale integratie en socialisatie niet meer door “het heilige” gebeurt maar door de gedifferentieerde praktijk van het communicatieve handelen, gaat de religieuze gemeenschap over in een op samenwerking en communicatie aangewezen communicatiegemeenschap.
Dit garandeert nog niet dat het wederzijdse begrip tot stand komt => de aanspraken moeten
ingelost, geaccepteerd worden.
Hoe? Wat maakt dat de gespreksdeelnemers aan een gesprek een consensus bereiken over hun
aanspraken? consensustheorie
In normale omstandigheden: worden de aanspraken zonder meer ingelost.
MAAR als én van de 3 wordt betwijfeld ~> argumenten aanvoeren om de aanspraken te staven
NIET de inhoud van de argumenten is van belang
WEL dat de betrokkenen weten dat ze ieder nieuw argument tot in het oneindige kunnen problematiseren
consensus door de openheid om te blijven argumenteren: consensus over een problematische aanspraak wordt dus niet zozeer afgedwongen door sluitende argumenten maar door de openheid om te blijven argumenteren
MAAR alle deelnemers moeten gelijke kansen hebben om aanspraken te maken en te problematiseren, zodat uiteindelijk geen vooroordeel aan thematisering en kritiek onttrokken blijft
Wederzijds begrip => ideale gesprekssituatie
Geen enkele aanspraak wordt in het echt zo grondig besproken en beargumenteerd
MAAR we anticiperen er wel op (anders zouden we nooit een wederzijds begrip kunnen bereiken)
Communicatie is gericht op wederzijds begrip; kan maar lukken als het subject drie aanspraken maakt: iets geven aan de toehoorder om te verstaan; zichzelf verstaanbaar maken; met een ander persoon tot wederzijds begrip komen.
Een taalhandeling kan maar lukken als de betrokkene
bv. appelmoes doorgeven
Elke component roept een idee in het leven. Zonder de taal zou er geen onderscheid tussen de drie werelden zijn gemaakt. De structuur van de taalhandeling heeft gevolgen voor de manier waarop de mens zich verhoudt t.o.v. de wereld: het subject wordt door de taalstructuur gedwongen 3 werelden van elkaar af te grenzen.
1 objectieve wereld
Alles wat expliciet als inhoud van een bewering kan optreden. Men kan deze waarnemen en manipuleren. Het gaat om de expliciete inhoud van een boodschap.
Constativa
2 sociale wereld
Het geheel van instituties, overleveringen, normen, culturele waarden die betrekkingen tussen mensen regelen en waarmee men rekening dient te houden wil men tot een overeenkomst komen.
regulativa: Men kan bepaalde aspecten van de sociale wereld uitdrukken in normatieve zinnen.
3 Subjectieve wereld
De subjectieve belevingen waartoe enkel het subject een geprivilegieerde toegang heeft. Toegankelijk voor zover men zich in zichzelf keert.
representativa: expressieve zinnen
