Item gefilterd op datum: december 2012

Uitwisseling van landbouwgewassen, veesoorten, ziekten en cultuur tussen de Oude wereld en de Nieuwe wereld na 1492. Het geeft de moderne wereld mee vorm.

De uitwisseling is zeer divers

Gewassen: aardappel, tomaat, maïs, zoete aardappel, tarwe, rijst

Dieren: paard (lastdieren), varken, schaap, rund

Ziektes: pokken, mazelen, cholera, tyfus, syfilis

Het verhaal van de goederenketens (commodity chains) vertelt hoe de moderne wereld word geschapen via een netwerk van transacties over de hele aardbol. Men kan de geschiedenis van de moderne wereld vertellen in ‘acht glazen’.

Bier: Rechtstreeks product van domesticatie van graan

Wijn: Symboliseert de Griekse en Romeinse cultuur

Sterke dranken: Distillatieproces is een Arabische uitvinding

Koffie: Exotische drank, geïntroduceerd in Europa door de Arabieren

Thee: Via GB en Ndln ingevoerd vanuit het Verre Oosten

Cacao: Drank van Midden- en Zuid-Amerika

Coca: ‘nationale drank’ van Amerika: symboliseert consumentisme, globalisering

Water: Flessenwater is het huidige snelstgroeiend commercieel product

Suiker als metafoor voor de nieuwe economie

Rietsuiker als duur luxeproduct

Plantages in Europa, Atlantische eilanden, Brazilië, Caraïben

Deel wereldeconomie: bindmiddel van twee driehoekshandelssytemen

1) Afrikaanse slaven  Amerikaanse plantages  suiker en tabak  EU  afgewerkte producten als ijzerwaren en kledij  Afrikaanse stamhoofden  Afrikaanse slaven  …

2) Afrikaanse slaven  Caribische eilanden  melasse (suikerstroop)  Nieuw Engeland / rum  Afrika

Contouren van de moderne wereld-economie

Combinatie van handel en nijverheid, kern-periferie relaties, geweld-repressie, grote ongelijkheid

Vanaf 8000 vgt. begint de mens, uitgezonderd Australië, te experimenteren met het domesticeren van gewassen en dieren. De neolithische landbouwrevolutie bestaat uit een keten van meerdere regionale evoluties

Midden-Oosten: halve maan

Verre Oosten: Gele rivier, Yangtze rivier

Midden-Amerika: Mexico

Zuid-Amerika: Andes

En: Z-O Azië, Oost-Afrika, Amazone, Oosten van N-Amerika

Kleinere kerngebieden

De landbouw is gemengd via een combinatie van akker- en veeteelt.

14 gedomesticeerde zoogdieren: 13 in Eurazië en 1 in Amerika

12 gewassen zorgen voor 80% van de hedendaagse oogsten

Overgang van jager naar boer is zeer graduele (Catal Hüyük)

In sommige streken blijven herdersvolkeren dominant

Noordelijke en oostelijk Afrika, centraal Azië

De introductie van landbouw is s’mens grootste vooruitgang. Maar is niet een natuurlijke stap. Echter dit wordt door sommigen gezien als de grootste catastrofe in s’mens geschiedenis. Met de landbouw ontstond

Sociale repressie

Seksuele ongelijkheid

Despotisme

Ziektes

Maar natuurlijk zorgde landbouw wel voor de overgang naar een complexere samenleving dmv het ontstaan van culturen en beschavingen.

Door de landbouw kan de mens voor meer voedsel zorgen MAAR bij voedselverzamelaar jager stak men minder tijd in het vergaren van voeding, lagen de calorieën hoger, was er van hongersnood minder sprake en was men meer immuun voor ziekten. Maar de levensstandaard is in de landbouwsamenleving wel beduidend hoger. Er zijn zo nu eenmaal voor en nadelen.

Waarom schakelt de mens over naar landbouw?

1) De groeiende schaarste in wilde gewassen en dieren.

2) Klimaatsveranderingen vanaf 14.000 vgt.

3) Technische kennis (sikkel, manden, vuur, bewaarputten)

4) Langzame bevolkingsgroei, die stijgt door landbouw (actie-reactie, er is dus geen weg terug of er verhongeren mensen)

5) Het numerieke en fysieke overwicht van landbouwers- en herdersculturen

In de landbouwsamenleving waren er grenzen aan de groei. Dit zorgde voor uitsterven van diersoorten, overexploitatie. Echter dit was alleen het geval bij een bruuske groei, want de samenleving groeide sowieso, dit echter heel langzaam.

Er komt ook een ongeziene economische expansie

De meest gebruikte meter om deze groei in kaart te brengen is het Bruto nationaal product.

Meet de totale waarde van goederen en diensten die gedurende een jaar binnen een land worden geproduceerd. Maar is niet volledig correct

Monetair toegevoegde waarde staan voorop de ecologische en sociale waarden

Geen onderscheid tussen positieve en negatieve activiteiten

Houdt geen rekening met de verdeling van de rijkdom

Het principe van de ecologische duurzaamheid verreist dat de totale biofysische schaal van de wereldeconomie niet verder mag groeien, gezien het feit dat de mondiale draagkracht nu al wordt overschreden

Ecologische voetafdruk

De huidige wereldeconomie is een economie van onbetaalde kosten

Volledig beeld van de kosten van groei zou een hogere prijs betekenen

Vertraging of contractie een optie?

Meer regulering

Druk op winstprincipe

Druk op gelijkheidsmythe

Gevaar voor eco-totalitarisme?

Hulpmiddelen in het bemeesteren van de natuurlijke omgeving

Collectieve accumulatie van kennis: verleggen van grenzen

Vuur

Landbouw

Fabricage van landbouwwerktuigen

Metaalbewerking

Koper, brons, ijzer, zilver, goud

Zorgde voor ontbossing (houtskool)

Waterbeheersing

Via irrigatie zich van zoet water verzekeren

Voeding, woning en kledij

Collectief of sociaal leren via externe geheugensystemen

Taal

Schrift

Classificatiesystemen

Bibliotheken, instellingen van onderwijs en onderzoek

Het bewaren van onze vergaarde kennis

Digitale systemen

Groei van de digitale opslagcapaciteit

Historici onderscheiden 10 ‘technological complexes’ of ‘toolkits’ waarbinnen in elke beschaving nieuwe kennis wordt gegenereerd en opgeslagen.

Wapens, textiel, schriftdragers (papier), vuur, water (irrigatie), bureaucratie, trekkracht, scheepvaart, wiskunde, landbouw

Innovatie en diffusie van kennis gebeurt via sociaal/collectief leren binnen de sociale netwerken

Vele centra van technologische ontwikkeling

Geen rechtlijnig proces, gebeurt in sprongen

Vele vernieuwingen komen uit het Oosten

China

Cartografie

Zeevaart: kompas, zeilschepen

Irrigatie en kanalenbouw

Oorlogsvoering: buskruit

Drukkunst

Ambachtelijke productie van porselein, textiel, papier en zijde

India

Technieken in de productie van katoenen stoffen

Islamwereld

Productie van specerijen

Hout- en tapijtproductie

Ook hier komen er nieuwe technieken

Europa

Technieken in de landbouw

Wolnijverheid

Glasblazerij

Brouwproces

Pre-moderne wetenschappelijke tradities delen een aantal kenmerken

1) Het verwerven van kennis moet vallen binnen dominante filosofische en religieuze wereldvisie

Zorgt voor een groter risico op conflicten

2) Onderscheid wiskunde en natuurkunde

Wiskunde: getallenkunde en geometrie

Natuurkunde: natuur en de mens

Beschavingen hebben lange tijd geprobeerd om de wetenschappelijke kennis te verzoenen met de filosofisch-religieuze legitimatie. Dit wordt gedaan door de volgende orde te respecteren

1) Traditie, religie en openbaring als wortels van kennis

2) Kennis verworven door deductie

3) Kennis verworven via observatie of experiment

Vele centra van kennisopbouw

Eurazië tot 1500: Moslimrijken

Door verstrakking van het regime zal er minder tolerantie zijn en meer nadruk op orthodoxie

Innovatie maakt plaats voor verstarring

Een nieuwe Europese wetenschappelijke kennis

1500/1800: nieuw wetenschappelijk klimaat

Voorang aan de rede (rationalisme) en aan observatie en experiment (empiricisme)

Geen centraal sturend gezag die vernieuwingen kan blokkeren

Gaat gepaard met technologische doorbraken (industrie, transport, militaire slagkracht, communicatie, consumptierevolutie)

Groeiende ecologisch impact

Toename beheersing van de natuur gaat gepaard met een toename van de afhankelijkheid ervan.

Beheersen van het vuur (Goudsblom)

Biosfeer van onze planeet is een zonne-energiesysteem

De zon is de energiebron.

Er zijn twee energiesystemen

Zonne-energie (tot in de 19^de eeuw)

Jager-verzamelaars: Extensieve extractie biomassa

Hoeveelheid beschikbare energie is beperkt

Overleven aangepast op het wisselende aanbod

Grotere mobiliteit, beperking fertiliteit

De belangrijkste beheersing is de beheersing van het vuur

Heeft zo zijn dieet kunnen uitbreiden

Verantwoordelijk voor uitsterven van diersoorten

Landbouwsamenlevingen: intensieve extractie biomassa

Men gaat zonne-energie monopoliseren voor de eigen behoeften via teelt van dieren en planten

Afhankelijkheid van de zonne-energie maakt dat de groeikracht van de landbouwsamenleving aan grenzen is gebonden

Overexploitatie zorgt voor ecologische rampen

Mayacultuur

Fossiele brandstoffen

Industriële samenleving: niet-hernieuwbare (fossiele) brandstoffen

Opeenvolging van energierevoluties

Uitputting van grondstoffen door overexploitatie

Verstoring van ecosysteem

Waar haalt men zijn energie

Menselijke spierkracht: 100 watt

Dierlijke kracht: 300-600 watt

Water- en windmolens: 5000-10.000 watt

Stoommachine: 20.000 – 100.000 watt

Gasturbines, ontploffingsmotoren, nucleaire installaties

Grote regionale verschillen qua energieproductie en energieconsumptie

Europa gaat kennis overnemen van de Chinese, Indische en Arabische beschaving en ze verbeteren

In GB zal steenkool zeer belangrijk zijn, Holland turf en VS olie

Impact van de energieconsumptie is duidelijk, maar niet ondubbelzinnig

Stimulans: productie, bevolkingsgroei, urbanisering, transport

Negatief: destructie (toenemende militaire slagkracht), ecologische degradatie (uitroeiing dieren, ontbossing), ongelijkheid

Keuzes door mens en samenleving volgens de behoefte en de mogelijkheid van gebruik en controle

Grote systematische veranderingen ten gevolge van de beweging van grote continentale en oceanische aardkorst en de wijziging van de orbitale geometrie van de aarde.

Daling temperatuur na het Krijt

Middellange schommelingen door kleine wijzigingen van de baan van de aarde rond de zon

Ijstijden en interglacialen

Korte schommelingen

Kleine IJstijd El Niño

Antropogene klimaatsveranderingen

Broeikasgassen

In de jaren 1945-1985 is er immens veel veranderd op ecologisch vlak. Meer dan in de voorgaande 10.000 jaar. Dit in:

Ontbossing

Waterschaarste

Uitstoot van sulfaat, fosfaat, lood

Succes en falen van volkeren en beschavingen (J. Diamond)

Ecologisch imperialisme (A.W. Crosby)

De inventie van landbouw is een ramp (R. Manning)

Oude en nieuwe biologische regimes (R. Marks)

Tragedy of the commons en Life boat ethics

Van determinisme tot eco-fascisme

Ecologische factoren voor divergerende ontwikkeling. Verschillen in:

1) Planten en dieren geschikt voor domesticatie

2) Snelheid diffusie en migratie

3) Interactie tussen continenten

4) Bevolkingsomvang

De mens is een mobiel wezen. Rond 10.000 gaat het zich settelen en ontstaan er nieuwe samenlevingsvormen, met nieuwe steden en elites. De oudste bevinden zich in de vlakten van zuidelijk Irak, het land van Sumer. Hiervan hebben we de Gilgamesh Epos.

Verhaalt de strijd tussen de oude en nieuwe levenswijze, de strijd tussen natuur en cultuur

De mondiale migratiegeschiedenis is een verhaal van divergentie en convergentie.

Divergentie

Migratie van de homo sapiens vanaf 100.000/80.000 v.g.t. zorgt voor verspreiding van genen, talen en culturen.

Convergentie vanaf 1000 v.g.t.

Als gevolg van het ontstaan van systematische handelsnetwerken over lange afstanden.

Zijderoute over het land verbindt geheel Eurazië

Handelscontacten tussen de MZ en de Indische Oceaan

Vikingen en hun aandeel in de handel tussen Noord-, Oost- en Zuid-Europa

Als gevolg van de grote expansie van rijken en volkeren

Mongolen en het Oosten

Arabieren en Noord-Afrika

Vikingen en West- Oost-Europa

Wel enkele barrières

Stille Zuidzee

Atlantische Oceaan

Een intensivering in 1400-1700 vergroot de schaal van globale migratie

1) Verbetering maritieme technologie zorgt voor intercontinentale reizen en handel met economische, culturele en sociale gevolgen.

2) Gedwongen migratie

Afrikaanse slavenhandel

3) Vrije migratie:

Europeanen naar Amerika en Azië

Aziaten naar Amerika, Europeanen en Russen naar Siberië en Noord-Amerika

Globale migratie (1850-1930)

150 miljoen lange-afstandsmigranten

Oorzaken groei

Wereldwijde langeafstandsmobiliteit

Trein, boot

Wereldwijde communicatie

Telegraaf, telefoon, post

Expansie van de koloniale rijken

De totstandkoming van een geïntegreerde wereldmarkt

Kapitaal en arbeid kunnen gemakkelijk worden gemobiliseerd. Dit zorgt voor globale migratiegolven die we in 3 regionale systemen kunnen opdelen

1) De trans-Atlantische migraties vanuit Europa naar het westen

2) Migraties van Noordoost-Azië naar Oost-Siberië, Mantsjoerije en Japan

3) Migraties vanuit India en Zuid-China naar Indonesië, Maleisië en Birma

Vanaf de late 20^ste eeuw: een nieuwe globale migratie

Controle op migratie door natie-staten

Meer ‘illegale’ migratie

De migratie is geen motor voor meer convergentie