Item gefilterd op datum: december 2012

De sociale structuur werd door beide culturen beïnvloed. Germaanse en Gallo-Romeinse adel gingen in elkaar op. Daarnaast waren er vrije lieden en allerlei soorten horigen. De aanvankelijke slavernij werd afgeschaft door en onder het christendom, maar in wezen verschilden de horigheid en de slavernj weinig.

Via de communicatiemiddelen en organisatie verspreed het christendom zich, en hoewel het niet verdween, kende het niet veel diepgang onder de Germanen. De heidense godsdiensten (dit was een amalgaam) nam christelijke elementen op, maar de echte stap naar monotheïsme werd pas gezet met de stichting van de zogenaamde stammenrijken in de 6^e eeuw, met als belangrijkste het Frankische Rijk.

Deze rijksvorming was het werk van Clodowech (Clovis). Hij breidde het rijk uit tot Zuid-Gallië, met Parijs als hoofdstad. Het rijk was een mengelmoes, en het stamhoofd/koning was gebonden aan de inspraak van vrije stamleden en het mondelinge gewoonterecht. Het idee van afstamming primeerde op de politieke entiteit (personaliteitsbeginsel i.p.v. territorialiteitsbeginsel). Na zijn dood werd het rijk verdeeld onder zijn vier zonen, de koninklijke macht was immers ook erfgoed. Dit zou de staatsvorming tot de 9^e eeuw in de weg staan. Toch ontstonden twee gebieden: Neustrië (tussen Seine en Schelde) en Austrasië (het bekken van Maas en Rijn). Dagobert I (625-639) zette een politiek in om de Friezen te onderwerpen, om drie redenen: gebied veroveren (i.e. macht en rijkdom), Dorestad (een belangrijk handelscentrum) veroveren, de “tweede kerstening” doorvoeren (die was begonnen met Clovis).

De Merovingen trachtten aan te knopen bij concepten uit de Oudheid, maar verder dan schijn ging dat niet. Het innen van tollen en belastingen probeerden ze zo goed mogelijk te organiseren, maar het concept “staat” verdween, en de economie werd al snel een grondeconomie. Dit zou later aanleiding geven tot het leenstelsel.

Het beheer van de bezittingen werd overgelaten aan de hofmeiers, die in de 7^e en 8^e eeuw hun macht vergrootten. Die van Austrasië, de Pippiniden, werden de machtigste, ten koste van de Mervingische koningen en de andere hofmeiers. Pippijn I trad op tegen de Friezen, en Karel Martel stopte de Mohammedaanse opmars bij Poitiers in 732. Via het verkregen aanzien slaagde zijn zoon Pippijn III in een staatsgreep.

1.3

In 406 staken grote groepen Germanen de Rijn over, waarbij steden werden geplunderd en bewoners op de vlucht gedreven. Het systeem van de foederati had dus niet gewerkt. De Franken bewogen zich via de Schelde naar het zuiden. Tegen 430 veroverde Chlodio Doornik, Kamerijk en later ook Atrecht. Lokale potentaten ontstonden.

Er bestaat grote enigheid over de vraag of dit een echte breuk teweegbracht in de bewoningsvormen. Een deel van de Gallo-Romeinse bevolking is inderdaad op de vlucht geslaan, maar een eenduidig antwoord inzake religie, kunst, recht, en vormen van economische activiteit is niet te geven.

Op vlak van taal zijn er wel grote gevolgen: rond de 9^e eeuw stabiliseerde de taalgrens zich. Het Germaans werd dominant waar de Franken en Saksen een numiriek overwicht hadden, elders werd het geassimileerd.

De lokale heren wilden zorgen voor continuïteit, en wel via:

- steunen op Romeinse kaders op bestuurlijk vlak, bestuur in de civitates
- staatsgoederen (fisci) waren eigendom van de Frankische koningen
- steunen voor muntslag op Romeinse afbeelding en type

De Oude Rijn werd in 47 n.C. de grens tussen het Romeinse Rijk en Germanië (een conglomeraat van stammen zonder overkoppelende instituties). In deze gebieden kwamen de autochtone Kelten en Germanen in contact met de heterogene Romeinse troepen en handelaars. Het gebied ten westen van de Schelde en de Boven-Maas behoorde tot de provincie Belgica secunda, ten oosten daarvan en tot aan de Beneden- en Midden-Rijn lag de provincie Germania prima.

De Germaanse migratiebewegingen bereiken hun hoogtepunt tussen de 3^e en 5^e eeuw. Ze holden de structuur van het rijk uit, en eerder verhuisde stammen (cf. Bataven) moesten instaan voor de grensverdediging. In onze geweste springen vooral de Franken in het oog. Zij vormen niet één stam, en tegen het einde van 3^e eeuwen worden ze geïncorporeerd in de Romeinse grensverdediging. Ze accultureerden, zeker toen ze nog meer zuidwaarts trokken.

De Saksen, afkomstig uit Noord-Duitsland, vestigden zich in Brittannië, maar ook aan de continentale kant van het Kanaal. De Friezen bewoonden het gebied ten noorden van de Rijn, maar soms wellicht ook zuidelijker, zoals in de 6^e eeuw, tot Antwerpen.

Met de Hallstatt-cultuur wordt het ijzer geïntroduceerd in de 7^e eeuw v.C. In de 5^e eeuw komt dan de La Tène-cultuur, waarin etnisch de Kelten worden herkend en reeds sprake is van prille verstedelijking (oppida) en sociale differentiatie (rijke heersersklasse). De Germanen zijn vanaf de 2^e eeuw aanwezig in het gebied. De Nederlanden bestaan vooral uit laagvlakte, juist de Ardennen en de Eifel vormen een moeilijk overschreidbare grens.

• Tractatus Logico – Philosophicus
• De Tractatus = moeilijk werk

- Opgebouwd uit compact geformuleerde, genummerde zinnen

- Onduidelijke formulering

- Men ziet niet duidelijk in op welke vragen zinnen willen antwoorden

- Problematiek begrijpen: kennis nemen van het werk van Frege en Russell

• Oordelen zijn opgebouwd uit atomaire oordelen

- Logische waarheden / tautologieën

= samengestelde oordelen die altijd waar zijn, wat ook de waarheidswaarde van de samenstellende delen moge zijn

• hun negaties = contradicties
• zeggen ons niets over de wereld, hun waarheidsgehalte staat a priori vast
• zijn in feite sinnlos: hebben geen empirische betekenis

- Oordelen (zinnen) met betekenis

= waarheidsfuncties waarvan de waarde wel afhangt van deze van hun samenstellende delen

• Zeggen iets over de wereld: heeft betekenis die waar of vals kan zijn
• Wat betekenis is, hangt af van de vraag onder welke omstandigheden we de zin waar noemen
• De verzameling van alle ware zinnen, is de natuurwetenschap
• Aangezien alle zinnen met betekenis opgebouwd zijn op atomaire zinnen, kan de waarheid van elke wetenschappelijke propositie onderzocht worden door na te gaan of de atomaire proposities waarin ze uiteenvalt al dan niet waar zijn

• Opbouw van een oordeel

- Elementaire zinnen = aaneenschakeling van namen die verwijzen naar dingen

- Zin die namen aaneenschakelt  in werkelijkheid zijn de dingen die met deze namen overeenkomen ook aaneengeschakeld

MET ANDERE WOORDEN:

- Atomaire zin = afbeelding (Bild) van een toestand (Sachverhalt)

- Atomaire zin = waar als hij de afbeelding is van een Sachverhalt

- Feit bestaat in het zich voordoen van 1 of meer Sachverhalte

- De wereld is de verzameling van de feiten

• Reeks interessante conclusies

1) Twee soorten oordelen:

- deze waarbij men uit de structuren zelf kan opmaken dat ze waar zijn; tautologieën (analytische zinnen)

- deze waarbij dit niet het geval is (synthetische zinnen)

1) Het onderzoeken van de betekenis en van de waarheid van oordelen berust in laatste instantie op een tonen, een wijzen: de betekenis van de namen in een atomaire zin kan slechts getoond worden; het zich voordoen van een Sachverhalt eveneens

2) Een combinatie van namen die niet naar een ding verwijzen, is een Scheinsatz; zulk een uitdrukking is onzinnig (unsinnig)

3) Aangezien alle Sachverhalte in een zin kunnen worden uitgedrukt zodra we namen voor de dingen vastgesteld hebben, alles wat gedacht kan worden (de toestanden) gezegd worden, en wat gezegd kan worden kan klaar gezegd worden.

Het doel van de filosofie is niet zinnen uit te spreken, maar de betekenis van zinnen te verhelderen

4) Daarentegen kan de relatie tussen de zinnen (resp. namen) en toestanden (resp. dingen) niet gezegd, maar alleen getoond worden.

In de traditionele metafysica’s poogde men zaken te zeggen die niet daar niet vatbaar voor zijn; ze vertellen dus onzin

5) Dat wat Wittgenstein de wereld noemt is dat waarover men klaar kan spreken. Er zijn wel zaken waarover men niet kan spreken, maar deze behoren niet tot de feitelijke, kenbare wereld: “Die Grenzen meiner Sprache bedeuten die Grenzen meiner Welt”. Het werk eindigt mat de opmerking dat het zelf ‘onzinnig’ is, en met de bekende “Wovon man nicht sprechen kan, daruber muss man schweigen”

• Invloed van Wittgenstein

- Legde origineel verband tussen wijsbegeerte en analyse van de taal

- Versterkte inzichten van Frege en Carnap: formele logica zou eindelijk wetenschappelijke wijsbegeerte mogelijk maken

- Radicale thesis dat metafysica van de vroegere filosofen niet eens vals is, maar gewoon zinledig (unsinnig)

- Bewering dat de verzameling van de atomaire feiten door de wetenschap bestudeerd wordt, wijsbegeerte moet niets doen behalve verheldering van betekenissen bevorderen

- Slechts 2 soorten oordelen (synthetische en analytische)

- Tautologieën zeggen niets over de wereld  1 van de dogma’s van het empirisme geworden !

• Wiener Kreis wijkt af van Wittgenstein

- Tegen Wittgensteins thesis dat men niet over de relatie tussen taal en wereld kan spreken

- Wittgenstein stelde geen algemeen betekeniscriterium op om betekenisvolle van zinledige oordelen te scheiden  leidde tot verkeerde interpretaties

DUS: men moet vragen aan de spreker naar welk ding zijn namen verwijzen, en als hij dit kan tonen is het in orden, kan hij dit niet, dan heeft hij niets gezegd

• Wittgenstein zal later zijn opvattingen herzien. Zijn wijsgerig werk uit zijn latere periode heeft aanleiding gegeven tot het ontstaan van een belangrijke taalfilosofische stroming in de twintigste eeuw
• men spreekt daarom over Wittgenstein I en Wittgenstein II : dezelfde persoon, twee verschillenden filosofieën

- Nieuwe visies in de logica en de wiskunde

- Vooruitgang in de methodologie van de wetenschappen

- Problemen gesteld door het ontstaan van de menswetenschappen

 aanleiding tot nieuwe kennistheorie en nieuwe vorm van filosoferen: logisch empirisme (= logisch positivisme = neopositivisme)

Inleiding

• Kenmerken

- NIET: filosofie van een individu die door enkele leerlingen wordt nagevolgd

- WEL: gezamelijke opvattingen van een betrekkelijk grote groep van wijsgeren en wetenschapsmensen, die samen een wijsgerig ideaal willen uitbouwen

- Snelle ontwikkeling

- Voortdurende herhaalde poging om de oorspronkelijke denkbeelden te verhelderen en aan kritiek te onderwerpen

• Wiener Kreis

= oorsprong van de beweging van het logisch empirisme

- Discussiegroep die ontstond omstreeks 1925 in Wenen op initiatief van Moritz Schlick

- Voornaamste deelnemers: * Rudolf Carnap (filosoof met fysische vorming)

* Otto Neurath (socioloog)

* Herbert Feigl (filosoof)

* Hans Hahn (wiskundige)

* Kurt Gödel (wiskundige)

- Berlijn: Ontstaan groep met analoge interesses van de Wiener Kreis  Voornaamste vertegenwoordiger: Hans Reichenbach (fysicus en wijsgeer)

• 1929

- Groep maakte voor het eerst zijn wijsgerige en wetenschappelijke standpunten bekend in de publicatie ‘Wissenschaftliche Weltauffassung der Wiener Kreis’

- Inrichting van enkele internationale congressen, gewijd aan de filosofie en de wetenschap

• 1930

Uitgave van het tijdschrift “Erkenntnis”  werd in 1938 de “Journal of unified science”

• Opkomst van Nazi’s in Duitsland

- Deze groepen vielen uiteen: * Berlijnse groep verdween in 1933

* Wiener Kreis: Anschluss van Oostenrijk in 1938 maakte een einde aan deze groep

- Vertegenwoordigers weken uit naar Amerika, waar ze contacten hadden met nieuwe filosofen die geschoold waren in pragmatisme en operationalisme van fysici

 GEVOLG: Logisch Empirisme kreeg een hoofdzakelijk Amerikaanse signatuur (hoewel het in Duitsland ontstaan was)

• Psychische houding

Wetenschapsmens / filosoof die :

- beseft dat de geschiedenis van de wijsbegeerte ons een grote diversiteit van filosofische stelsels laat zien met een uiterst geringe relevantie als het er op aan komt reële kennis te brengen

- onder de indruk is gekomen van de betrouwbaarheid van de wetenschappen en het feit dat men daar vooruitgaat.

 alle grote wijsgeren wilden lessen uit de wetenschap halen

 positivisten gaan hierbij tot het uiterste (= gevolg van de enorme ontplooiing van de wetenschap in de XIX)

 inzicht dat er één duidelijke omschrijfbare wetenschappelijke methode is die in alle gebieden van de kennis moet worden toegepast

• Probleem

= deze methode precies leren kennen

- Positivisten van XIX schoten hier nog tekort: beschikten over onvoldoende gegevens om de wetenschap zelf te analyseren

- Logisch positivisten springen hen hier bij

- Het was mogelijk dergelijke wetenschappelijke wijsbegeerte uit te bouwen:

* geschiedenis van de wetenschappen had voldoende materiaal geleverd om een analyse van het wetenschappelijk denken en dus van betrouwbare menselijke kennis mogelijk te maken

* begrippenarsenaal van de moderne geformaliseerde logica had de mogelijkheid geboden om deze wetenschappelijke methode op een nauwkeurige wijze te analyseren

voornaamste invloeden

• Gotlob Frege

- Taal in het algemeen en die van de wiskunde in het bijzonder: kan als autonoom systeem bestudeerd worden  zonder voortdurend rekening houden met rol van het subject bij taalgebruik

- overtuiging dat exacte studie van dit terrein gebruik kon maken van geformaliseerde logica

- toonde aan dat het mogelijk was, uitgaande van slechts enkele logische begrippen, de grondslagen van de rekenkunde te leggen

- poneerde dat logica en wiskunde vormen verschaffen die geen empirische inhoud hebben, maar juist hierdoor het kader kunnen verschaffen voor de begrippen, oordelen en bewijsvoeringen in de empirische wetenschappen

• Bertrand Russell

• Typentheorie

- Voerde deze in om logische paradoxen op te lossen

- Legt beperkingen op aan de mogelijkheid proposities te vormen

- Proposities die niet aan deze voorwaarden voldoen = zinledige proposities

- Regels: zo gekozen dat wanneer men geen zinledige proposities schrijft, men de paradoxen kan vermijden

• Gevolg voor kennistheorie

In plaats van traditionele dichotomie van oordelen in waar of vals, bekomt men een trichotomie: waar, vals, zinledig

• Andere verdeling

- Atomaire oordelen  bestaan uit 1 of meer namen van individuele objecten en een eigenschap of relatie die eraan wordt toegeschreven

- Moleculaire oordelen  dmv van logische verbindingstekens (connectieven, bv. negatie, conjunctie) kan men met atomaire zinnen moleculaire zinnen maken

• Principia Mathematica

- Geschreven door Russel en Whitehead

- Poging de meest complexe mathematische begrippen tot eenvoudige logische begrippen te herleiden

- Verklaren = herleiden tot het reeds bekende

ð bij confrontatie met nieuwe complexe begrippen of entiteiten, moet men niet onmiddellijk denken met een totaal nieuw fenomeen te doen te hebben, maar integendeel moet men alles in het werk stellen om aan te tonen dat het nieuwe in werkelijkheid herleidbaar is tot gegevens die we reeds kennen

• Neemt niet zomaar aan dat de mens voor zichzelf en volgens zelfbepaalde waarden kan leven
• Antropologie neemt zwakheid en fundamentele moeilijkheid van de mens om met zichzelf in het reine te komen als gegeven
• Leven = lijden (Schopenhauer)
• Gelatenheid en afstand doen van de begeerte is geen oplossing ( Schopenhauer)

• Mens = speciaal soort dier

• Dieren

- Aangepast aan hun omgeving en het leven

- Instinctieve gedragspatronen

- Reacties op probleemsituaties liggen bij voorbaat vast

• Mens

- Heeft deze trefzekere aangepastheid niet

- Eigenlijke probleem van de mens: kan alle richtingen uit, is een op de toekomst gericht dier

• Mogelijkheid als uitdaging

- Mens = vat vol tegenstrijdigheden, uiteenlopende mogelijkheden en passies

- Centrale drijfveer = wil tot zelfbevestiging  wordt voor het probleemwezen de mens voor zichzelf een opgave: door zijn eigen machtsdrang en alleen daardoor kan hij zich tot een nieuw wezen herscheppen

- Uebermensch = mens die volledig ja zou zeggen tegen het leven zoals het is, met al zijn tegenstrijdigheid, zijn zin- en doelloosheid, en die alleen in zichzelf zijn rechtvaardigheid vindt

• Positieve betekenis van het leven

Na de deconstructie van alle waarden vindt Nietzsche nog een middel om aan het leven een positieve betekenis te geven (dankzij de cultuurwetenschappelijke kant van zijn persoonlijkheid) door zijn affiniteit voor de Griekse cultuur en zijn enorme bewondering voor de scheppingsdrang van de kunstenaar.

Einde van het godsgeloof

Zelfverheerlijking van de mens, die zich het evenbeeld van God voelt en verheven boven de andere schepselen als einddoel van de schepping aanvaart,komt te vervallen.

Wereld en mens heeft geen doel meer, er is alleen toevallig gebeuren.

2 grote revoluties in de natuurwetenschappen

Copernicus: aarde met de mens uit het centrum van het heelal weggerukt

Darwin: gereduceerd tot diersoort die er is, maar er evengoed niet kan zijn

a) Pogingen van niet – godsdienstige aard die mens als hoger wezen zien (cf. menselijke waardigheid): moeten wetenschappelijk feit erkennen dat werkelijkheid van de mens een accidenteel, kortstondig fenomeen is

b) Mythologie van een creatieve of doelgerichte evolutie naar steeds hogere vormen veegt Nietsche van vooraf aan van tafel

c) Noch in God, noch in de wetten van de kosmos is er enige grond voor waarden, normen, doel, zin, verantwoordelijkheid…

Eliminatie van het dualisme

Nietzsche schakelt mogelijkheid uit dat de mens in zichzelf een hoger principe zour vinden dat hem bijzondere waardigheid zou garanderen: dualisme van geest en lichaam wordt door de moderne wetenschap geëlimineerd.

Belang van het inzien van consequenties

• Er is geen god
• Mens is geen geprivilegieerd wezen
• Mens is niets anders dan een lichaam
• Geen hetoronome normen of waarden
• Geen autonome plichten of verantwoordelijkheden
• Geen hoop op een gouden toekomst voor de mensheid
• Geen verwachting van een bevrediging in het hiernamaals

Typisch nihilisme van Nietzsche:

• Minachting voor diegenen die na de godsdienst een ‘mensheidsdienst’ willen introduceren: de mens heeft niets dan zijn lijf en de aarde, laat hij daar dan ook trouw aan blijven
• Godsdiensten = sublimaties voor de onmacht van diegenen die het leven niet aankunnen
• Ethiek van het christendom = uiting van het ressentiment van de zwakken / laffen

Vorm van relativisme

Als mens = wezen dat in het biologisch ontwikkelingsproces ontstaat en poogt de overleven, dan zijn kenacten slechts middel om dit leven in stand te houden.

Beeld dat de mens zich van de wereld vormt, staat in functie van deze strijd om zelfbehoud en er is geen garantie dat het adequaat de werkelijkheid zou uitdrukken.

= denkwijze die ontstaat tengevolge van de opkomst van de mens- en cultuurwetenschappen

• Cognitieve (kennis-) vlak

Absolute kennis is niet mogelijk

 Menswetenschappen

menselijk gedrag = bepaald door allerlei factoren en er is geen mogelijkheid om vanuit een ‘absoluut’ ongedetermineerd standpunt kennis te verwerven

• Ethisch (morele) vlak

Er bestaan geen absolute normen

 Menswetenschappen

Normensysteem = bepaald door opvoeding, cultuur, fysiologische behoeften: geen algemeen criterium om absolute normen op te stellen

• Historisch relativisme

Kennis en moraal hangen af van het tijdperk waartoe men behoort

- Historicisme : wijst op meer algemene opvatting dat menselijk maatschappij noodzakelijk als een historisch proces moet worden beschreven en niet voor statische analyse vatbaar is

- Relativisme = consequentie van algemeen historische inzichten

• Cultureel relativisme

Denkwijzen en normen hangen af van de cultuur

- Invloed bij verspreiding van nieuwe opvattingen in verband met seksualiteit

- Functionalistische school van de antropologie: er zijn culturen die goed functioneren, hoewel ze andere seksuele normen hebben dan de westerse en andere opvattingen over het man – zijn, het vrouw – zijn, familiale relaties…

• Sociologisch relativisme

Opvattingen van een individu zijn in sterke mate bepaald door de sociale groep / klasse waartoe hij behoort

1) historisch materialisme (Marx)

2) Durkheim en Mannheim: reduceren van de waarde van het individu bij het ontstaan van kennis: alleen de maatschappij levert een test voor de geldigheid van overtuigingen

3) Weber en Scheler: waardeschalen worden bepaald door maatschappij  keuze van het object van onderzoek is relatief, onderzoek zelf kan wel objectief verlopen

• Psychologisme of psychologisch relativisme

Poging om op empirisch wetenschappelijke wijze de determinanten van het menselijk denken te onderzoeken (m.a.w. poging om filosofie door wetenschap te vervangen)

• J.F. Fries en F.E.Beneke

- Strijd tegen hegelianisme

- Enige middel om tot ernstig filosofisch onderzoek te komen = psychologische introspectie

- Relativisme: kennis opgebouwd volgens ‘empirisch’ vastgestelde wetten van het psychisme  REDEN: ander psychisme met andere wetmatigheden zou op andere manier denken

- Geen absoluut standpunt mogelijk: onderzoeker is zelf door zijn eigen psychische structuur bepaald ( Kant)

• John Stuart Mill

- Psychologisme toegepast op wiskunde en logica

- “A System of Logic” (1843)

- Psychologische introspectie = grondslag van de wiskundige en logische axioma’s

- Wiskunde en logica zijn spel van onze geest

- Wiskundige entiteiten hebben geen objectief bestaan

• Betekenis

Twee voornaamste wijsgerige stromingen van de XX hebben hun ontstaan te danken aan de pogingen om, vooral op het gebied van de logica en de wiskunde, een adequaat antwoord op het psychologisme te geven: logische empirisme en de femenologie

• Positivisme in algemene zin

= opvatting dat alle problemen die de mens kan stellen enkel en alleen op te lossen zijn met de methodes van de positieve wetenschappen

- Beroep doen op ervaringsgegevens

- Aan controle onderwerpen

- Metafysica of speculatieve filosofie / theologie is als waardeloos te verwerpen

- Engeland: John Stuart Mill

- Duitsland: Ernst Mach

- Amerika: C.S. Peirce

• Positivisme in strikte zin

= positivisme van Auguste Comte

• Drie stadia in de geschiedenis van de mensheid

1. theologisch stadium

mens probeert problemen op te lossen door te geloven aan de werking van bovennatuurlijke krachten:

- fetisjistische fase: vage natuurkrachten, magische voorwerpen of geesten

- polytheïstische fase: personificatie van de krachten, meerdere goden

- monotheïstische fase: alle krachten toegeschreven aan 1 God

1. metafysisch stadium

1. veelheid van verschijnselen verklaard dmv abstracte principes (substantie, vorm, levensbeginsel, einddoel…)

2. positieve stadium

1. alles verklaren dmv de wetenschap

• Classificatie van de wetenschappen

‘fundamentele wetenschappen’ gerangschikt volgens dalende algemeenheid en stijgende complexiteit

- Wiskunde

- Astronomie

- Fysica

- Scheikunde

- Biologie

- Sociale fysica / sociologie

 al deze wetenschappen zijn gebaseerd op de voorgaande: gebruiken resultaten ervan en voegen er een aantal nieuwe aan toe

 gevolg: positief stadium op een bepaald terrein kan pas bereikt worden wanneer de voorgaande wetenschappen dit bereikt hebben

• Sociologie

= studie van de mens, niet als individu, maar van de mensheid, als collectief organisme: studie van de organisatie van de maatschappij en van de ontwikkeling van het menselijk denken

 bedoeling = dankzij deze wetenschap de maatschappelijke orde herstellen

• Godsdienst van de mensheid

- Kreeg concrete organisatie die werd geïnspireerd door de hiërarchie van de Katholieke Kerk

- Comte was soort opperpriester  beschreef het positivisme als katholicisme zonder christendom

- Term positivisme met veel omzichtigheid gebruiken