Item gefilterd op datum: januari 2014

 nav de Opstand in de Nederlanden begonnen staatse kooplieden zich in de Iberische wateren te begeven omwille van:

• de embargo’s en belemmeringen op het Iberisch schiereland voor Nederlandse koopvaarders
• het onaanvaardbaar Spaans-Portugese monopolie
• relatieve schaarste van specerijen en de daaruit volgende hoge prijs

 in Republiek was genoeg kapitaal en voldoende kennis voor de reizen naar het Verre Oosten

 1595-1602: Verenigde Provinciën rusten 15 vloten uit voor handel op Azië (zgn. Voorcompagnieën )

 Engeland richt als reactie de East-India Compagny op in 1600

 1602: oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) met monopolie op de staatse handel ten oosten van Kaap de Goede Hoop

 soevereine rechten over toegewezen gebied

 Heren XVII = bestuursdirectorium vd VOC

 versterkte handelsposten en factorijen

 in Indië en China was VOC slechts handelsaanwezigheid, in Indonesië heeft men gebieden verworven

 1619: stichting van Batavia (huidige Jakarta): residentie van gouverneur generaal

 1652: stichting van Kaapstad als tussenstop voor VOC-schepen; werd staatskolonie

 1534: Jacques Cartier verkent in opdracht van Frans I Newfoundland en omstreken

 Frans-Spaanse oorlogen (1^e helft 16^e E): aanleiding voor de Fransen om in de Caraïbische regio te gaan verkennen

 omwille van binnenlandse problemen geen centraal geleide of doelgerichte expansie

 pogingen vd Franse hugenoten om in Florida nederzettingen te stichte

• begin 17^e E: stichting van Cayenne in ‘Spaans-Amerika’ (1604)
• 1609: stichting van Québec en aansluitend de Franse kolonisering van Canada  La nouvelle France

Engeland

 aanvankelijk geen koloniale aanspraken (oa door bondgenootschap met Spanje

 1551: oprichting van de Company of Merchant Adventurers om weg naar China te vinden om Scandinavië heen

 mislukte; echter wel weg naar Moskovië via Barents- en Witte Zee

naamwijzigiging naar ‘ Muscovy Compagnie’

 onder Elisabeth I koloniale concurrentie met Spanje en Portugal

 Engelse boekaniers (vb. Francis Drake) plunderen Iberische schepen

 1570-1580: Drake verkent kustlijn van Mexico – Panama en Caraïben

+ maakte reis om de wereld (1577-1580)

 eind 16^e E: kolonisering en bevolking van de Oostkust van Amerika

 1584: stichting van Virginia (1^e permanente Engelse kolonie in Amerika)

 1620: stichting van Plymouth door Pilgrim Fathers (puriteinse protestanten) (met Mayflower, aan land bij Cape Cod)

 ‘ Grote Puriteinse Emigratie’: 1000en vetsigen zich in New England

 1600: East India Company voor specerijenhandel

 vestiging van factorijen in Indië en Borneo (ook confrontatie met Republiek)

 de Nieuwe wereld was een multiculturele maatschappij met een raciale (!) classificatie:

1) peninsulares: keren terug naar Spanje

2) Criollos: Zuid-Amerikaans met Spaanse ouders

3) Mestiezen: kinderen van een indiaan en een blanke

4) Mulatten: kinderen van een afrikaan en een blanke

5) …..

 gevolgen vd kolonisatie waren voor de indianen rampzalig

• wrede behandeling door de conquistadores

• onmenselijke arbeidsregimes: uitputtende dwangarbeid in mijnen en op plantages

• massale sterfte door Europese epidemiën als mazelen, pokken, tyfus en de griep: van 50 miljoen naar een paar miljoen in nog geen eeuw tijd

• geestelijken als Antonio de Montesinos en Bartolomé de las Casas bekritiseerde het gebrek aan reglementering vd arbeidsomstandigheden

• de slinkende massa van indiaanse arbeidskrachten bracht de aanvoer van negerslaven op gang:

• Atlantische driehoekshandel in arbeidsintensieve grondstoffen, nijverheidsgoederen en luxegoederen & slaven (infra)

 ontdekkings- en veroveringstochten waren het werk van heel kleine groepen, maar voor de permanente overheersing en exploitatie van het immense koloniale gebied waren veel meer mensen en middelen nodig

 Grootschalige bevolkingskolonisatie: tussen 1493 en 1600 immigreerden 200 à

250 000 Castilianen en ongeveer 150 000 inwoners uit Aragon naar de Nieuwe Wereld:

• alle lagen van de bevolking: meer dan 5000 geestelijken als missionarissen (wel in mindere mate migratie van vrouwen; aanvankelijk 5 %, later 25%)

• conquistadores werden aangezet tot migratie:

• in 1^e fase: oprichting van steden en encomiendas (= recht dat werd overgedragen op de encomendero: vruchtgebruik ve bepaald gebied, waarvan de bewonende indianen gedwongen arbeid moesten uitvoeren en aan hem en de kroon belastingen te betalen)

 in ruil kregen de indianen kost en inwoon, en werden ook bekeerd tot het christendom

• de encomienda was een sociaaleconomische ordening die veel bestuurlijke voordelen opleverde: belastingen, permanente aanwezigheid van Spaanse conquistadores en inlijving van de indiaanse bevolking

• steden vormden de uitvalsbasis van de koloniale kerk, handel en koloniale administratie

 bestuurlijk model van de Nieuwe Wereld

• veroverd gebied was opgedeeld in 2 onderkoninkrijken, olv een virrey

• 1535: Virreinato de Nueva Espana met als hoofdstad Mexico

• 1542: Virreinato del Perù met als hoofdstad Lima

• de virrey regeerde samen met de audiencias: instanties zowel bevoegd voor rechtsspraak als administratie

• 1503: Casa de la Contratacion in Sevilla:

• organisatie vd handel met de kolonies
• inning v belasting en douanerechten
• controle van migratie van en naar kolonies

• later ook verzameling v wetensch. kennis ivm kolonies + opleiding van scheepskapiteins

• 1524: Consejo de Indias

• hoogste bestuurlijke, gerechtelijke en militaire gezag vd koloniale wereld

A) Het ogenblik van hun veroveringstochte

• Azteken geloofden dat de nazaten van de Tolteken, die 500 jaar ervoor het gebied hadden verlaten olv Quetzalcoàtl omstreeks die tijd hun land weer zouden komen opeisen
  • keizer Montezuma vermoedde dat Cortés en zijn mannen deze Tolteken waren, wat verwarring zaaide bij de Azteken, en waarom zij dan ook met alle eer ontvangen werden in Tenochtitlàn

• Het Incarijk werd in 1531, het moment dat Pizarro er aan kwam, verscheurd door opvolgingstwisten

B) De ver doorgedreven centralisatie van beide imperia

• In beide gevallen hebben de Spanjaarden de leiders met hulp van de indiaanse bondgenoten (die de grootmachten vijandig gezind waren) vernietigd

• van zodra de top was uitgeschakeld, kwam het bestuurlijke en militaire apparaat echter tot stilstand, dwangmiddelen tov onderworpen volkeren vielen weg en de rijke implodeerden gewoon

C) Het technische overwicht van de Spanjaarden

• De Spanjaarden hadden technisch het overwicht, veel meer militaire ervaring (vele kwamen recht uit de Reconquista) en waren ook enorm gedreven

• Ze beschikten over kanonnen, haakbusse, superieure ijzeren zwaarden tegenover primitieve strijdwapens (zelfs geen hardmetalen wapens)

• Het gebruik van gevechtshonden en vooral de paarden had een groot afschrikwekkend effect

• De Spanjaarden beschikten verder over meer strategisch inzicht en taktische kunde

- 13^e E: Nahuatl-sprekende immigranten uit Aztlan vestigen zich in Vallei van Mexic

 ‘Azteken’ = afgeleid van Aztecatl: ‘die van Aztlan’ (hoewel Azteken geen courante contemporaine benaming was voor het volk

- Cortés had het altijd over ‘die van Mexica’ of de Mexica’s

De benaming Azteken is geïntroduceerd door de 19^e eeuwse Mexicokenner en natuurkundige Alexander von Thumbolt, en deze term vond verspreiding dankzij het standaardwerk ‘ The Conquest of Mexico ‘ – 1843 van Noord-Amerikaanse historicus Prescott

 de exploratie van het nieuwe continent

• Amerigo Vespucci (Florentijn) beschreef als eerste ‘Amerika’ als een autonoom continent

• 1510: Vasco de Nunez sticht op grondgebied vh huidige Panama de eerste Spaanse stad op het continent: Tierra Firme

 1513: bereiken van de Stille Oceaan

• 1527:vloot van Cortés nemen de ‘Filippijnen’ (naar oudste zoon v Karel V) in bezit (ervoor reeds door Magellaan ‘bezocht’

 de confrontatie met de precolumbiaanse beschavingen

• 1519-1521: Hernan Cortés verovert Mexico op de Azteken uit goudlust
• 1524-1541: Francisco Pizzaro onderwerpt Zuid-Amerika & vindt de Inca’s in het Andesgebergte

• Azteken of Mexica’s:
  • machtsbasis = Vallei van Mexico
  • dominante macht van Meso-Amerika in 14^e En 15^e E
  • federatie van hoogontwikkelde stadstaten die andere volkeren militair, politiek en economisch domineerden + aan belastingen onderwierpen

• Tenochtitlàn = bestuurlijk en religieus centrum

 gebouwd op groep eilandje op Texcocomeer

 ongeveer 210 000 inwoners

• Inca’s:
  • centrum = Cuzcovallei in zuiden van de Peruviaanse Andes
  • reeds vanaf 13^e E, vanaf midden 15^e E zeer expansief op zeer korte tijd

 1530: Incastaat van Colombia en Ecuador tot centraal-Chili en het noordwesten van Argentinië

• zowel het gezag van de Azteken als de Inca’s berustte op een sterk leger en een uitgebreide administratie

 verband Portugees kolonisatieproces en de plannen voor de oversteek van de Atlantische Oceaan v. Cristoffel Columbus

• Columbus (1451-1506) = een Genuese koopman actief in Portugal
• Stelt in 1485 voor aan de kroon om een alternatieve route te binden in westelijke richting: geen gehoor
• Kreeg uiteindelijk toelating en middelen om voor Castilië voor de expeditie

 augustus 1492: vertrek vanuit Andulische havenstad Palos de la Frontera

 via de Canarische eilanden oversteek vd oceaan

• 12 oktober: voet aan wal op Bahamas
• later: Cuba en het eiland Haïti/Dominicaanse Republiek

 “ Hispaniola “

 tussen 1492 en 1504 maakt Columbus 4 reizen naar de Nieuwe Wereld, de Caraïben en de kusten van Midden-Amerika verkennend en zonder te beseffen dat hij op een nieuw continent was gestoten

 Spanningen nav de ontdekking van “Amerika”

• Portugal meende op basis van een eerder verdrag met Spanje dat niet alleen de Westelijk kusten van Afrika maar ook alles in Westelijke richting het alleenrecht op scheepvaart te hebben

• 1494: Verdrag van Tordesillas dankzij paus dat bepaald dat alle gebieden voorbij 370 zeemijl voorbij de Canarische eilanden aan Spanje wordt toegewezen (met de verplichting van missionering)

• !! Portugal kreeg later Brazilië in handen dankzij dit verdrag !! wist Portugal van het bestaan hiervan?
• 1529: Verdrag van Zaragoza: een tweede demarcatielijn aan de andere kant: ten oosten van de Molukken
• Portugal en Spanje hadden maw de wereld onder elkaar verdeeld in 2 invloedssferen

Chronologie van het Portugese kolonisatieproces op de weg naar Indië

• Portugese kroon deed veel moeute om de zeeroute rond Afrika te openen (vb. Hendrik de Zeevaarder)
  • 1415: Ceuta
  • 1419: Madeira
  • 1431: de Azoren

• 1434: omzeilen van Kaap Bojador (gold als grens vd bevaarbare oceaan)

• ontwikkeling van een nieuw scheepstype: karveel

å driemaster waarop zowel het driehoekig zeil als het vierkante zeil aanwezig zijn

å kan tegen de wind in laveren (terugkeer!)

• winstgevende handel op West-Afrikaanse kust (Guinea !)

å slaven, goud, ivoor

• 1483: passeren van de Kongomonding
• 1488: Bartolomeo Dias bereikt het uiterste Zuidpunt van Afrika
• 1497-1498: Vasco Da Gama brengt verbinding tussen Portugal en Indië tot stand

• vanaf Malindi (Afrikaanse oostkunst) geassisteerd door Arabische stuurman
• mei 1498: aankomst in Calicut
• in de volgende jaren wordt de Indische Oceaan een Portugese binnenze

• Het Portugese ‘ Estado da India’

• focus op handel en scheepvaart: geen bedreiging voor de Safawiden of andere binnenrijken

• dankzij combinatie van commerciële activiteiten en geweld tegen opstandige handelaars of kuststeden: ontstaan van een met wapens ondersteund handelsmonopolie

• kolonisatie = gericht op handel

• stichtten van beveiligde handelsnederzettingen en feitoras die de zeeweg naar oosten moesten verdedigen en als tussenstations dienen
• blokkeren van de handelsroutes via de Rode Zee
• in de loop van de 16^e E vergroot dmv nieuwe strategische knooppunten in de Indische Oceaan + inname van specerijen-eilanden als de Molukken

• ’20: gouverneur Albuquerque leidt grote expansie
• Goa wordt belangrijkste nederzetting en draaischijf van de handelsbetrekkingen
• Verovering van Malakka (=doorgang Indische Oceaan- Chinese Zee) breidt de controle uit tot Zuid-Oost Azië

• specerijenhandel tussen Azië en Europa blijkt echter hoe dan ook niet te monopoliseren: landroutes ed doen het monopolie nog voor het midden vd 16^E E ineenstuiken