Verschillende processen van sociale differentiatie
o in de sfeer van productieverhoudingen
o in de sfeer van distributie-/consumptieverhoudingen of differentiële toe-eigening van
welvaart
Worden best van elkaar onderscheiden om causale verbanden te kunnen aantonen en inzicht te
krijgen in de dynamiek van sociale differentiatie, exploitatie en exclusie
Relatie economische groei en levensstandaard: complex (bv. fertiliteit, democratie)
Concept levensstandaard: enge invulling (prijzen en lonen)
Concept levensstandaard: brede invulling (BNP, gezondheid, overlevingskans, fertiliteit, scholing,
democratie)
Welke criteria?
o Economische opbrengsten/productie
o Economische productiviteit
o Nationaal inkomen
o Huishoudelijk inkoen (verdeling)
o Overlevingskansen (ziektes, sterfte)
o Zekerheid (perspectieven inkomen, ontwikkelingen etc)
Welke meters voor economische prestaties en sociale consequenties?
o Bruto Nationaal Product
= BBP (som van alle bruto toegevoegde waarde voortgebracht door alle sectoren
in het binnenland van een land in een jaar tijd)
+ saldo van ontvangen en betaalde primaire inkomens van en aan het
buitenland
· Niet ontwikkeld als welvaartsindicator: maatstaf voor economische activiteit
· Principe ‘a rising tide lifts all boats’
· Kritiek
© Enkel marktsfeer; geen huishoudelijk werk of vrijwilligerswerk
© Milieuvervuiling draagt bij tot BNP
© Geen onderscheid tussen defensieve uitgaven (niveau behouden) en
investeringen om welvaart te verhogen
© Geen oog voor inkomensongelijkheid: per capita berekening
o Index of Sustainable Economic Welfare
· 1989; alternatief voor BNP
· Berekening:
© Uitgaven voor private consumptie
+ waarde van onbetaalde huishoudelijke arbeid
+ deel van overheidsuitgaven voor onderwijs en
gezondheidszorg
- welvaartsverliezen van inkomensongelijkheid en defensieve
uitgaven
- maatschappelijke kosten van milieuvervuiling en uitputting van
natuurlijk kapitaal
(+ enkele kapitaalcorrecties)
· Kritiek:
© Moeilijk welvaart en duurzaamheid in één index te vatten
© Enkel oog voor zwakke duurzaamheid
© Bedenkingen bij bepaalde waarderingsmethodes; hoge mate van
subjectiviteit
© Nood aan internationaal kader
· Vergelijkbare welvaartsindicatoren:
© Genuine Progress Indicator (GPI) - VS en Australië
© Measure of Domestic Product (MDP) - GB
Index voor Duurzame Economisch Welvaart (ISEW) - België, 1970-2006
o Human Development Index
· °1990 - VN
· Maatstaf om de menselijke ontwikkeling te meten
· Gemiddelden per land
· drie basisdimensies van menselijke ontwikkeling:
© volksgezondheid, gemeten via de levensverwachting bij de geboorte;
© kennis, gemeten via analfabetisme, scholing en onderwijs;
© levensstandaard, gemeten via BBP per capita, koopkrachtpariteit
(purchasing power parity-PPP), armoede
Human Development Index (HDI) – 2007
Human Development Index (HDI) - 1975-2002
1. Ongelijkheid.
Tussen regio’s
Tussen landen
In landen
Tussen mensen
2. Onzekerheid.
financiële instabiliteit en economische onzekerheid
job- en inkomensonzekerheid
gezondheidsrisico’s
culturele verschraling
onveiligheid
milieuproblemen
politieke en sociale spanningen
3. Polarisatie.
Door een ongelijke verdeling van communicatie- en informatietechnologie:
o geografische verschillen
o belang van onderwijs en scholing
o belang van inkomen
o dominantie van mannen en jongeren
o Engels als lingua franca
Marginalisering
1. Sterktes.
Economische groei en ontwikkeling
Vooruitgang welvaart en technologie
Interdependentie
2. Zwaktes.
Vooral economische belangen (marktgericht)
Concentratie van macht en welvaart
Ongelijke en onbillijke verdeling
3. Kansen.
Groei hanteren om armoede en ongelijkheid te bestrijden
Ontwikkeling van transnationale regels en instellingen: global governance / embedded
globalization
4. Bedreigingen.
Ethisch: mensenrechten
Exclusie: marginalisering mensen/groepen
Veiligheid: onstabiliteit
Duurzaamheid: milieuvervuiling
1. Hyperglobalisten.
Globalisering
o Beslissende breuk in de geschiedenis (na WOII - einde 20ste eeuw)
o ‘postmoderne’ of ‘postindustriële’ samenleving
o Belang internet
o Verdampen natiestaat: de-nationalisering
· Emancipatorisch: identiteit minder afhankelijk van natiestaat
· Bedreigend: westerse welvaartsstaat onder druk; terminale crisis kapitalistische
wereldorde
2. Sceptici.
Globalisering
o Beschouwd als mythe; (neo-liberale) ideologie; nieuwe vorm van imperialisme:
wereldmarkt voor westerse producten
o Handel en migratie omvangrijker in 19de eeuw (periode 1890-1914)
o Vooral relevant voor OESO-landen; verschillende economische en politieke blokken (en
vormen van kapitalisme)
o Natiestaat succesvol westers exportproduct (ook einde 20ste eeuw)
3. Transformalisten.
Globalisering
o Geworteld in eerdere globaliseringsgolven
o Nieuwe vorm van globalisering; eigen dynamiek; gefragmenteerde ruimte; inclusieexclusie
· Diverse mondiale bewegingen (handel, migratie, kapitaal, informatie) naast
elkaar
· Diverse ruimten (mondiaal, nationaal, lokaal) naast elkaar
o Natiestaten beheersen globaliseringsproces in beperkte mate
o Reorganisatie van macht
Proces waarbij personen, kapitaal, goederen, diensten en ideeën in toenemende mate op
wereldwijde schaal worden uitgewisseld
Verschillende dimensies
o Sociaal-economisch
o Politiek
o Cultureel
Loonvraagstuk
o Jaren 1950: directie loondiscriminatie
· Loon arbeidsters gemiddeld 2/3 van arbeider; loon bedienden gemiddeld 1/2
van mannelijke collega
· Paritaire comités keuren CAO’s goed met lagere minimumlonen voor vrouwen
· Vrouwen werken minder (lang)
· Indirecte discriminatie inzake beroepsopleidingen en toegang tot beroepen
o Verdrag van Rome: EEG, 1957
· Artikel 119: principe van gelijke bezoldiging vòòr 1961
· Stappen door verschillende paritaire comités
· België weigert ondertekening internationale arbeidsconventie van 1958
Economische emancipatie: jaren 1960
o Vrouwenstaking Herstal (1966): bewustwordingsproces versneld
o KB 1967:
· Beperkt verbodsmaatregelen op vrouwenarbeid
· Bescherming zwangere werknemers tegen ontslag
· Werkneemsters kunnen principe van gelijke bezoldiging voor gerecht afdwingen
Economische emancipatie: jaren 1970
o Airhostess Gabrielle Defrenne (1968): loondiscriminatie en pensioenleeftijd
· Aanleiding voor Europese richtlijn (1975) over gelijke beloning mannen-vrouwen
· Europese richtlijn (1976) over gelijke behandeling mannen-vrouwen (toegang tot
arbeidsproces, arbeidsvoorwaarden, beroepsopleiding, promotiekansen)
Op p. 258 van het artikel Gezin, bevolking en arbeid schrijft Vanhaute: 'Het kostwinnersmodel is altijd
een luxemodel geweest.'
Werk deze stelling verder uit en plaats dit binnen een langetermijnperspectief.
Nieuwe vormen van economische groei en arbeidsorganisatie
- Wordt niet meer nationaal geregeld.
- Derden nemen deel aan sociaal overleg.
Minder (fordistische) regulering, minder afspraken
- Concurrentiepositie.
- Delokalisering.
Flexibilisering arbeidsomstandigheden
Grafiek 6. De vrouwelijke huwelijksleeftijd (eerste huwelijk), 1750-2000
- Minder zekere arbeidssituatie.
- Interim.
Formele en feitelijke gelijkheid man/vrouw? tweeverdienersgezinnen
Flexibilisering samenlevingsvormen
- Verschillende gezinstypes.
Overheid: op zoek naar evenwicht hoge participatie en hoge bescherming
golf van de tweede IR
gereguleerd (collectivistisch) maatschappelijk model/ hoge bescherming
keynesiaans-fordistisch overheidsbeleid
fordistisch-tayloristische arbeidsorganisatie
patriarchaal (kostwinners/huisvrouw)model
1. Situering.
Wortels in vierde kwart 19de eeuw (crisis en 2de IR)
Breekt pas door na definitieve crisis 19de eeuws model (1930’s) (en na WOII)
Hoogtepunt derde kwart 20ste eeuw
Eerste crisis 1975-1985
Overgang naar nieuw model?
2. Productie.
A. Tweede Industriële Revolutie.
Uit depressie na 1875 (concurrentie nieuwe industrielanden)
Nieuwe producten
· Staal
· chemische nijverheid
· communicatietechnologie
· auto
Nieuwe energiebronnen (petroleum, electriciteit)
Schaalvergroting (fusies, kartels)
B. Nieuwe arbeidsorganisatie.
Taylorisme
· Productie opdelen in verschillende stappen.
· Met stopwatch volgen hoelang iemand doet over zijn stap.
Fordisme: lopende band en ‘5$ day’
· Kritiek van Charlie Chaplin.
· Afstompend en denigrerend werk.
· Vrij log systeem: zeer brede basis.
© Controle nodig.
© Verschillende coördinatoren.
© Doorstromen van top naar basis zeer moeizaam.
Managerial revolution
Economisch groeisucces / overlegeconomie
Fordistische groeispiraal (2de helft 20ste eeuw)
3. Arbeid.
Lagere participatie, hogere bescherming
Vrouwen en kinderen uit formele arbeidsmarkt:
o Geen vrouwen-en kinderarbeid meer.
o Om arbeidsmarkt te zuiveren.
o Kostwinners/huisvrouw model
· Vrouw bedreiging werkgelegenheid.
· Kostwinnersmodel = luxemodel.
· Propaganda vrouwen aan de haard: hoogtepunt jaren 50.
· Herverdeling door de overheid: staat kan niet langer bekostigen dat slechts één
persoon werkt.
· Twee kostwinners nodig.
Formele ongelijkheid man/vrouw
o In jaren 70 durft men dat niet meer.
© Airhostess: stelt discriminatie aan de kaak ondersteund door
vrouwenbeweging.
o Loondiscriminatie en pensioenleeftijd.
o Europese richtlijn in 1975.
Hogere scholing
o Men gaat investeren in scholen.
o Stijgende lonen.
o Stijgende technologie.
Meer duurzaam (intensief) arbeidsaanbod
4. Bevolking en gezin.
Naar een lage nataliteit en mortaliteit
Restrictieve fertiliteit: geboortebeperking
o Jaren vijftig: introductie pil.
o Pas vanaf jaren zeventig aanvaardbaar in mentaliteit.
Duurzamer gezinsmodel: ‘traditioneel’ kostwinners/huisvrouw gezin
o Evolutiehuwelijksleeftijd.
o Huwen en kinderen krijgen wordt losgekoppeld.
Semi-urbane samenleving: pendelaars
Grafiek 10. De geregistreerde arbeidsparticipatie in België, 1850-2000
5. Overheid.
Actieve ‘keynesiaanse’ overheid
o Defecit spending.
o Sociaal overleg.
o Sociale zekerheid.
o Hoge staatsschuld!
Economisch beleid: expansiepolitiek
Sociaal beleid: bescherming, zekerheid, scholing
Neemt kosten sociale bescherming op zich en subsidieert kostwinnersmodel (50% BNP
herverdeeld)
Naar een afwezige overheid: laissez faire laisser passer
o nachtwakerstaat
o Max 10% BNP herverdeeld via overheid.
o Zeer weinig belastingen.
o Zeer weinig belastingen op vennootschappen.
o Wel invoerrechten op technologische innovaties.
o Accijnzen op ongezonde dingen.
· Nu: roken.
· Toen: jenever (zo dronken ze hun loon niet op).
o Investeren in spoorwegen:
· Naar achtergestelde gebieden.
Ideologie van de vrije markt
Ongelijke bescherming arbeid-kapitaal
De-collectivisering arbeidsrelaties.
o Arbeid wordt verhuurd op werkplaats.
Loskoppeling plaats consumptie/productie.
o Geen band meer tussen product en werknemer.
Hoge arbeidsparticipatie, lage bescherming.
o Arbeidsboekje.
o Controlemiddel bij uitstek.
Flexibel en goedkoop arbeidsaanbod.
Uitputtend, extensief arbeidsmodel.
o Geen rustige, zekere omstandigheden.
Model van 1ste IR
· 19e eeuw: metaal, spoorwegrevolutie.
· Model gaat veranderen.
Breekt pas door na laatste crisis van de oude rurale maatschappij: jaren 1840
· Aardappeloogst mislukt, jaar later mislukt ook de roggeoost: aardappelcrisis.
· Huisnijverheid valt weg.
© Niet meer mogelijk om in extra inkomen te voorzien.
© Platteland verlaten.
