Protestanten willen zich wapenen tegen de volgzaamheid van de katholieke door het gezond verstand en het individueel oordeelsvermogen aan te spreken. Daarop gaat ook de katholieke kerk haar priesters beter vormen: het opleidingspeil van religieuzen steeg aanzienlijk. De priester ging dus verder van de parochianen staan.
Tussen 1500 en 1800 waren de veranderingen in grote traditie zo snel en ingrijpend (renaissance) dat ze alsmaar verder stond van de kleine traditie. Zodoende werd de grote traditie werd minder afhankelijk van de kleine traditie.
De grote traditie werd meer en meer een complex geheel van gespecialiseerde expertenculturen. Een differentiatie in culturele segmenten vond plaats.
bv. muziek en religie waren onlosmakelijke verbonden
Langs de ene kant is dit goed maar aan de andere kant leidt dit tot vervreemding.
Drie oorzaken volgens Norbert Elias.
Aandacht voor volk kadert in de opkomst van het nationalisme: als men het bestaan van een volk kon aantonen met eigen cultuur, taal, traditie en identiteit, kon men daarmee de eis tot natievorming en autonomie kracht bijzetten.
Zoektocht naar de eigen aard van het volk en de natie werd in grote mate door de volkskundigen gefabriceerd: het verleden werd zodanig gereconstrueerd en selectief weergegeven dat het kon dienen ter ophemeling van de eigen natie en ter rechtvaardiging van onafhankelijkheidseisen
17de en 18de eeuw: kunst moest beantwoorden aan welbepaalde klassieke vormvereisten: kunst werd voorspelbaar. Verzet van romantische kunstenaars: vreemde, exotische onderwerpen, het “wilde en natuurlijke” van onbewoonde landschappen, ...
De ontdekking van een volkscultuur is dus een onderdeel van een beweging van cultureel primitivisme waarin het oude, het verre en het volkse aan elkaar worden gelijkgesteld.
Er kwam een romantische reactie op de Verlichting die te elitair en te eenzijdig rationalistisch was en de traditie veroordeelde. Romantici erkenden dat heel wat waardevolle inzichten bewaard waren gebleven.
bv. gebroeders Grimm
Er waren zelfs te weinig oorspronkelijke tradities; de traditie moest niet weggerationaliseerd worden maar gerestaureerd, en waar het bedreigd werd, gereconstrueerd worden.
bv. volksfeesten
Einde 18de, begin 19de eeuw: nieuwe termen waarin het woord volk voorkwam
bv. volksdans = aanwijzing voor nieuwe ideeën (Burke).
Romantische intellectuelen gaan op zoek naar het oorspronkelijke en ongerepte leven. Herder: het volk bezit een spontane dichterlijke kracht die een gunstig effect heeft op de zedelijkheid. “Wilde volken” hebben vaak nog een onverdorven kijk op de dingen. Volkskundigen moeten deze zedelijk hoogstaande inzichten opsporen.
Waarom werd de volkscultuur net toen ontdekt? Burke onderscheidt drie verklaringen.
Eind jaren ’70, om de tien jaar een grootscheepse survey. Dit heeft een gering theoretisch en verklarend karakter; het is hoofdzakelijk beschrijvend. Zo kan een internationale vergelijking (ook buiten Europa) opgesteld worden.
Twee dimensies worden aan elkaar gekoppeld: welzijn (materieel overleven) en het traditionele (rationele autoriteit).
Vanaf de seventies: ommekeer in het waardenpatroon van de westerse wereld. Van economische en psychische veiligheid (materialistische waarden) naar zelfexpressieve en kwaliteit van het leven (postmaterialistische waarden).
Dit komt voor bij mensen die na WOII geboren zijn. Ze maken een scherp onderscheid tussen welvaart en welzijn.
De wederopbouwgeneratie is utilitair ingesteld en wil materieel beter worden van haar inspanningen. Dit gaat gepaard met conventionele waarden.
Mogelijke verklaringen van de waardenverschuiving:
- schaarste-hypothese
Mensen zijn in het algemeen meer bekommerd om hun dagelijkse materiele basisbehoeften. Maar eenmaal ze die bevredigd hebben, zullen ze meer tijd hebben voor andere dingen.
Economische en fysieke veiligheid zijn nog steeds waardevol maar hun relatief belang is afgenomen ten voordele van postmateriële waarden.
- socialisatie-hypothese
De materiële omstandigheden tijdens de jeugd hebben een belangrijker effect op de houding dan de actuele materiele omstandigheden. Volgens Mannheim resulteert de bewustzijnsschok die een jongere ervaart als hij zich voor het eerst rekenschap geeft van zijn sociale omgeving, in de vorming van houdingen die men blijvend meedraagt. Empirisch onderzoek lijkt dit te bevestigen.
Het arbitraire karakter van de 18 waarden. Waarom deze en geen andere?
De lijst is niet gebaseerd op empirische gronden maar werd in empirisch onderzoek als
uitgangspunt genomen. Uit onderzoek blijkt dat de 18 waarden maar een derde van de
waarden zijn die mensen spontaan vermelden.
Problematische gelijkschakeling van waarden aan doelen. Waarden geven het wenselijke aan.
Het verschil tussen het “wenselijke” en “gewenste” beantwoordt aan het verschil tussen
“waarde” en “preferentie”. Preferentie heeft geen normatieve lading die waarde wel heeft.
Ook houden waarden een geldigheidsaanspraak in en zijn ze bediscussieerbaar.
1) Het totaal aantal waarden is eerder klein. Rokeach onderscheidt 18 waarden die fungeren als streefdoelen. Ook zijn er 18 instrumentele waarden; waarden die via dewelke men de eerder genoemde doelen meent te kunnen nastreven.
2) Mensen bezitten overal dezelfde waarden, maar in verschillende waarden en verwoordingen. Waarden zijn overal en altijd ongeveer dezelfde maar de hiërarchie kan verschillen. Een vergelijkend onderzoek is dus handig.
3) Waarden zijn georganiseerd in waardesystemen. Ze fungeren als algemene kaders voor conflictoplossing en besluitvorming. Ze oriënteren mensen in hun keuze tussen alternatieven. ~> men moet altijd zien hoe waarden zich verhouden tot elkaar; een reconstructie van het gehele waardenpatroon van een samenleving is dus nodig.
4) Waarden zijn verankerd in de cultuur, de maatschappij (grondwet en collectief bewustzijn) en de persoonlijkheid. Ze dienen ook om een identiteit op te bouwen. Wanneer we onze waarden definiëren, geven we in feite een definitie van onszelf.
5) De sociale wetenschapper moet er in zijn studie rekening mee houden. Een cultuuranalyse komt eigenlijk neer op het analyseren van waarden.
- opinie aan sport doen is gezond
- waarde gezondheid
- attitude ik sta positief tegenover sport
- gedragsattitude ik tracht elke week aan sport te doen
- gedrag ik ga regelmatig zwemmen
Attitude = samenhangend geheel van houdingen t.a.v. één specifiek object of één specifieke situatie
Waarden hebben betrekking op een veelheid van objecten en handelingssituaties, en dirigeren de handelingen, de attituden, de beoordelingen doorheen zeer verscheiden situaties naar meer ultieme doelstellingen
Ieder die handelt, moet keuzes maken. Hierdoor doet men beroep op waarden die als maatstaven worden opgevat. Zonder hen zou de handelende aan vertwijfeling en besluiteloosheid tenonder gaan.
Er zijn een aantal basiskeuzeproblemen die telkens opnieuw terugkomen, in welke handelingssituatie dan ook, en in eender welke culturele en historische context. Ze liggen aan de basis van de patroonvariabelen: variabelen die de keuzemogelijkheden van de actor vastleggen.
Iedere variabele geeft twee keuzemogelijkheden aan (dichotoom). Culturen, groepen en individuen kunnen getypeerd worden volgens fundamentele keuzes die ze gemaakt hebben.
Drie basiskeuzen:
Men kan individuen en culturen vergelijken op basis van deze vier beperkte keuzemogelijkheden. Dit is niet zo evident. Het is mogelijk dat culturen niet zozeer verschillen in de keuzes tussen de genoemde opties maar meer in de soort van keuzes waarvoor ze gesteld worden.
Parsons veronderstelt ten onrechte dat het universele waardensysteem beschreven kan worden a.d.h.v. een beperkte reeks basisdimensies. Hij ziet over het hoofd dat ook de keuzevragen zelf historisch en cultureel bepaald zijn. Toch kreeg zijn model heel wat empirische navolging, bv. Hofstede.
Lange tijd: moralistische ondertoon ~> opvoedkundige oogmerken. Parsons: ook nog MAAR patroonvariabelen ook nuttig voor empirisch onderzoek.
Pas recent: echt waardenonderzoek: baanbrekend werk van Milton Rokeach: basis van internationaal vergelijkend waardenonderzoek en Europees Waardenonderzoek.
Robinson en Shaver: vijf subvelden in axiologie (waardenleer)
Elchardus: twee categorieën
Centraal in het werk van Parsons.
