In Marxistische termen staat het arbeidersbewustzijn op een heel laag pitje. Ieder beschouwt zich meer als individu dan als lid van een bepaalde groep. Klasse-intrinsiek, subjectief groepsbewustzijn is dus ook bijna verdwenen.

In de huidige dienstenmaatschappij zijn ze een minderheid geworden. Daarenboven zijn de levensomstandigheden erg verbeterd, hun sociale zekerheid gegarandeerd en hun inkomen sterk gestegen.

Desondanks dit alles is er nog steeds een (afnemend) betekenisvol verschil tussen de waardebeleving en de levensstijl van de arbeiders en die van de middenklassers.

• Arbeiders nemen een meer instrumentele houding aan t.o.v. hun werk (inkomen) i.p.v. er een intrinsieke waarde in te zien.
• Arbeiders hebben een realistische habitus; een zure-druiven-logica.
• Andere vrijetijdsbeleving bv. boksen <-> judo => hoe abstracter en ritueler een gevecht, hoe meer geësthetiseerd, hoe meer de sport aanleunt bij de levensomstandigheden van de intellectuele beroepen (i.p.v. lichaamskracht, energie en snelheid).

Burgerlijke visie: cultuurloosheid van de arbeiders. Het is hooguit een gedegenereerde bestaansvorm die ten spoedigste uit de wereld geholpen moet worden of in ieder geval onderdrukt worden. Fabrieksarbeiders vormen een nieuwe sociale categorie en werden niet geacht een “traditie” te hebben zoals de boeren.

Maar verpaupering en armoede is nog geen synoniem voor cultuurloosheid. Fabrieksproletariaat had veel culturele praktijken en gewoonten ontleend aan de boerencultuur van het platteland, o.a. vrijpostige lichamelijkheid en feestcultuur. Toch bouwden ze ook een eigen culturele traditie op. Dit gebeurde heel bewust met politieke doeleinden binnen de arbeidersbeweging.

Christelijke arbeidersbeweging ~> beschaven van de arbeiders

Socialistische en communistische arbeidersbeweging door manifesten en vlugschriften: strijdcultuur (in theorie anti-burgerlijk maar in werkelijkheid in grote mate een imitatie van de burgerlijke cultuur).

• beschavingsoffensief ~> getracht hen een burgerlijke levenswijze en vooral zelfbeheersing bij te brengen

• lopende bandensysteem van FORD ~> hij wilde de houding van de arbeiders veranderen daar gestroomlijnde, efficiënte productie stond of viel met gedisciplineerde arbeiders MAAR arbeiders moeten uit zichzelf veranderen => door goede huisvesting, sociale voorzieningen, ontspanning en relatief hoge lonen
• Overheid neemt ook maatregelen, bv. door straatnamen (Spaarstraat)
• Hoe goed bedoeld de volksverheffing ook was, het paternalisme droop ervan af.

• Fabriekswijken: niet langer onderworpen aan informele sociale controle binnen de hiërarchisch geordende preïndustriële gemeenschap.
• Uitbouw van een politiemacht ~> controlemaatregelen.
• Designmatige urbanisatie (transparante steden) i.p.v. organisch gegroeide stad uit Middeleeuwen.
• Rationeel ontworpen brede en lichtere boulevards: sneller en efficiënter verkeer en politie-optreden; optimale controle.
• Politie controleert de lagere klassen om ze te kunnen inzetten tegen de arbeiders.
• Comfortabeler, hygiënischer en beter verwarmbare huizenblokken met een aansluiting op de riolering en de waterleiding.
• Ontstaan van gevrijwaarde wijken: geen arbeiders, enkel burgerij.
• Hygiënische beweging met fobieën: de stad moest gezuiverd worden wegens hekel aan verstopping. Beweging en circulatie staan voor gezondheid.