Wat betreft literatuur, verwijst de Back-to-Basics beweging naar een ideale tijd in het verleden. Men wil een herwaardering van de kennis vastgelegd in de literaire canon en de nationale geschiedenis. Dit pleidooi kadert in een normen- en waardendebat dat steunt op 3pijlers: het traditionele gezin, de christelijke godsdienst en de eigen natie.

Men heeft de opvatting dat een gedeelde culturele geletterdheid aan de basis ligt van gemeenschappelijke waarden en normen. Culturele geletterdheid als cement van de samenleving. Volgens Bloom kan er zonder gedeelde visie geen goede communicatie mogelijk zijn. (-)De Back-to-Basics beweging misbruikt de culturele geletterdheid door het concept ten dienste te stellen van de nationale missie. Gevaar daarbij is dat zelfkritiek en/of communicatie onmogelijk gemaakt worden. Ze zijn conservatief ingesteld, pleiten voor eenvoudige geletterdheid.

Over de achteruitgang van de culturele geletterdheid in onze maatschappij wordt veel geschreven en de school en massamedia worden gezien als schuldigen. Deze achteruitgang leidt tot maatschappelijke problemen zoals geweld, weinig respect, enzovoort zouden moeten worden opgelost door het onderwijs. Er is ook een achteruitgang qua theater, klassieke muziek, kunst en in het bijzonder kennis van literaire klassiekers en lezen. Cultuurkritiek is een genre geworden van doemdenkers ‘in de schaduw van de vooruitgang’, namelijk een doemdenken over de culturele toekomst. Idealen van cultuurcritici zijn vaak terug te vinden in het ‘ideale’ verleden (nostalgie), waarbij het misschien over idealen gaat die nooit bestonden. Cultuurcritici klagen over het verdwijnen van het bildungsideaal (traditioneel onderwijs), vervagen van normen en waarden en het verdwijnen van gedeelde kennis.

Arnold Heukemans omschreef dit proces als de seculaire religie van het humanisme. Het lot van het humanistische gedachtegoed (evangelie) wordt verbonden met het lot van de boekencultuur. Ook in het wereldbeeld van George Steiner staat de ‘taal’ centraal. Met de taal ontstaan de mens, met het verdwijnen van de taal zou ook de mens verdwijnen. De teloorgang van de literatuur zou de taal – en dus ook de mens – in gevaar brengen.

Leescultuur is echter een relatief recent verschijnsel. Voor Steiner was de periode van 1820 tot 1915 de meest hoog staande cultuurperiode. Daarna zette het verval in en in onze tijd is er sprake van de dreigende ondergang van de boekencultuur. In plaats van boeken nu televisie, computer,… . De lezer is verbannen uit een ruimte waarin beeld en geluid domineren. Ondanks het feit dat de gevestigde beschavingsmedia (boek, literatuur, muziek) niet in staat waren een WO te vermijden, bleef Steiner de literaire cultuur verdedigen. Hij geloofde in een literair humanistisch cultuurideaal, waarin het geschreven woord domineert.

Vandaag de dag is cultuur een modewoord = buzz-word geworden. Vroeger stond cultuur voor kunst, nu is het woord alles gaan betekenen. Cultuur neemt steeds vaker de plaats in van concepten als ras en klasse, hierdoor worden vele maatschappelijke kwesties uitgedrukt in termen van “culturele kwesties”. Allerlei hande probelemen en maatschappelijke concepten worden gezien als cultuur. Racisme wordt vertaald in termen van cultuurverschillen, klachten over de jeugd worden klaagzangen over hun cultuur enzovoort. Mensen/individuen spreken over de maatschappij in termen van cultuur. Men drukt zijn identiteit uit door het aannemen van een bepaalde culturele lifestyle.

Cultuur is bovendien een belangrijke bron van zingeving geworden. In de sociologie zien we dat identiteit opgehangen wordt aan zogenaamde clusters van opvattingen, houdingen en (media)voorkeuren. Binnen de culturele studies wordt beklemtoond dat cultuur pedagogisch is omdat cultuur ons mee bepaald in ons denken door de verhalen en metaforen die ze aanbiedt. ‘Culturalisme’ is de term die men gebruikt wanneer de verschillende problemen op basis van culturele perspectieven worden benaderd.

Steeds vaker manifesteert ‘cultuur’ zich daarbij als een concept in crisis. Waarbij cultuurcritici klagen over het vervagen van normen en waarden en het verdwijnen van gedeelde kennis en het verdwijnen van het Bildungsideaal.

Die gedeelde kennis is onder andere het leren lezen en schrijven, iedereen die weet waar een bepaalde afkorting voor staat, leerlingen die over een bepaald onderwerp iets moeten weten om in debat te kunnen gaan. Bewijs hiervoor is bijvoorbeeld de daling in Klara luisteraars. Dit is wel paradoxaal want daar tegenover constateren we dat cultuur en

kunst bij iedereen zo hoog op de agenda staan. Als cultuur bij iedereen zo hoog op de agenda staat, hoe kan het dan in een crisis verkeren? Dit is een rechtstreeks gevolg van het feit dat cultuur zo belangrijk is. In het denken over cultuur en de maatschappij ontstaat er een debat tussen doemdenkers of cultuurcritici en

profeten van de nieuwe cultuur of hype. De eerste groep jaagt het verleden na, waar alles beter was en ziet het heden als verwerpelijk. Back to basics, heimwee naar een ideale tijd in het verleden. Daartegenover staat de idee dat de toekomst ons gelijk geeft, het heden is voor ons.

Het debat staat bovenaan de agenda zowel in de privésfeer als in de openbaarheid (bv huiskamers of media).

Cultuur is ook een belangrijke bron van zingeving geworden. Sociologisch gezien ga je een identiteit ophangen aan ‘clusters van opvattingen, houdingen en (media)voorkeuren. Qua culturele studies leg je de klemtoon op het pedagogische van cultuur. Deze biedt ons immers verhalen en metaforen die mee ons denken bepalen.

Bij culturalisme gaan verschillende problemen op basis van culturele perspectieven worden benaderd. Cultuur vervangt ook steeds vaker concepten als ‘ras’ en ‘klasse’, bijgevolg worden heel wat conflicten beschouwd als culturele kwesties. Racisme wordt bijvoorbeeld vertaald in termen van cultuurverschillen, klachten over de jeugd worden klaagzangen over hun cultuur, enz. Men krijgt ook een identiteit door een cultureel bepaalde lifestyle aan te nemen en ook oorlogen worden bijvoorbeeld omschreven als culturele conflicten. Huntington spreekt bijvoorbeeld over ‘clash of civilizations’ en Said spreekt over de ‘clash of ignorance’ qua oorlogen.

*Duitse theaterwetenschapper HANSTHIES

LEHMANN

*Scenische dynamiek en het fysische en/of visuele gebeuren centraal staat.

Kenmerken

-Tekst wordt een theaterteken als licht en geluid
-zet het lichaam in op een onconventionele manier
-zintuigelijke ervaringen te weeg brengen
-bevat vaak geen logische verbanden
-wil actie, veel handelingen
-verwerpt alle taboes

Geeft een weergave van een maatschappij waarin woorden niet langer dominant zijn, maar plaats ruimen onder druk van snel evaluerende beeldcultuur en toenemende invloed van diverse media