Leesbevordering kan niemand uitsluiten als doelpubliek. Maar er zijn specifieke doelgroepen die bijzondere aandacht vragen omdat het lezen van literatuur en/of het lezen van kwaliteitsvolle teksten niet vanzelfsprekend tot stand komt. Deelname aan cultuur is namelijk afhankelijk van het onderwijsniveau en de socio-professionele status van het gezin. Hoe vroeger de deelname gebeurt hoe groter de kans is dat er iets van overblijft. Een belangrijke doelgroep voor leesbevordering zijn dus jongeren. Normaal start het onderwijzen van kinderen in schrijven/lezen vanaf 5 à 6 jaar. Het kind vormt zicht een beeld van het nut van lezen en schrijven en dit willen leren lezen is essentieel.

Hoewel formele instructies van groot belang zijn, is het toch zo dat de ontwikkeling vooral op gang komt door het schrijven en lezen in de dagelijkse context. De eerste confrontatie blijkt voor vele kinderen van essentieel belang te zijn. Mensen worden geletterd in een sociale omgeving. Geletterdheid is dan ook een constructie van mensen. Eerste vormen van geletterdheid worden in gang gezet door de volwassenen, andere zijn een gevolg van activiteiten van het kind zelf. Terwijl kinderen hun omgeving exploreren, ontwikkelen zij hun "roots of literacy": ze vinden hun eigen vorm van geletterdheid uit, parallel aan die van hun onmiddellijke omgeving en de maatschappij. Die ontluikende geletterdheid speelt een belangrijke rol in keuzes voor later. Vandaar de aandacht die leesbevordering hecht aan jonge kinderen, hun ouders en hun directe omgeving.

De schoolleeftijd is een belangrijk moment om de jeugd te motiveren tot lezen. De vrije tijd laat het lezen van kwaliteitsvolle teksten en participeren aan de cultuur nog toe. Ze bouwen dan interesses en gewoontes op en creëren hun referentiekader. De leeftijd rond en 14 en 16 jaar is een kritisch moment want de verleiding is dan heel groot om voor andere vormen van besteding van vrije tijd te kiezen. Lezen wordt dan bedreigd omdat het aandacht, inspanning, stilte, tijd, etc. vereist.

Leerlingen uit het beroepsonderwijs en allochtonen hebben hun eigen culturele voorkeuren en gewoontes. Dit vraagt andere praktijken en benaderingen van onderwijs en de cultuursector en zelfs de kunstenaar. Ook aandacht voor multiculturele perspectieven is belangrijk. Bijvoorbeeld kennismaking met andere literaire tradities en confrontatie met beeldvorming. Fictie kan soms de andere culturen weergeven als stereotypen. Bij een leesbevoringsproject in New York kon men geen consensus vinden over welke romans men wou verspreiden. In Nederland kwamen er dan klachten over dit boek. Leesbevordering wordt altijd geconfronteerd met de complexiviteit van inhoudelijke keuzes over welk boek moet uitgegeven worden. Wie kiest voor bijzondere aandacht aan een doelgroep, vergeet onvermijdelijk andere doelgroepen. Bovendien kunnen specifieke probleemgroepen bijzondere aandacht opeisen

Er kwam een evolutie van landbouwproductie naar de industriële productie. Er is een nieuwe economie in ontwikkeling die we de kennis- diensten- netwerk- ervarings- en entertainmenteconomie kunnen noemen. Materiële noden zijn voor vele westerse mensen geen dagelijks probleem meer en dat geldt ook op het niveau van de economie. Bijgevolg is er nood aan iets waar wel een tekort aan is: zingeving en aandacht.

Volgens Goldhaber leven we in een attention economy (aandachtseconomie). Dit is een economie die zich richt op wat betekenis geeft in onze samenleving. Er is een verschuiving van het maken van producten naar het creëren van waarden (materieel naar immaterieel). Dit voor de bevolkingsgroepen die zich luxe kunnen veroorloven. De nieuwe economie richt zich dan ook op informatie, communicatie, entertainment etc maar ook op materiële dingen die een bepaalde betekenis geven of de aandacht trekken. Consumeren is een vorm van zelfverwezenlijking geworden.

De prijs van de dingen wordt bepaald door voorkeuren, want in de consumptiemaatschappij moeten voorkeuren voortdurend veranderen. Positief is dat de focus eindelijk op waarden en betekenissen ligt, maar negatief is dat deze zingeving steeds meer in de handen van de commercie komt (marketing). Kwantiteit domineert dus kwaliteit (kijkcijfers).

Aandacht is dus op verschillende niveaus een probleem: op de mark concurreren verschillende producenten en producten voor de aandacht van consumenten. De consumenten hebben tijd tekort om hun aandacht te verdelen. De lezer getuigt van heimwee naar ‘minder’ (Kees van Koten). We hebben als consument keuze uit zoveel dingen, dat het moeilijk wordt om te kiezen. We worden aangesproken om naar het theater, de film, … te gaan. En als we dat allemaal doen wordt ons verweten dat we geen boeken meer lezen.)

De verschuiving naar zingeving impliceert immers de behoefte aan een bijzonder soort aandacht, aan reflectie en kritiek – deze waarden gaan verloren bij massaconsumptie. De verschuiving van een industriële naar een informatieen aandachtseconomie beïnvloedt ons denken over cultuur en onderwijs. Volgens Richard Lanham staat de menselijke verbeelding nu meer dan ooit centraal. Paradoxaal genoeg worden aandacht en verbeelding tegelijkertijd bedreigd, in de strijd tussen een wareneconomie en een waarde-economie. De lezer getuigt van heimwee naar ‘minder’. We hebben als consument keuze uit zoveel dingen, dat het moeilijk wordt om te kiezen.

Mensen nemen pas deel aan het culturele en literaire leven als aan een paar voorwaarden is voldaan. De persoonlijke sociale en economische achtergrond van de lezer bepalen namelijk de toegang tot de literaire cultuur. Het kopen van boeken, uitlenen veronderstelt ook tijd en geld (economisch bepaald). Zo bepalen politieke en economische omstandigheden het culturele veld. Cultuur is dus geen prioriteit en daar moeten cultuur- en onderwijsbeleid rekening mee houden. De visie op literatuur wordt sterk beïnvloed door de arbeidsituatie van de consument. Ook sociale aspecten beïnvloeden het participeren aan cultuur. Daarom behoort het lezen zowel tot onderwijs- als cultuurbeleid. Ze worden met dezelfde problemen geconfronteerd, namelijk achteruitgang, ongelijke participatie, complexe keuzes en postmoderne twijfels.

Onze verwachtingen t.o.v. cultuurbeleid zijn ook grondig veranderd laatste jaren. Het Verlichtingsproject wou mensen verheffen tot de hogere cultuur. Daaruit spreekt de erkenning van een hiërarchie in waarden, die in de 19de eeuw nog vanzelfsprekend was. In de 20ste eeuw groeide de twijfel over die waardenhiërarchie. Men kijkt of de mensen niet gelukkiger zijn met hun eigen waarden en culturele ervaringen, dan met die van de lezende en peizende bovenlaag. Dit veranderende inzicht heeft te maken met meerdere factoren, namelijk desillusie na de wereldoorlogen (waardecrisis), democratisering, contact met vreemde culturen en kritiek op de eigen waarden (kunst werd niet gespaard).

Cultuurbeleid zit vandaag met een reeks mogelijke perspectieven die allemaal op een bepaalde manier relevant zijn zodat elk minister een cultuurbeleid kan voeren vanuit een interessant perspectief – als correctie op een vorig perspectief. Ook het beleid blijkt geïnspireerd te zijn door cultuuropvattingen die elkaar opvolgen, elkaar tegenspreken,… Zo kan het beleid aandacht besteden aan consumptie of productie, aan hoge of lage cultuur, aan hoge kwaliteit voor kenners of aan participatie voor minderheidsgroepen. Toch kan men constateren dat cultuur een belangrijk concept geworden is in het denken over democratie, burgerschap,…

Er ontstaan heel wat nieuwe genres op het internet: homepages, forums, chats,.. Recent is er ook de weblog: een samentrekking van het web (als drager) en log (als genre: een soort dagboek). Het is een virtuele omgeving waarin mensen zichzelf en/of bepaalde onderwerpen kunnen presenteren op het internet. Vast kenmerken van een weblog zijn dat hij onderhouden wordt met nieuwe berichten die elkaar chronologisch opvolgen (dagboek)en dat hij links bevat die binnen de internetomgeving te vinden zijn. Bij die links hoort vaak kritische commentaar en een weblog bevat niet alleen tekst maar ook beeld.

Een weblog is gratis en eenvoudig te maken, maar het genre wordt steeds complexer. Weblogs zijn gepersonaliseerde media die sociale functies vervullen. Er komen verschillende onderwerpen aan bod en je kan het over persoonlijke interesses hebben bv reisverslagen, wereldgebeurtenissen, kritiek geven). Weblogs worden ook bijeengebracht op basis van gedeelde interesse. Sommige weblogs richten zich tot het grote publiek bv babysite, anderen enkel tot de persoonlijke getuigenissen bv dood van iemand verwerken. Er zijn weblogs opgezet door een individu of door een groep, gemeenschap of institutie. Ze uploaden informatie over zichzelf. Genres ontstaan als gebruikers bepaalde praktijken, doelen, doelgroepen of codes delen. Men reflecteert over het genre in gemeenschappen, maar ook individueel.

De weblog is een mooi voorbeeld van de digitalisering van de leescultuur in de digitale wereld. Een weblog wordt ervaren als een alternatieve vorm van lezen en schrijven, het begon als een tegencultuur maar is nu uitgegroeid tot een legitiem genre. Zo wordt het bv. ook in het onderwijs gebruikt. Ook de commercie gebruikt dit genre bv bloggende politici. Ze werken niet alleen met het geschreven woord maar ook beeld en audio. Ze sluiten zich aan bij online genres zoals website, forum en chat, maar ook offline genres zoals kranten, tijdschriften, dagboeken, kritieken en colums. Software bepaalt de vorm, het genre en het ontwerp. Er is bij dit genre dus een uitwisseling tussen softwaremogelijkheden en de behoeften van de gebruikers.

Mensen willen niet alleen beschreven of afgebeeld worden in verhalen en/of beelden, ze willen ook zelf een verhaal vertellen, ze willen zelf zin geven aan de verhalen van anderen. Het is duidelijk dat de digitalisering dit potentieel democratiseert. Via de weblog zien we hoe de lees- en schrijfcultuur zich voortzet op internet (het is dus eigenlijk een nieuwe vorm van literatuur), maar tegelijkertijd wordt die ontwikkeling als een trivialisering ervaren. De vraag blijft dus draaien rond de complexe kwestie van kwaliteit: wie bepaalt wat kwaliteitsvol is?