Item gefilterd op datum: januari 2014

In alle mogelijke sectoren/ beroepen:
o ongeschoolde arbeidskrachten (vaak verhuurd door hun meester), dienstpersoneel,
ambachtslieden, handelaars, winkeliers, leraars …
o Mijnen:
· Zeer zwaar werk, gevaarlijk, ongezond
· Slavernij is de regel (vaak veroordeelden)
· Uitgestelde doodstraf.
In alle mogelijke verhoudingen
o geketend, als hulpje van de meester, als assistent van de meester, als
vertegenwoordiger, als gerant van een winkel, …
o Opmerkelijk: veel vrijgelatenen lijken hun meester op te volgen => vrijgelatenen van
vrijgelatenen

Niet overal !
o Italië: courant <=> Grieks-Romeins Egypte: uitzonderlijk
Soorten:
o ‘chattel slavery’: grote groepen, geketend, sterk repressief : in sommige periodes heel
belangrijk (bv. Romeinse ‘latifundia’ late Republiek) ; maar doorgaans uitzonderlijk, want
niet erg rendabel (hoge kosten bewaking, weinig gemotiveerd, Lange periodes van
inactiviteit (buiten oogstmaanden
o ‘familia rustica’: groep slaven op middelgrote domeinen (villa rustica): o.l.v. slaafopzichter
en ‘procurator’ (meestal vrijgelatene). Doen alles, worden in drukke periodes
aangevuld met seizoensarbeiders. Relatieve vrijheid, soms slavenhuwelijken, kinderen.
o Pachter-slaven (‘servi quasi coloni’): krijgen pachthof als ‘peculium’ en mogen dit voor
eigen rekening bewerking in ruil voor betaling van pacht => voordeel voor de meester:
‘pachter’ kan niet weg en totaal onderworpen
· Je doet dit best niet als je domein te ver weg is om regelmatig op inspectie te
gaan.
© Als de meester van huis is dansen de slaven.
· Je doet dit best niet in een ongezonde omgeving.
© Ze gaan dan veel te snel dood.
© En je investering is naar de maan.
© Je neemt beter vrijen dan en laat ze voor een hongerloon werken. Als ze
doodgaan neem je nieuwe aan.
Rendabiliteit:
o Nadeel eigenaar: slaaf vertegenwoordigt investering: moet worden aangekocht of
gekweekt => kost geld
o ~ randvoorwaarden: prijs van slaven (~ aanvoer), type van exploitatie (ideaal: extensieve
landbouw / veeteelt), …
· overal blijft ruimte voor vrije boeren, pachter, landarbeiders

Groot verschil met andere culturen : slaven geen etnische/raciale groep => onherkenbaar van
vrije personen
Konden / werden vaak vrijgelaten
Griekse steden: krijgen status van ‘vreemdelingen’ (‘metoiken’): geen burger maar wel
bescherming van de wet
Rome: vrijgelatene van een Romeinse burger, is zélf volwaardig Romeins burger
o Weinig beperkingen: mag geen politieke ambten bekleden, is vroegere meester ‘respect’
verschuldigd, …
· Men mocht geen magistratuur opnemen.
· Kinderen wel.
o Hoeveel vrijgelatenen ?
o Onbekend. Zowel in Griekse als Romeinse cultuur is vrijlating courant => veel (1 op 3 ???)
· Slaven motiveren, zeker als ze in belangrijke functies zitten.
· Als je goed werkt, dan laat ik je misschien wel vrij.
· Mensen een toekomst, perspectief geven.
· Handboek landbouwbedrijf.
© Als je slavin vier kinderen krijgt mag je ze vrijlaten.
© Je hebt er namelijk vier slaven bij voor de prijs van één.
© De slavin gaat toch nooit weggaan van haar kinderen.

De iure + ideologisch:
o Maken geen deel uit van maatschappij ; staan onder alle vrije personen
De facto:
o ~ status meester (bv. slaaf van de keizer, staatsslaaf, …)
o ~ feitelijke vrijheid (bv. slaaf die winkel mag uitbaten voor eigen rekening (peculium)).
o ~ beroep (bv. Vastgeketende landarbeider <=> dokter, leraar, …)
o ~ relatie meester (‘inhuisgeboren’ (‘verna’), vertrouweling <> slaaf-als-pachter (‘servus
quasi colonus’)

De iure (drie wettige manieren)
o Geboorte
o Oorlog (rechtvaardige oorlog)
o Veroordeling door rechtbank.
De facto (kon juridisch gezien niet)
o Vondelingen
· In Late Oudheid werd het wel toegestaan.
· Zo werden veel meer kinderen gered (waarom zou je het redden als je het niet
eens mag gebruiken ? Het geld groeit niet op de rug zenne.)
o Piraterij & banditisme
o Verkoop van zichzelf of van kinderen.
· Kinderen beschermd door burgerrecht.

Overal in oudheid
Maar niet overal even frequent
o Athene 5e e. v.C.: heel talrijk, maar vnl. in de zilvermijnen: 40.000 slaven (ca. 10%
bevolking) + binnen huishoudens
o Italië: heel talrijk, diverse contexten
Rome Late Republiek - Vroege Keizertijd: 1/3 bevolking ?
o Egypte: heel weinig
· Vaak comfortslaven.
· Weinig economische waarde.

Griekse en Romeinse cultuur niet denkbaar zonder slaven.
Heterogeen begrip
Géén sociale klasse =>
o grote onderlinge verschillen :
· een slaaf in een mijn
· keizerlijke slaaf (rijk en aanzien !)
· Slaaf die winkeltje krijgt van zijn meester.
· Huispersoneel.
· Geketend op het veld.
· Geld/geen geld.
· Opgeleid/niet opgeleid.
o meestal grotere bestaanszekerheid dan arme vrije burger (want vertegenwoordigen
‘kapitaal’)
· Er is hier geen christelijke cultuur : men deed niet aan liefdadigheid. Als je arm
was dan rotte je maar weg op straat, zolang je niet in iemands weg lag, geen
probleem.
· Een huiskat is beter af dan een (vrije) zwerfkat.
o Bv. opvoedende slaaf binnen het gezin (voedster).
o Betere emotionele band met de kinderen.
o Kinderen groeien op met de slavenkinderen in huis: ook een band.
o Steunnetwerk van familie van de meester.
o Dit was wel niet altijd het geval!
 Exploitatie.
 Ook gruwelijk misbruikt.
Slavernij sensu largo:
o absolute blijvende afhankelijkheid
· thetes (bij Homerus), heloten (Sparta), clientes ? (Rome), …
o Schuldslavernij
· Oneigenlijk gebruik van de term ‘slaven’
© BLIJVEN BURGERS geen slaven (wel ‘dwangarbeiders’)
© Mochten niet gedood worden !
<=>
Klassieke slavernij
o Juridisch gedefinieerd als bezit (~ vee)
o Intrinsiek deel van Grieks-Romeinse maatschappijmodel
o Spiegelbeeld van ‘burgerschap’
· Slaaf kan geen rechten en plichten afdwingen !

Grondbezit ongelijk verdeeld
Grote variatie:
o Boeren-eigenaars
o Pachters:
· Van de keizer/koning.
· Van privé-bezit.
· Pachtcontract
© Grote flexibiliteit.
© Naarmate minder pachters echter minder flexibel.
 Meer gebonden aan grond.
 Contract moeilijker te verbreken.
 Pas in de Late oudheid werde pachters aan hun grond
‘gebonden’.
o Landarbeiders
o loopt door elkaar (~levenscyclus van gezin)
7 Voor wie Rome of Rome II gezien heeft. Daar staan Vorenus en Pullo aan het hoofd van zo’n collegiae.
· Als men kinderen heeft wil men bijverdienen om de extra kosten te betalen.
· Kinderen gaat men inschakelen als arbeider op de eigen grond.
Geen exclusiviteit:
o Huis-nijverheid/handel/transport als annex-activiteit binnen boerenfamilies
o Loonarbeid in ‘industrie’ in landelijke context: ceramiekproductie, steenbakkerijen, zanden
steengroeven, mijnen, …
o Loonarbeid in stedelijke context
o geen scherpe grens + grote (horizontale) mobiliteit
o Wol van schapen werd voor het grootste deel bewerkt op het platteland : dus meer dan
alleen landbouw daar.
o In de havens had men veel arbeidskrachten nodig als schepen binnenliepen, ook bij
grote bouwprojecten.
· Heel mobiel systeem.
· Mensen voortdurend in beweging.

Sociale identiteit ~ beroep ?
collegia7 (particuliere verenigingen)
o vanaf hellenistische tijd, grootste bloei Romeinse vroeg keizertijd (juridische erkenning,
regulatie door overheid)
o Op basis beroep, nabuurschap, cultus, …
o Vroeger onderzoek: gezelligheidsclubs en begrafenisverenigingen ?
o Recent herwaardering: veel grotere impact dan men vroeger aannam.
· Toch economische rol (opleiding, prijsafspraken, belangenvertegenwoordiging,
…)
· Sociaal zeer belangrijk in steden
© Hiërarchie van collegia
© Hiërarchie van leden (naar model stedelijke instellingen)
· Institutionaliseren sociale differentiatie
· Relatief open MAAR éénmalige toegangspremie + jaarlijks lidgeld + verplichte
‘vrijgevigheid’ voor functionarissen
· Voerden electorale campagnes voor aristocraten.
o Naar mate iemand rijker werd kon hij zichzelf lid gaan maken van een belangrijke
collegia en daarbinnen carrière maken.
· De voorzitter onderhandelde met de aristocratie.
· Rijkdom wordt status.
· Doorgroeien binnen de aristocratie.
© Netwerk oprichten.
© Locale raad.
© Carrière maken.

‘niet-arm’ (uitgezonderd in de Grootsteden)
o Plattelandsbevolking: regio’s met extreme armoede, vooral vanaf 2e e.n.C.
(Egypte, Gallia, …)
o Stedelijke elites zorgen dat stadsbevolking niet te zeer verarmd, maar ten koste
van platteland.
· Graantuitdeling
· Tussenkomsten graanbevoorrading.
· De stedelijke elites moesten namelijk verkozen worden in de stad, wat
er met het platteland gebeurde maakte voor hen dus niets uit.
· Op het Platteland.
© Waren er veel keizerlijke domeinen.
© Dit was een goede zaak want tegen een ‘pachter van de keizer’
kon men namelijk niets doen.