Item gefilterd op datum: januari 2014

• poorters: volwaardig stadsburgerschap

- speciale rechten

- vrijstelling van tollen

- zetelen in schepenrechtbank

- bepaalde plichten, bv. stedelijke belastingen, functie stadsmilitie

• buitenpoorters: wonen niet in de stad, maar hebben rechten van de poorters

- kiezen voor stadsrechtbanken met juristen ipv platteland zonder juristen

- fiscaal interessantere statuten

- invloed van steden op het platteland

Hoe verwierf je poorterschap?

• door afstamming
• door huwelijk met poorter(es)
• door aankoop (genoteerd in poortersboeken)
• door bezit van stadsgrond
• door beaalde tijd in stad te verblijven

• stad = administratief-bestuurlijk gescheiden van het omringende platteland
• platteland: heerlijkheid = basisniveau voor bestuur n rechtspraak

- grote typologische diversiteit

- hoge justitie (seigneur haut-justicier)

middelbare/middele justitie (seigneur justicier)

lage justitie (seigneur bas-justicier/seigneur foncier)

GROVE VERALGEMENING !!!

• heerlijkheid ó parochie, dorp

- parochie: laagste kerkelijke niveau

- dorp: levensgemeenschap

- één parochie is meerdere heerlijkheden of meerdere parochies vormen één heerlijkheid

• de dorpsheerlijkheid is de heerlijkheden waar de kerk ligt

• enkele kenmerken

- intermediaire instellingen

- tussen het lokaal niveau en het graafschap Vlaanderen

- plattelandsdistricten

- ingericht door de graaf in functie van de uitoefening van zijn gezag

- 14 in Vlaanderen: o.a. Land van Waas, Land van Aalst, Brugse Vrije, Kortrijk, Veurne, Land van Dendermonde

• ontstaansgeschiedenis

- vanaf circa 1000

- tot 12^e eeuw o.l.v. burggraaf

- vanaf 12^e eeuw o.l.v. baljuw

- oorspronkelijke taken

• grafelijke rechtbank
• uitvoering van grafelijke beslissingen
• indeling en bestuur

- indeling

• de keure: het grafelijk gebied
• de heerlijkheid

- bestuur: baljuw aan het hoofd van een leenhof en/of een hoofdcollege

• evolutie vanaf de 14^e eeuw

- 1305: verdrag van Athis-sur-Orge

- Gevolg: omslag van boete en vervolgens beden over het graafschap op basis van het Transport van Vlaanderen

- Kasselrijen worden ingeschakeld voor de verdeling van de bedragen en het beoordelen van geschillen in verband ermee

- Gevolg: meer bevoegdheden en uitbouw van de instellingen

• uitbreiding van het takenpakket

- bekendmaking van ordonnanties van de centrale regering

- waken over de naleving van ordonnanties van de centrale regering

- maatregelen i.v.m. welzijn en volksgezondheid

- verdeling van de militaire lasten

- recht op belastinginning

• tegelijkertijd

- groei van gemeenschapsbesef

- steeds verdere uitbouw van de kasselrij-instellingen, in het bijzonder op bestuurlijk vlak

- toenemende invloed:

• 1540: verzoekschriften indienen bij de regering
• 1614: adviesrecht in Staten van Vlaanderen
• 1754: beslissingsrecht in Staten van Vlaanderen
• concreet voorbeeld: Hoofdcollege van het Land van Waas

- ontstaan

• 843: Verdrag van Verdun: gouw in het Westfrankische Rijk
• 1241: uitvaardiging Keure door Johanna van Constantinopel

à oprichten van het Hoofdollege (zetel: Sint-Niklaas)

- taken

• aanstellen van de lokale besturen (= mindere wetten)
• rechtspraak in hoofdlasting
• rechtspraak in beroep

- grondgebied

• Keure: van Lokeren tot Moerkerke en Keure in Haasdonk
• Apanage: Temse, Ruppelmonde, Burcht en Eksaarde (juridisch onafhank.)
• Land van Beveren: speciaal staat

= samen: de generaliteit

- samenstelling

• 1 hoofdbaljuw
• 7 hoofdschepenen
• 1 pensionaris (juridisch expert)
• 1 griffier

Vergaderingen in het Landshuis te Sint-Niklaas

- financiële organisatie

• keure
  • directe belasting: rijksgeld
  • indirecte belasting: oude landaccijns (wijn, bier, graan)
  • generaliteit
    • directe belasting: ommeslagen
    • indirecte belasting: nieuwe landaccijns (wijn, bier, tabak)

- bestuurlijke taken

• goedkeuring en omslag van de beden
• toezicht op de mindere wetten
• aanstelling van de Keure-besturen
• vertegenwoordiging van de kasselrij in de staten van Vlaanderen
• verdeling van de militaire lasten
• bevorderen van landbouw, handel en nijverheid
• coördinatie van openbare werken

- gerechtelijke taken

• eerste aanleg (geschillen van beden) in de generaliteit
• rechtspraak in hoofdlasting (enkel in de keure)
• in beroep (enkel in de keur)

• Doornik en het Doornikse (le Tournesis)
• Waals-Vlaanderen (kasselrijen Lille, Douai, Orchies)
• Vlaanderen Flamingant: 14 kasselrijen (zie kaart in cursus)

• 6 hoofdmeierijen, bv. markgraafschap Antwerpen
• onderverdeeld in districten, meierijen, kwartieren, …
• fiscaal: ingedeeld in vier kwartieren: Brussel, Antwerpen, Leuven, ‘s Hertogenbosch

• waakhond van de grondrechten en privileges van de provincies: check and balances
• sinds 1384 vier leden van Vlaanderen (Gent, Brugge, Ieper, Brugse Vrije)
• in theorie standenvergadering, in praktijk alleen de derde stand
• 1597: de clerus komt erbij, want ze moeten net zo goed belastingen betalen
• 1678: Ieper werd Frans en valt weg
• adel komt er niet bij
• 1614: kleine steden krijgen adviesrecht, 1759 volwaardig lidmaatschap
• geen volksvertegenwoordiging, zelfs geen standenvertegenwoordiging
• bevoegdheden

- toekennen van beden aan de vorst

• brieven van instructie, ingediend door de vorst
• akte van presentatie, na deliberatie een voorstel met voorwaarde
• akte van acceptatie, door de vorst

- advies

- waken over rechten en vrijheden van onderdanen

- openbare werken via eigen opbrengsten

• 1386: oprichting van de kamer in Rijssel: Camere van den Raede in Vlaenderen

- rekenkamer

- raad van Vlaanderen (vanaf 15^e eeuw in Gravensteen)

• moeizame aanvaarding door Vlaamse Staten (Gent was de laatste) omwille van hoger beroepsmogelijkheden
• organisatie

- voorzitter

- raadsheren of rekwestmeesters (juristen): zowel commissaris als rechter

- officie-fiscaal

- griffiers en deurwaarders

- advocaten en procureurs (geen deel van de raad, maar wel erdoor toegelaten): puur schriftelijk, niet mondeling pleidooi

• bevoegdheden

- bestuurlijke taken

• homologatie gewoonterechten
• uitvaardiging van ordonnanties
• waken over naleving ervan
• toezicht op vorstelijke ambtenaren

- rechtspraak

• eerste aanleg (uitzonderingsrechtbank)
• hoger beroep
• evocatie

vrijwillige rechtspraak

• gegroeid uit grafelijke of hertogelijke curia (kroonraad)
• intrede van juristen naast vazallen, vazallen gaan naar hofraad
• hoogste gerechtshof en hoogste bestuurlijk administratief orgaan van de provincies
• januskop: enerzijds gerecht naar de vorst, maar anderzijds garant voor de rechten van de onderdanen

• locum tenens, lieutenant, gouverneur, stadshouder
• plaatsvervanger van de vorst in de provincie (van in 14^e eeuw)
• bevoegdheden

- bestuur: garant van de rechten van de vorst

- militair: vooral in de grensregio’s: kapitein-generaal

• hoge adel, want hadden eigen legers en militaire know how en zorgt voor extra prestige

in 15^e-16^e eeuw machtsfactor van formaat, nadien tanende invloed

• 1581: geen gouverneur in Vlaanderen
  • hertogdom Brabant uitzondering: geschreven wetten, hadden geen gouverneur, Raad van Brabant was de belangrijkste: kanselier van Brabant

• standenvertegenwoordiging, overkoepelend orgaan (15^e eeuw)
• hertog Filips de Goede: ideologisch (bv. gulden vlies) en praktisch (goedkeuring beden) motief
• keerzijde: machtsfactor van formaat
• 1488: jaarlijkse samenroeping (door conflict met Maximilaan van Oostenrijk)
• 1576: grootste krachtmeting: malaise, Brabant eist samenroeping Staten-Generaal, vorst gaat er niet op in, ze roepen het zelf uit en neemt het volledig bestuur over (staatsgreep)
• 1589: akte van verlaetinghe (soevereiniteit), ongedaan gemaakt door Farnese
• Staten-Generaal werd bijna niet meer samengeroepen
• blijft wel bestaan in de Noordelijke Nederlanden