Item gefilterd op datum: januari 2014

poging om een zo eenvoudig mogelijk fundament van de filosofie te vinden ifv tijdsgeest

Tractatus logica-philosophicus

- zeer veel interpretaties over wat hij nu net wou zeggen

- hij toont aan dat de vraagstelling van heel wat filosofische problemen terug te voeren is op het misverstand van de logica van onze taal.

- ofwel is het datgene wat de taal overstijgt gewoon onzin

- ofwel kan men met de middelen van de filosofie gewoon niets zinvols zeggen

- Wittgenstein duid het deel over ‘datgene waarover men niet spreken kan’ als belangerijkste deel aan. Dit zou kunnen betekenen dat Wittgenstein het terrein van ethische vraagstukken duidelijk wou afgrenzen vd logica

- Hij wou een grens trekken tussen wetenschap en niet-wetenschap

-> hij moest dus goedgevormde zinnen die feiten vaststellen onderscheidden van ‘schijnzinnen’

-> hij ontwikkelde een taaltheorie die op zoek gaat naar de eenvoudigste bestanddelen vd taal waaruit zinvolle proposities worden opgebuwd

 door op die wijze aan te toen hoe beperkt de logisch-wetenschappelijke uitspraken zij

 opent indirect de weg naar studie van waarden,ehtiek,religie,esthetiek die niet via deze logisch wetenschappelijke methode kunnen worden bereikt

Philosophische Untersuchungen

zie parabel p. 116

- door zo’n parabels: opnieuw discussie van taal
-> niet meer over correcte ‘logische vormen’

-> analyse van ‘functies’, algemener ‘levensvormen’ waarin bepaalde taal wdt gebruikt

- hij is er niet meer van overtuigd dat taal de werkelijkheid kan afbeelden

-> taal wordt altijd gebruikt binnen welbepaald ‘taalspel’

-> regels kennen om uitspraken te kunnen begrijpen

-> kan zowel godsdienstig als simpele verbale relatie bevatten

- hij verwerpt het idee van ‘privétaal’ , het is een ‘regel’
-> omdat er geen criterium bestaat om vast te stellen of privétaal juist of onjuist gebruikt wdt kan het ook niet bestaan. Die komt er slechts door overeenstemming.

Wittgenstein deelt het filosofische pessimisme van Schopenhauer en Kierkegaard maar niet Kierkegaards ‘blinde sporng ih geloof’.
Het afschreven van inzicht tegen zin- en uitzicht is opnieuw verdwenen

logische positivisme

- verifieerbaarheidsprincipe = basisidee, hield hen bij elkaar

- ongenadigde kritiek op de metafysica

- wat volgens hen niet door ervaring kon worden geverifieerd, was zinloos

- of de werkelijkheid al dan niet het absolute was, was volkomen onbelangrijk

- ze gaan zich vooral toeleggen op een verfijning van hun waarheidscriterium

- Moritz Schlick

- beperkte de opgave van de filosofie tot ‘begrippen logisch doorlichten’

- daar de ervaring waarop alles berust slechts structureel overeenkomt met de ervaring van anderen kunnen we niets met zekerheid over de inhoud ervan zeggen

- alleen ‘ik’ kan weten wat een bepaalde uitspraak betekent

- uiteindelijke betekenis van een ervaring is toch onuitspreekbaar

- Rudolf Carnap

- trachtte logische constructie vd wereld op te bouwen; zeer moeilijk; opgegeven

- kritiek op metafysica; vrwerpt alle zingevende (metafysica) en uitzichtgevende (ethische)

- filosofie = logica van de wetenschap

- concentreert zich op de analyse vd taal

- A.J. Ayer

- niet zozeer tegen metafyisca, maar tegen scepticisme

- het is inderdaad altijd logisch mogelijk dat we ons vergissen,
maar daarom niet onmogelijk te ‘kennen’

-> tracht te bewijzen dat mbv inductieve methode ook tot zekerheden kunnen komen

- beweert dat men op louter rationeel-filosofische gronden geen enkel zinvol moraal kan ontwikkelen

-> eerder geneigd met de empiristen in te stemmen

-> als mathematicus kon hij zich niet met hun methode tevreden stellen

- inzicht dat zuivere wiskunde niets anders is dan een voortzetting van deductieve logica

-> vele filosofische problemen kunnen gereduceerd wdn tot ‘syntactische problemen’

- theorie van de beschrijvingen: ‘al dan niet kunnen iets kunnen beschrijven ahv voorwerp’

-> zo tot de vastelling dat de term ‘bestaan’ alleen maar toegepast kan wdn op beschrijvingen

- dus bestaat de wereld uit logisch met elkaar verbonden ‘sense-data’ (zintuiglijke feiten)

-> die sene-data vormen de op die manier observeerde ‘geest’ van de mens

-> feiten kunnen dus niet juist of onjuist zijn, het zijn de uitspraken

- nu ‘eindelijk’ kunnen beperken tot eerste taak: inzicht in de wereld verwerven

-> het zou volgens Russell moreel (opdracht te buiten) én intellectueel (eindeloze discussies) verwerpelijk zijn dat een filosoof zich met deze vragen nog zou bezighouden

-> ook mag de religieuze overtuiging geen enkele rol meer spelen in denken v filosoof

Tekenwaarde vd objecten

- (Marx) gebruikswaarde: ‘om beter te leven’

- (Marx) ruilwaarde: ‘wat kunnen we ervoor krijgen’

- symbolische waarde: bv. stoel vs gezag -> drukte nog de relatie tss mensen uit

- volgens Baudrillard ook: statusmerken -> waarde aan hun plaats in het geheel van tekens (code)

-> hebben een tekenwaarde; bv. mode

-> met consumptiemaatschappij: alle objecten

Discriminatie door differentiatie

- bezield door drang om zich te differentiëren van anderen

- we vinden onze eigenheid door ons te omringen met objecten -> verschillen

-> negatief? ja, want, nog slechts op die manier

- weinig beslissingsvrijheid van de koper; van bovenaf gedicteerd

 discriminatie tss klassen

Van kritiek op Marx naar een symbolische samenleving

- Marx niet ver genoeg; geloofde nog in productivisme

- Baudrillard gelooft dat misbruiken en onrechtvaardigheiden niet alleen door kapitalisme maar ook door het productieproces zelfs wordt veroorzaakt

-> veroordeling consumptiemaatschappij

 moeten van een politiek-economische naar een symbolische samenleving evolueren

- symbolische waarden in ons leven en id maatschappij beklemtonen

- herontdekken zingeving; geen gebruikswaarde en tekenwaarde

- symbool = uitdrukking vd relatie tss mensen onderling

analytische en logisch-positivistische filosofie

probleem materie vs geest is steeds gebleven

Tegen het humanisme van Hegel tem Sartre

- echte moderne humanisme pas bij Hegel, daarvoor God nog steeds centrale plaats

- de mens bestaat slechts om te functioneren en dit te controleren
-> zinloos zich in te zetten voor de vooruitgang van de mens
-> tegen humanisme dat de mens een vrij,soeverein,gelukkig bestaat beloofde

-> geluk kan niet worden gedacht, bestaat niet; laat staan het menselijke geluk =illusie

- komt er vooral op neer te zoeken naar het ‘optimaal functioneren’

Tegen filosofie vh subject (mens):

- filosofie dient de voorwaarden te onderzoeken waardoor het subject tot stand komt

- ipv ‘fundament van alles’ wordt het subject zelf een deel ve functie van het discours

-> niet zoals Descartes filosofie opbouwen op het subject

-> het discours verschilt in tijd en ruimte (voorbeeld van AN)

De macht

- gelooft niet dat macht kan worden uitgeschakeld want het zit overal (cfr. Marx)

- macht op zich bestaat niet, enkel in uitoefening ervan

- complexe macht proberen te begrijpen door machtsintellingen te onderzoekn

-> scholen, zottenhuizen, seksualiteit, ziekhuizen, …

- bepaalde ideeën over wat normaal,abnormaal,ziek,goed,slecht is ->bestaande systemen bevestigen

Filosoof met de krant

- interesseerde zich voor gebeurtenissen van vandaag en achtergrond

- kijken naar gebeurtenissen waar we zo vertrouwen met zijn ->machtsuitoefening (<- -> Bloch)

29.1 Marx en freud

vertrekt vanuit de materialistische theorie van Marx en brengt van daaruit kritiek op de psychoanalyse

Vervreemding

- Marx: -> productiemiddelen

- Freud: -> onaangepastheid aan de realiteit

- Marcuse: -> private en het politieke spelen op elkaar in

-> geen zin iemand door therapie te willen aanpassen aan een vervreemde wereld zolang met niet tegelijkertijd probeert de wereld redelijker en rechtsvaardiger te maken

Aanpassing freud

- elke theorie, ook die van Freud, is gevormd onder bepaalde historische omstandigheden

-> pessimisme is een logische conclusie in die tijd

- gelooft niet dat lustprincipe en realiteitsprincipe totaal onverenigbaar zijn

-> indien bevrediging van behoeften uit de commerciële, dominerende sfeer is

-> indien we onze fantasie niet volledig laten bepalen door massamedia

 mogelijk om nieuw soort realiteitsprincipe te ervaren: dwingt niet om al onze instincten te bedwingen

 idee van ‘vrijere samenleving’ (bv. idee over erotische cultuur)

29.2 analyse van 3 maatschappijvormen

1: Fascisme

- totalitaire staatsvorm is mogelijke (niet noodzakelijk) transformatie van de

liberaalkapitalistische maatschapij

 wanneer het vertrouwen in democratische instellingen uitgeput geraakt

-> democratie opgeven en aan sterke leiding toe te vertrouwen

- autoritaire mentaliteit is niet recent, maar resultaat van eeuwenlange ontwikkeling.

 Indien fascisme bestrijden, historische ontwikkeling begrijpen (‘wortels’)

2: Stalinisme

vastelling: steeds meer autoritair, hoe zo van haar doelstelling kunnen afwijken?

- 1ste fout: kapitalistische productiemodel overnemen; overhaaste en gedwongen industrialisering

- 2de fout: door absolute geloof in nationalisering van hele economie
-> individuele behoeften als nevenproduct

-> onderdrukking initiatief en vrijheid

3: eendimensionale ‘consumptiemaatschappij’

- omvat alle aspecten van de moderne maatschapij (econ,filo,vrijetijd,sociaal,kust,wetensch)

-> toch slechts één dimensie: ‘winst maken’

-> alles tot consumptieartikel (vriendelijkheid, jeugd, liefde, gevoelens)

- moeilijk te veranderen , want arbeidersklasse is nu in systeem geïntegreerd (<--> marx)

- toch nog mogelijkheid? -> groepen die nog nt in systeem waren geïntegreerd (3dewereld,studenten,vrouwen,intellectuelen,kleurlingen)

 reactie op die ‘marginale revolte’: repressieve tolerantie (onschadelijk gemaakt)

Inzicht

- opnieuw leren negatief te denken; mooie waarden en woorden doorzien

- men houdt ons bezig, we vergeten zelfstandig te denken, we laten ons inpalmen

- vervreemding vh bewustzijn

 dit inzicht wordt uitzicht met ‘Grote Weigering’ ; moeilijke keuze, hoge prijs, enige uitweg

Structuralisme:

- gaan verder dan freud met idee van gevangenheid: gevangen binnen verschillende thema’s

- groot deel van ons leven bepaald door omstandigheden (mileu, gewoonten, langage vs parole)

- deze structuren zijn belangerijker dan de individuele mens die zich niet meer kan losmaken ervan

Oorsprong vd psychoanalyse

- Freud ontdekte dat hysterie even goed bij mannen kon voorkomen en dat suggestie al even doeltreffend was als de totnogtoe gebruikte hypnosemethode

- Freud ontdekte de seksuele factor in vele ziekteverschijnselen; ‘psychoanalyse’
-> veel verder teruggaan in jeugd

-> gevolg van onderdrukte verlangens

- Freud ontdekte dat interpretatie van dromen en vrije associatie veel effectiever toegang gaven tot het onderbewust dan hypnose of suggestie

 resultaat was de theorie van ego, id en superego

Wereldbeeld (samengesteld uit verschillende principes)

1- de mythologie en de primitieve godsdiensten -> ‘de eeuwenoude dromen van de mensheid’

2- taboes waren de eerste uitingen v bewustzijn

3- animisme -> ontwikkeling tot godsdienst -> wetenschap (nu juist inzicht in onze situatie)

4 - beschaving slechts mogelijk door steeds verder beheersen van ons libido

5 - steeds groter ‘realiteitsprincipe’ (maatschappelijke orde en haar ideologie) over ‘lustprincipe’

-> alleen door libido systematisch te verdringen kunnen we cultuur scheppen, anders elkaar vernietigen

6 - kon niet aanvaarden dat we ons door onze illusies lieten leiden, ookal doet bevrijding pijn

7 - vervreemding/aliënatie: onaangepastheid aan de relateit

-> beinvloedde structuralisme, zeer veel invloed in het algemeen

Kritiek

- theorieën verstarde omdat ze niet aan omstandigheden na woII aanpasten

- beeld van de vrouw is berperkt, vaak verkeerd en soms gevaarlijk (“gelijkheid is onmogelijk”)

- Marcuse verwijt hem dat hij het realiteitsprincipe als onveranderbaar en statisch voorstelt

-> Freuds inzichten gaven weinig uitzicht op verandering op het handelen

Meer info realiteitsprincipe: http://educatie-en-school.infonu.nl/werkstuk/8112-de-psychoanalytische-theorie-nader-belicht.html

Frankfurter Schule (o.a. Marcuse)

- groep van mensen uit verschillende discipline die samenwerkten

- niet toevallig: geloofden dat eenzelfd eprobleem enkel begrepen kan worden indien vanuit verschillende gezichtspunten

- 2 pijlers: psychoanalyse (Freud) + historisch materialisme (Marx)

- Freud: mens als individu, menselijke psyche, seksualiteit

- Marx: mens als sociaal wezen, economische en sociale krachten

- gemeenschappelijk: * bestaande illusies doorbroken

* primaat van de rede over het gevoel

* ‘individuele mens’ is dezelfde mens

combinatie fenomenologisch onderzoek, joodse en christelijk traditie en marxisme

Blochs methode van ‘sporen zoeken’

- gaat uit van anekdoten, fait divers, media, chansons, gebeurtenissen, …

-> dingen en gewoonten die we ten onrechte als vanzelfsprekend aanvaarden

- hij zoekt sporen van een diepere werkelijkheid achter de oppervlakkige schijn

-> gealiëneerde situatie

- dagdromen en wensen die boven de werkelijkheid uitgaan brengen ons in contact met de utopie

Utopie

- abstracte utopieën: wereldvreemde, vrijblijvende fantasieën om te ontsnappen uit de werkelijkheid

- concrete utopieën: bereikbare wensdromen -> ontwikkeling mogelijk maken

-> gaat concrete utopieën van onze westerse bechraving onderzoeken

-> diepste kracht van onze sociale geschiedenis: hoop

Hoop

- is ‘verbeten’, blijft bestaan ondanks ontgoochelingen

- ‘militant optimisme’: enkel gerechtvaardigd indien ook effectief proberen aan onze toestand te

doen

 zo onderscheid Bloch 2 soorten godsdiensten

* traditionele godsdienst die de menselijke ellende verzacht, maar machtsstructuren niet aantast -> ‘reactionair’

* godsdienst die menselijke bevrijding tot opgave maakt, strijdt voor verbetert!

 Jezus = a-theïst’ , mens centraal , echte socialisme is diepchristelijk

Menselijke vrijheid

- alle menselijke vrijheiden zijn door de macht veroverd

- Alleen als we die vrijheid tot onze levensopgave maken, zullen we vrij kunnen worden

-> kunnen we niet alleen bereiken

-> besef dat we aan het einde staan van een traditie die zo oud is als de mensheid

- er is geen zekerheid dat we die vriheid zullen bereiken, maar zolang we er iets aan kunnen doen hebben we het recht niet die strijd op te geven

-> menselijke plicht om geen enkel onrecht in ons leven te dulden

religieus, joods existentialisme

- bestaan = opdracht en oproep

- gelooft niet in de Grieks-westerse traditie die door het denken de werkelijkheid tracht te grijpen

 gaat aan haar kern (= ervaring vd Ander) voorbij

- ipv zelfontplooiing (toe-eigening van al het goede dat anderen armer maakt)

-> verantwoordelijkheid van de anderen

= noodzakelijke voorwaarde om mens te worden

- juiste inzicht i.f.v. het juiste handelen

religieus, joods existentialisme

Filosofie = gesprek en ontmoeting

Ich und Du

- 2 manieren op deze wereld

* ‘ich-du’ , relatie tussen een ik en een jij

-> door betrekking tot een ‘jij’ worden we pas echt ‘ik’

-> ‘du’ zijn zowel andere mensen als God

* ‘ich-es’ , ervaring van de dingen rondom ons

- lopen door elkaar ih dagelijkse leven

- om de zuivere relatie terug te vinden: kijken nr reacties vn primitieve culturen en kinderen

-> want in de geschiedenis: verschuiving van ‘du’ naar ‘es’

- hoogste relatie is het gesprek met God
-> vinden we slechts terug als we in ons dagelijkse leven met de anderen opnieuw dialoog leren ontwikkelen

 cfr. ideaalbeeld ‘utopie’ waar iedereen de anderen als ‘du’ beschouwt (plato, bloch)