Item gefilterd op datum: januari 2014

Toename beheersing van de natuur gaat gepaard met een toename van de afhankelijkheid ervan.

Beheersen van het vuur (Goudsblom)

Biosfeer van onze planeet is een zonne-energiesysteem

De zon is de energiebron.

Er zijn twee energiesystemen

Zonne-energie (tot in de 19^de eeuw)

Jager-verzamelaars: Extensieve extractie biomassa

Hoeveelheid beschikbare energie is beperkt

Overleven aangepast op het wisselende aanbod

Grotere mobiliteit, beperking fertiliteit

De belangrijkste beheersing is de beheersing van het vuur

Heeft zo zijn dieet kunnen uitbreiden

Verantwoordelijk voor uitsterven van diersoorten

Landbouwsamenlevingen: intensieve extractie biomassa

Men gaat zonne-energie monopoliseren voor de eigen behoeften via teelt van dieren en planten

Afhankelijkheid van de zonne-energie maakt dat de groeikracht van de landbouwsamenleving aan grenzen is gebonden

Overexploitatie zorgt voor ecologische rampen

Mayacultuur

Fossiele brandstoffen

Industriële samenleving: niet-hernieuwbare (fossiele) brandstoffen

Opeenvolging van energierevoluties

Uitputting van grondstoffen door overexploitatie

Verstoring van ecosysteem

Waar haalt men zijn energie

Menselijke spierkracht: 100 watt

Dierlijke kracht: 300-600 watt

Water- en windmolens: 5000-10.000 watt

Stoommachine: 20.000 – 100.000 watt

Gasturbines, ontploffingsmotoren, nucleaire installaties

Grote regionale verschillen qua energieproductie en energieconsumptie

Europa gaat kennis overnemen van de Chinese, Indische en Arabische beschaving en ze verbeteren

In GB zal steenkool zeer belangrijk zijn, Holland turf en VS olie

Impact van de energieconsumptie is duidelijk, maar niet ondubbelzinnig

Stimulans: productie, bevolkingsgroei, urbanisering, transport

Negatief: destructie (toenemende militaire slagkracht), ecologische degradatie (uitroeiing dieren, ontbossing), ongelijkheid

Keuzes door mens en samenleving volgens de behoefte en de mogelijkheid van gebruik en controle

Grote systematische veranderingen ten gevolge van de beweging van grote continentale en oceanische aardkorst en de wijziging van de orbitale geometrie van de aarde.

Daling temperatuur na het Krijt

Middellange schommelingen door kleine wijzigingen van de baan van de aarde rond de zon

Ijstijden en interglacialen

Korte schommelingen

Kleine IJstijd El Niño

Antropogene klimaatsveranderingen

Broeikasgassen

In de jaren 1945-1985 is er immens veel veranderd op ecologisch vlak. Meer dan in de voorgaande 10.000 jaar. Dit in:

Ontbossing

Waterschaarste

Uitstoot van sulfaat, fosfaat, lood

Succes en falen van volkeren en beschavingen (J. Diamond)

Ecologisch imperialisme (A.W. Crosby)

De inventie van landbouw is een ramp (R. Manning)

Oude en nieuwe biologische regimes (R. Marks)

Tragedy of the commons en Life boat ethics

Van determinisme tot eco-fascisme

Ecologische factoren voor divergerende ontwikkeling. Verschillen in:

1) Planten en dieren geschikt voor domesticatie

2) Snelheid diffusie en migratie

3) Interactie tussen continenten

4) Bevolkingsomvang

De mens is een mobiel wezen. Rond 10.000 gaat het zich settelen en ontstaan er nieuwe samenlevingsvormen, met nieuwe steden en elites. De oudste bevinden zich in de vlakten van zuidelijk Irak, het land van Sumer. Hiervan hebben we de Gilgamesh Epos.

Verhaalt de strijd tussen de oude en nieuwe levenswijze, de strijd tussen natuur en cultuur

De mondiale migratiegeschiedenis is een verhaal van divergentie en convergentie.

Divergentie

Migratie van de homo sapiens vanaf 100.000/80.000 v.g.t. zorgt voor verspreiding van genen, talen en culturen.

Convergentie vanaf 1000 v.g.t.

Als gevolg van het ontstaan van systematische handelsnetwerken over lange afstanden.

Zijderoute over het land verbindt geheel Eurazië

Handelscontacten tussen de MZ en de Indische Oceaan

Vikingen en hun aandeel in de handel tussen Noord-, Oost- en Zuid-Europa

Als gevolg van de grote expansie van rijken en volkeren

Mongolen en het Oosten

Arabieren en Noord-Afrika

Vikingen en West- Oost-Europa

Wel enkele barrières

Stille Zuidzee

Atlantische Oceaan

Een intensivering in 1400-1700 vergroot de schaal van globale migratie

1) Verbetering maritieme technologie zorgt voor intercontinentale reizen en handel met economische, culturele en sociale gevolgen.

2) Gedwongen migratie

Afrikaanse slavenhandel

3) Vrije migratie:

Europeanen naar Amerika en Azië

Aziaten naar Amerika, Europeanen en Russen naar Siberië en Noord-Amerika

Globale migratie (1850-1930)

150 miljoen lange-afstandsmigranten

Oorzaken groei

Wereldwijde langeafstandsmobiliteit

Trein, boot

Wereldwijde communicatie

Telegraaf, telefoon, post

Expansie van de koloniale rijken

De totstandkoming van een geïntegreerde wereldmarkt

Kapitaal en arbeid kunnen gemakkelijk worden gemobiliseerd. Dit zorgt voor globale migratiegolven die we in 3 regionale systemen kunnen opdelen

1) De trans-Atlantische migraties vanuit Europa naar het westen

2) Migraties van Noordoost-Azië naar Oost-Siberië, Mantsjoerije en Japan

3) Migraties vanuit India en Zuid-China naar Indonesië, Maleisië en Birma

Vanaf de late 20^ste eeuw: een nieuwe globale migratie

Controle op migratie door natie-staten

Meer ‘illegale’ migratie

De migratie is geen motor voor meer convergentie

Stijging levensverwachting

20 jaar Neolithicum

30/35 jaar landbouwsamenlevingen

50 jaar Westen in 1900

50 jaar wereld in 1950

75/85 jaar Westen nu

75 jaar wereld in 2050

De mens

20 miljoen doden na kolonisatie van Midden- en Zuid-Amerika (90% van de bevolking)

1 miljoen doden na de Gallische Oorlog van Caesar (40% van de bevolking)

20 miljoen doden na de Grote Sprong Voorwaarts (4% van de bevolking)

De 20^ste eeuw is de moorddadigste eeuw uit de geschiedenis, ook op vlak van oorlogsslachtoffers.

Hongersnoden

Geen negatieve impact op de bevolking

Er is altijd een hernieuwde groei

Verlies ‘beperkt’ geeft nooit de aanleiding tot massale sterfte

19^de en 20^ste eeuw: Indië, China, Rusland

Vandaag: 25.000 per dag, 9 miljoen per jaar

Ziektes

De grootste doder in de landbouwsamenleving zijn de infectieziektes

Infectieziektes/beschevingsziektes zoals Malaria, pokken, mazelen, cholera, pest heeft de mens overgekregen van kuddedieren.

Er is wel een groeiende immuniteit tegen deze ziektes. Ook al deed de mens hier 5 à 6 generaties over.

Massale sterfte treed vaak op bij meer menselijke interactie  men is nog niet resistent tegen ongekende ziektes

Val Romeinse Rijk

Verspreiding van pokken en mazelen uit het Midden- en Verre Oosten

De pest (14^de eeuw)

Via China zo helemaal naar Europa

‘Ontdekking’ Amerika

Pokken, mazelen, tyfus

Cholera

Oorspronkelijk in Bengalië, maar door Britse soldaten verspreid over de gehele wereld

Spaanse griep

Wereldwijde pandemie, eist 20 tot 40 miljoen levens

AIDS

Families en huishoudens:

Universeel: centrale organisatievorm in de menselijke samenlevingen

Zeer divers in vorm en inhoud

Verhouding man – vrouw

Verhouding gezin – familie

Verhouding familie – omgeving

Jager-verzamelaars.

Uitgebreide familieverwantschappen

Leven in kleine groepen

Lage vrouwelijke vruchtbaarheid

Door het lange zogen van de kinderen in de vrouw lange tijd onvruchtbaar

Flexibele arbeidsverdeling met grote gelijkheid tussen man en vrouw

Een ‘affluent society’ ? (welvaartssamenleving)

Landbouwsamenlevingen.

Nieuwe vormen van onzekerheid

Mensen wonen in grote groepen samen, eenzijdige voeding, grote vatbaarheid voor ziektes

Een hogere vrouwelijke vruchtbaarheid

Door inperken borstvoeding en gebruik van vervangingsmelk

Veranderende gender-verhoudingen met komst van veeteelt en ploeglandbouw

Vrouw minder belangrijk als een man

Man beheerst publieke sfeer, vrouw teruggedrongen tot huishoudelijke sfeer

Echter in Europa is de huwelijksleeftijd heel hoog. Dit komt doordat men pas ging trouwen wanneer men zeker wist dat men een gezin kon onderhouden.

Neolokaliteit kwam vaak voor

1/5 van de mannen bleef zelfs ongehuwd

West-Europa na 1500

Kerngezin wordt de norm

Seksualiteit buiten het huwelijk wordt meer veroordeeld

Vruchtbaarheid wordt aan banden gelegd

Komt ook ten gevolge van de landschaarste

Vrouw wordt ondergeschikt

Verliest haar persoonlijke eigendomsrechten

Wordt handelsonbekwaam verklaard

Worden buiten de officiële arbeidscircuits gehouden

China: uitgebreide familie, belang van collectiviteit

Afrika en Amerika: arbeid (en niet land) is schaars: andere strategieën

Afrika

19^de eeuw: Leverancier van (onvrije) arbeid

Veelwijverij door onevenwicht tussen man en vrouw

Veel van de weggevoerde slaven zijn mannen

Amerika

Groot verschil tussen rijk en arm

Europees gezinsideaal wordt overgenomen, maar in een soepelere vorm

Arbeid is schaars  er wordt jonger en meer getrouwd

De industriële wereld (voornamelijk Europa en Noord-Amerika).

Begin 20^ste eeuw

Retoriek en ideaal van kostwinners/huisvrouw-model

Kinderen worden minder een inkomstenbron (werkkracht) maar eerder een investering (scholing)

Daling kindersterfte en huwelijksleeftijd en stijging levensverwachting

Overheid zorgt voor sociale bescherming

Tweede helft 20^ste eeuw

Tweeverdienergezinnen dominant

Afbouwen ongelijkheid man/vrouw

Er blijft een ongelijkheid met betrekking op loopbaanopbouw, verloning en inzet in de huishoudelijke arbeid

Gezinnen worden kleiner

De niet-westerse wereld.

Impact koloniale regimes en economische afhankelijkheid zeer ingrijpend

Verdwijnen kleine boerenlandbouw, opkomst van industriële arbeid

De vrouw: centrale economische rol, formele ongelijkheid

Toename bevolking zorgt voor grotere vraag naar voedsel. Dit is een stimulans voor de landbouwsector. Deze gaan investeren in nieuwe technieken. Er komt een grotere vraag naar arbeidskrachten en er ontstaat een arbeidsdeling.

Malthus wordt weerlegd.

1) Stabiele bevolkingsgroei is de norm: homeostatische controlemechanismen

Beperken van geboorten, uitsluiten van migranten

2) 19^de eeuw: groei productie en productiviteit door wereldeconomie

Zorgt voor een gunstig klimaat om kindjes te kopen

3) 21^ste eeuw: controle bevolkingsgroei

D.m.v. morele religieuze of wettelijke regelingen

De relatie tussen bevolkingsgroei, economische ontwikkeling, welzijn is nog altijd een open vraag. Er doen zich verschillende theorieën voor over dit onderwerp.

1) Malthusiaans model

Er is een niet evenredige groei van de bevolking en het voedsel. het voedsel zal niet meer in staat zijn de gehele bevolking te kunnen voeden.

Preventive checks: Zelf heft in eigen handen nemen.

Minder kindjes maken, celibaat

Positive checks: De natuur ‘helpt’ een handje

Hongersnood, epidemieën, oorlog

Fundamentele wijziging van het demografisch gedrag (fertiliteit) door externe beperkingen en interne keuzes.

Externe beperkingen

Klimaat, aanbod van land, energie en voedsel

Deze factoren zijn structureel en veranderen langzaam

Interne keuzes

Gezinsvorming, geboortes, migraties

De keuzes stemmen het eigen reproductieve gedrag af op de externe beperkingen

Indien de verhouding tussen de interne keuzes en externe beperkingen verandert spreken we van een demografische transitie.

De belangrijkste transities zijn de neolithische en de hedendaagse.

Neolithische demografische transitie.

Bevolkingsdruk zorgt voor uitputting van natuurlijke hulpbronnen. De mens gaat gaan domesticeren om in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien.

Er komt een bevolkingsgroei

1) Er zijn meer middelen om mensen op een klein opp. te kunnen onderhouden

2) Er is meer onzekerheid

Afhankelijkheid van voedsel, grotere kans op ziektes, meer interactie tussen mens en dier

Mortaliteitsgraad neemt, ook bij kinderen, voornamelijk toe, maar wordt gecompenseerd door de vele geboortes.

Er wordt niet goed naar de opvoeding van het kind gekeken, en dit wordt ook al snel ingezet in de economische activiteiten.

Hedendaagse demografische transitie.

Er is zowel een daling van de mortaliteit als van de fertiliteit. De demografische transitie evolueert van een hoog niveau naar een laag niveau. Geleidelijker in het Westen als in het niet-Westen. Men gaat het kind met zorg opvoeden. (economisch nut valt weg). Er komt een daling van de kindersterfte.