Item gefilterd op datum: januari 2014

Tussen de 11^de en de 13^de eeuw ondergingen de Nederlanden een metamorfose op politiek, economisch, demografisch en religieus vlak? Door de politieke versnippering konden en aantal feodale heren centraal gezag verwerven en zij werden landsheren. Er kwam bovendien een groei van de steden door de toename in handelsvolume en bevolkingsstijging. In de kerk kwamen er onder impuls van Gregorius VII hervormingen en de kerk werd een functionele organisatie. Het cultureel monopolie van de kerk werd echter doorbroken door de opkost van de burgerij.

Er zijn zeer weinig bronnen overgeleverd uit de vroege middeleeuwen, en de overgeleverde zijn weinig representatief. Na het uiteenvallen van het Karolingsche Rijk herstelden bepaalde gebieden zich, maar de Lage Landen niet. Rivieren zorgden wel voor een bindende rol binnen het gebieg, hoewel de Nederlanden door de politieke evolutie gemarginaliseerd raakten tussen Frankrijk en het Duitse Rijk. Daardor konden er machtige landsheerlijkheden ontstaan. West-Francië werd verbrokkeld door de feodaliteit, waardoor bijvoorbeeld Vlaanderen zijn macht kon vergroten. Dit gebeurde eerst naar het zuiden, tot aan Amiens, en later naar het oosten.

Over de Schelde was immers veel gebeurd. In 911 waren de Karolingers uitgestorven en de hertogen van Frankenland (één van de vier stamhertogdommen) werden koning. De Ottonen probeerden met de “Rijkskerk” (het geven van bestuur van wereldlijke territoria aan geestelijken) de verbrokkeling van het feodalisme tegen te gaan. Door hun tegenwoordigheid als Roomse keizers, schonken de Duitse koningen veel aandacht aan hun positie in Italië. Daardoor kon de verbrokkeling binnen Duitsland voortduren, en duurde het tot de 19^e eeuw voor de Duitse eenmaking een feit was. Lotharingen kende geen etnische identiteit, en pogingen om het als een apart koninkrijk te laten voortbestaan mislukten. Otto I benoemde zijn broer, aartsbisschop van Keulen, tot hertog van Lotharingen (953). Na zijn dood werd het gebied in twee delen opgesplitst: Opper-Lotharingen (het huidige Franse Lorraine) en Neder-Lotharingen (grofweg de Nederlanden ten oosten van de Schelde). De plaatselijke adelijke families verzetten zich tegen keizerlijke inmenging, en zorgden voor nog minder interne samenhang.

Vier aspecten verdienen verdere nadruk.

- economie: grond is macht. Afgezien van een kleine handel in luxeproducten over lange afstand, was de economie beperkt tot de landbouw. In bepaalde gebieden ontstond het domoniaal systeem (hofstelsel): afhankelijke boeren bewerkten de grond van een heer, en kregen in ruil vruchtgebruik over een hoeve. Dit systeem verankerde de boeren sociaal, en later ook juridisch.

- sociale verhoudingen: Karel de Grote en zijn zoon stonden onder de invloed van kerkelijke raadgevers. Het streven naar eenvormigheid was een belangrijk kenmerk: actieve wetgeving met de capitularia, controle op het lokale bestuur, en de territoriale indeling in gouwen (pagi) met en gouwgraaf aan het hoofd.

- religie: ook een streven naar eenvormigheid. In de kloosters werd overal de Regel van Benedictus ingevoerd. Voor de stadsclerus was er de minder strenge Regel van Augustinus. Er was geen scheiding tussen kerk en staat, en de koning of keizer had de hand in kerkelijke en religieuze zaken.

- cultuur: deze was elitair. Versierde handschriften werden geproduceerd, een “tekstkritische” uitgave van de bijbel werd uitgegeven, en de eenvoudige karolingische minuskel moest de kennisoverdracht versnellen.

De inzet was echter groot en de beschikbare middelen beperkt en de tijd veel te kort. We kunnen nog het beste spreken van “de ontgoochelde hoop van de Karolingen”.

Na de dood van Lodewijk de Vrome (840) werd het rijk met het Vedrag van Verdun in 843 verdeeld onder zijn drie zonen. Lotharius I kreeg de keizerskroon en Midden-Francië, Karel de Kale West-Francië, en Oost-Francië ging naar Lodewijk de Duitser. Bij het overlijden van Lotharius I in 855 kreeg zijn tweede zoon Lotharius het noordelijk deel, dat dan Lotharingen werd genoemd. Met de verovering door Hendrik de Vogelaar in 925 werd de Schelde de grens tussen Frankrijk en Duitsland.

Naast de eerder genoemde zwaktes moeten ook de invallen van de Noormannen vermeld worden. Pas na 60 jaar kwam de trage Karolingische defensie op gang. Via de weerstand tegen de invallen hadden de plaatselijke heren hun positite versterkt en enkelen zouden het later tot hertog of graaf schoppen. Dit is van bepalend belang voor de latere geschiedenis van de Nederlanden

In 751 werd de paus bedreigd door de Langobarden, en in ruil voor zijn hulp, werd Pippijn III tot koning der Franken gezalfd. Zo werd eend staatsgreep gelegaliseerd en Childerik III afgezet. De Pippiniden hadden hun macht uitgebreid door bestuursfuncties, kerkelijke waardigheden en gronden uit de delen een sympathiserende plaatselijke aristocraten. Vanaf Pippijn III en zijn zoon Karel de Grote strekt het Karolingische Rijk zich uit van de Pyreneeën tot de Donau, en van Friesland tot Midden-Italië. In 800 liet Karel de Grote zich kronen door de paus tot Keizer van de Romeinen (Imperator Romanorum), tot ongenoegen van die andere Romeinse erfgenaam, Byzantium.

Pogingen tot een restauratie van het Romeinse Rijk werden ondernomen, maar de structurele zwaktes waren echter:

- het rijk bleef verdeeld worden onder de erfgenamen (slechts door dynastisch toeval erfde Karels zoon Lodewijk de Vrome in 814 het hele rijk)

- gebrekkige communicatie, zeker voor een rijk van die omvang met een nog Romeins wegennet

- gebrek aan financiële middelen door de negatieve handelsbalans.

Adequaat bestuur moest verlopen door een verloning met grond in ruil voor geleverde prestaties. Hieruit evolueerde het leenstelsel (feodaliteit). Hierbij kreeg de leenman de grond in vruchtgebruik en bleef de lenheer de bezitter. Dit had echter niets te maken met het in cijns geven van grond aan boeren. Dit werkte uiteindelijk gezagsontbindend aangezien het leenmanschap meer en meer erfelijk werd.

De sociale structuur werd door beide culturen beïnvloed. Germaanse en Gallo-Romeinse adel gingen in elkaar op. Daarnaast waren er vrije lieden en allerlei soorten horigen. De aanvankelijke slavernij werd afgeschaft door en onder het christendom, maar in wezen verschilden de horigheid en de slavernj weinig.

Via de communicatiemiddelen en organisatie verspreed het christendom zich, en hoewel het niet verdween, kende het niet veel diepgang onder de Germanen. De heidense godsdiensten (dit was een amalgaam) nam christelijke elementen op, maar de echte stap naar monotheïsme werd pas gezet met de stichting van de zogenaamde stammenrijken in de 6^e eeuw, met als belangrijkste het Frankische Rijk.

Deze rijksvorming was het werk van Clodowech (Clovis). Hij breidde het rijk uit tot Zuid-Gallië, met Parijs als hoofdstad. Het rijk was een mengelmoes, en het stamhoofd/koning was gebonden aan de inspraak van vrije stamleden en het mondelinge gewoonterecht. Het idee van afstamming primeerde op de politieke entiteit (personaliteitsbeginsel i.p.v. territorialiteitsbeginsel). Na zijn dood werd het rijk verdeeld onder zijn vier zonen, de koninklijke macht was immers ook erfgoed. Dit zou de staatsvorming tot de 9^e eeuw in de weg staan. Toch ontstonden twee gebieden: Neustrië (tussen Seine en Schelde) en Austrasië (het bekken van Maas en Rijn). Dagobert I (625-639) zette een politiek in om de Friezen te onderwerpen, om drie redenen: gebied veroveren (i.e. macht en rijkdom), Dorestad (een belangrijk handelscentrum) veroveren, de “tweede kerstening” doorvoeren (die was begonnen met Clovis).

De Merovingen trachtten aan te knopen bij concepten uit de Oudheid, maar verder dan schijn ging dat niet. Het innen van tollen en belastingen probeerden ze zo goed mogelijk te organiseren, maar het concept “staat” verdween, en de economie werd al snel een grondeconomie. Dit zou later aanleiding geven tot het leenstelsel.

Het beheer van de bezittingen werd overgelaten aan de hofmeiers, die in de 7^e en 8^e eeuw hun macht vergrootten. Die van Austrasië, de Pippiniden, werden de machtigste, ten koste van de Mervingische koningen en de andere hofmeiers. Pippijn I trad op tegen de Friezen, en Karel Martel stopte de Mohammedaanse opmars bij Poitiers in 732. Via het verkregen aanzien slaagde zijn zoon Pippijn III in een staatsgreep.

1.3

In 406 staken grote groepen Germanen de Rijn over, waarbij steden werden geplunderd en bewoners op de vlucht gedreven. Het systeem van de foederati had dus niet gewerkt. De Franken bewogen zich via de Schelde naar het zuiden. Tegen 430 veroverde Chlodio Doornik, Kamerijk en later ook Atrecht. Lokale potentaten ontstonden.

Er bestaat grote enigheid over de vraag of dit een echte breuk teweegbracht in de bewoningsvormen. Een deel van de Gallo-Romeinse bevolking is inderdaad op de vlucht geslaan, maar een eenduidig antwoord inzake religie, kunst, recht, en vormen van economische activiteit is niet te geven.

Op vlak van taal zijn er wel grote gevolgen: rond de 9^e eeuw stabiliseerde de taalgrens zich. Het Germaans werd dominant waar de Franken en Saksen een numiriek overwicht hadden, elders werd het geassimileerd.

De lokale heren wilden zorgen voor continuïteit, en wel via:

- steunen op Romeinse kaders op bestuurlijk vlak, bestuur in de civitates
- staatsgoederen (fisci) waren eigendom van de Frankische koningen
- steunen voor muntslag op Romeinse afbeelding en type

De Oude Rijn werd in 47 n.C. de grens tussen het Romeinse Rijk en Germanië (een conglomeraat van stammen zonder overkoppelende instituties). In deze gebieden kwamen de autochtone Kelten en Germanen in contact met de heterogene Romeinse troepen en handelaars. Het gebied ten westen van de Schelde en de Boven-Maas behoorde tot de provincie Belgica secunda, ten oosten daarvan en tot aan de Beneden- en Midden-Rijn lag de provincie Germania prima.

De Germaanse migratiebewegingen bereiken hun hoogtepunt tussen de 3^e en 5^e eeuw. Ze holden de structuur van het rijk uit, en eerder verhuisde stammen (cf. Bataven) moesten instaan voor de grensverdediging. In onze geweste springen vooral de Franken in het oog. Zij vormen niet één stam, en tegen het einde van 3^e eeuwen worden ze geïncorporeerd in de Romeinse grensverdediging. Ze accultureerden, zeker toen ze nog meer zuidwaarts trokken.

De Saksen, afkomstig uit Noord-Duitsland, vestigden zich in Brittannië, maar ook aan de continentale kant van het Kanaal. De Friezen bewoonden het gebied ten noorden van de Rijn, maar soms wellicht ook zuidelijker, zoals in de 6^e eeuw, tot Antwerpen.

Met de Hallstatt-cultuur wordt het ijzer geïntroduceerd in de 7^e eeuw v.C. In de 5^e eeuw komt dan de La Tène-cultuur, waarin etnisch de Kelten worden herkend en reeds sprake is van prille verstedelijking (oppida) en sociale differentiatie (rijke heersersklasse). De Germanen zijn vanaf de 2^e eeuw aanwezig in het gebied. De Nederlanden bestaan vooral uit laagvlakte, juist de Ardennen en de Eifel vormen een moeilijk overschreidbare grens.

• Tractatus Logico – Philosophicus
• De Tractatus = moeilijk werk

- Opgebouwd uit compact geformuleerde, genummerde zinnen

- Onduidelijke formulering

- Men ziet niet duidelijk in op welke vragen zinnen willen antwoorden

- Problematiek begrijpen: kennis nemen van het werk van Frege en Russell

• Oordelen zijn opgebouwd uit atomaire oordelen

- Logische waarheden / tautologieën

= samengestelde oordelen die altijd waar zijn, wat ook de waarheidswaarde van de samenstellende delen moge zijn

• hun negaties = contradicties
• zeggen ons niets over de wereld, hun waarheidsgehalte staat a priori vast
• zijn in feite sinnlos: hebben geen empirische betekenis

- Oordelen (zinnen) met betekenis

= waarheidsfuncties waarvan de waarde wel afhangt van deze van hun samenstellende delen

• Zeggen iets over de wereld: heeft betekenis die waar of vals kan zijn
• Wat betekenis is, hangt af van de vraag onder welke omstandigheden we de zin waar noemen
• De verzameling van alle ware zinnen, is de natuurwetenschap
• Aangezien alle zinnen met betekenis opgebouwd zijn op atomaire zinnen, kan de waarheid van elke wetenschappelijke propositie onderzocht worden door na te gaan of de atomaire proposities waarin ze uiteenvalt al dan niet waar zijn

• Opbouw van een oordeel

- Elementaire zinnen = aaneenschakeling van namen die verwijzen naar dingen

- Zin die namen aaneenschakelt  in werkelijkheid zijn de dingen die met deze namen overeenkomen ook aaneengeschakeld

MET ANDERE WOORDEN:

- Atomaire zin = afbeelding (Bild) van een toestand (Sachverhalt)

- Atomaire zin = waar als hij de afbeelding is van een Sachverhalt

- Feit bestaat in het zich voordoen van 1 of meer Sachverhalte

- De wereld is de verzameling van de feiten

• Reeks interessante conclusies

1) Twee soorten oordelen:

- deze waarbij men uit de structuren zelf kan opmaken dat ze waar zijn; tautologieën (analytische zinnen)

- deze waarbij dit niet het geval is (synthetische zinnen)

1) Het onderzoeken van de betekenis en van de waarheid van oordelen berust in laatste instantie op een tonen, een wijzen: de betekenis van de namen in een atomaire zin kan slechts getoond worden; het zich voordoen van een Sachverhalt eveneens

2) Een combinatie van namen die niet naar een ding verwijzen, is een Scheinsatz; zulk een uitdrukking is onzinnig (unsinnig)

3) Aangezien alle Sachverhalte in een zin kunnen worden uitgedrukt zodra we namen voor de dingen vastgesteld hebben, alles wat gedacht kan worden (de toestanden) gezegd worden, en wat gezegd kan worden kan klaar gezegd worden.

Het doel van de filosofie is niet zinnen uit te spreken, maar de betekenis van zinnen te verhelderen

4) Daarentegen kan de relatie tussen de zinnen (resp. namen) en toestanden (resp. dingen) niet gezegd, maar alleen getoond worden.

In de traditionele metafysica’s poogde men zaken te zeggen die niet daar niet vatbaar voor zijn; ze vertellen dus onzin

5) Dat wat Wittgenstein de wereld noemt is dat waarover men klaar kan spreken. Er zijn wel zaken waarover men niet kan spreken, maar deze behoren niet tot de feitelijke, kenbare wereld: “Die Grenzen meiner Sprache bedeuten die Grenzen meiner Welt”. Het werk eindigt mat de opmerking dat het zelf ‘onzinnig’ is, en met de bekende “Wovon man nicht sprechen kan, daruber muss man schweigen”

• Invloed van Wittgenstein

- Legde origineel verband tussen wijsbegeerte en analyse van de taal

- Versterkte inzichten van Frege en Carnap: formele logica zou eindelijk wetenschappelijke wijsbegeerte mogelijk maken

- Radicale thesis dat metafysica van de vroegere filosofen niet eens vals is, maar gewoon zinledig (unsinnig)

- Bewering dat de verzameling van de atomaire feiten door de wetenschap bestudeerd wordt, wijsbegeerte moet niets doen behalve verheldering van betekenissen bevorderen

- Slechts 2 soorten oordelen (synthetische en analytische)

- Tautologieën zeggen niets over de wereld  1 van de dogma’s van het empirisme geworden !

• Wiener Kreis wijkt af van Wittgenstein

- Tegen Wittgensteins thesis dat men niet over de relatie tussen taal en wereld kan spreken

- Wittgenstein stelde geen algemeen betekeniscriterium op om betekenisvolle van zinledige oordelen te scheiden  leidde tot verkeerde interpretaties

DUS: men moet vragen aan de spreker naar welk ding zijn namen verwijzen, en als hij dit kan tonen is het in orden, kan hij dit niet, dan heeft hij niets gezegd

• Wittgenstein zal later zijn opvattingen herzien. Zijn wijsgerig werk uit zijn latere periode heeft aanleiding gegeven tot het ontstaan van een belangrijke taalfilosofische stroming in de twintigste eeuw
• men spreekt daarom over Wittgenstein I en Wittgenstein II : dezelfde persoon, twee verschillenden filosofieën