Item gefilterd op datum: mei 2014

• natuurfilosoof
• phusis=apeiron
• adaptieve evolutie anticipeerde

• kritischer omgaan met informatie; democratie
• open denksysteem
• verbeter mijn denken
• natuurfilosoof
• 1element= water (=phusis)

• bronzen eeuwen
• gedichten over het gedrag van de mens
• levenspirit

Volgens Greenspan: overheid moet niet ingrijpen en begrijp dat de bonussen tot publieke verontwaardiging hebben geleid. Maar hij vertrouwt toch op de markt. Die blijkt juist niet te functioneren.

Het tegenovergestelde van Greenspan: filosofie van Reinhold Niebuhr (1892 – 1971).

Boek: Moral man and immoral society. Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen het morele en sociale gedrag van individuen en dat van maatschappelijke groepen. Op individuen kan vaak moreel beroep worden gedaan. Voor groepen, naïef om te verwachten dat gewenste veranderingen via zelfregulatie/gedragscodes tot stand zouden komen. Maar hoe bonuscultuur beteugelen?

Wouter Bos pleit voor inkomenspolitiek dier die er vooral op is gericht de excessen aan de top aan te pakken.

Verder, sterke maatschappelijke druk en hard overheidsingrijpen kunnen de randvoorwaarden creëren om het culturele maatgevoel (maat houden) ingang te doen vinden.

HC

Sociaal kapitaal: hulpmiddelen die in een gemeenschap aanwezig zijn om gezins –en sociale organisatie vorm te geven (vertrouwen). Toespitsing op meso-niveau: bedrijfseconomie, managementwetenschap.

Terugblik

Kernvraag: hoe creëert een samenleving welvaart? Welvaart voor allen? Verschillende paradigma’s, cultuurbepalende blik/visie, manier waarop samenleving naar een vraagstuk kijkt. Waar of niet weten we niet, maar in bepaalde fase geaccepteerd.

Adam Smith versus Karl Marx. Strijd gevoerd in de 19e en 20e eeuw. In twee blokken: kapitalistische en communistische blok. In jaren 60: 2/3 van de wereld onder invloed van communistische invloedsfeer en 1/3 kapitalistische wereld (vrije wereld). Grote maatschappelijke implicaties en grote menselijke slachtoffers.

Volgens Girard: mensen volgen een ander na in wat zij begeren te hebben. Vanuit deze nabootsing/mimese willen zij vooral dat hebben wat een ander heeft -> Daarom begeerte streng verbieden (oorlog vermijden).

Volgens Kleinberg: consumptiemaatschappij gebaseerd op het aanmoedigen vd begeerte.

Volgens Aristoteles: het geld als een goed dat je eindeloos kunt vermeerderen.

Voor crisis, werd financiële wereld bewonderd en benijd. Zij verschaften de voorbeelden die de toon aangaven en waarvan het gedrag werd nagevolgd. Cassidy zegt: rationeel kuddegedrag.

‘Als iedereen om je heen hetzelfde doet, voelt je eigen gedrag niet aan als onverantwoordelijk’, volgens NLe vereniging van Banken. Maar bij de bonussen trok de belastingbetaler aan het kortste eind en de ontvangers konden hun feestje voortzetten. Twee korte opmerkingen:

- Aan ondeugden (als hebzucht) valt niet te ontkomen, maar men moet maat houden bij de uitoefening ervan

- Gebakken lucht van veel financiële transacties/producten van de banksector, zij verminderen welvaart en productie. Dit geeft aan hoezeer geld onze maatschappij beheerst ipv. andersom.

Eind jaren negentig, discussie over de eerste grote bonussen. In eerste instantie werd gedacht aan beperkt aantal individuen. Langzamerhand het besef dat het om veel topmensen ging, -> een ware cultuurverandering.

In veel beroepen staat intrinsieke arbeidsmotivatie (inhoud, plezier en maatschappelijk belang) centraal. Waarom is bij bankiers de extrinsieke motivatie (bonussen) zo belangrijk? Volgens Velthuis en Noordegraaf-Eelens, neoliberale inspiratie van de bonuscultuur:

- Neoliberale karakter ontleend aan Friedman (hij ontkent dat banken/grote ondernemingen een maatschappelijke verantwoordelijkheid zouden hebben).

- Daardoor hele theorieën over bonussen ontwikkeld, in ingewikkelde economische modellen. Managers kregen hoge bonus naarmate zij er beter in slaagden bepaalde doelen voor hun aandeelhouders te bereiken.

- Dus inhoud vh werk, ondergeschikt aan extrinsieke motivatie.

- Performativiteit = het gaat er om de werkelijkheid te veranderen, niet om haar te beschrijven. Economen beschrijven de werkelijkheid niet, ze performeren haar.

- Er werd een economisch model ontwikkeld dat een performatieve werking had: managers maken voortdurend rationele keuzes, streven alleen eigenbelang na, en zijn alleen via financiële prikkels te motiveren.

- Naar mate de topmensen bekend raakte met het model gingen ze zich er naar gedragen. Zolang de suggestie blijft bestaan dat de bonuscultuur gebaseerd is op een wetenschappelijk oordeel over de drijfveren vh menselijk handelen -> weinig verandering.

Tegenwoordig worden heel veel bonussen uitgekeerd in banksector. Vroeger volgens Hazelhoff topman van ABN Amro: als je rijk wilt worden moet je maar in het bedrijfsleven gaan werken. Toen hij met pensioen ging, veranderde ABN: expansief financieel beleid.

Lijkt wel of kritiek op bonussencultuur op dovenmansoren is gericht.

- Beruchte uitspraak van de bankier Gordon Gekko: ‘Greed is good’. Hiermee rechtvaardigt hij dat hij bedrijven opkoopt om ze te reorganiseren teneinde ze met extra winst te kunnen verkopen.

- Volgens Ayn Rand: The utopia of greed. Hebzucht is een positieve eigenschap.

- Lofzang van Francisco d’Anconia ‘making money’: bankiers van Wall Street belichamen de hoogste deugdzaamheid.

- Volgens John Galt: piramide van bekwaamheid. Aan top worden ze schandalig uitgebuit door de werkende massa, die nauwelijks iets bijdraagt aan maatschappelijk product, dus ze verdienen extra bonussen.

In ‘Kapitalisme, het onbegrepen ideaal’ beschrijven Greenspan en Rand hun argumentatie voor de zorg als vrije markt. Op de vrije markt, moeten artsen hun waren aanbieden en met elkaar concurreren om een zo goed mogelijke reputatie van betrouwbaarheid te verwerven. Staatsbemoeienis werkt averechts.

-> Dus na de economie is de gezondheidszorg een speerpunt van de neoliberale utopie. In Nederland, ook hoge verwachtingen aan de vrijemarktwerking in de gezondheidszorg. Beloften en mislukkingen van de marktwerking, volgens Tonkens:

- Klantvriendelijkheid, klant moet koning worden -> eis om als zorginstellingen te concurreren, gevolg een stormachtige schaalvergroting van verzekeraars en zorginstellingen, negatief voor klantvriendelijkheid.

- Efficiency vergroten, zo goed mogelijke zorg voor laag mogelijke prijs -> niet efficiënter en goedkoper, marktwerking roept, volgens logica vh eigenbelang, in profs en patiënten het slechtste op (bijv. salarissen).

- Meer keuzevrijheid -> door de enorme schaalvergroting minder keuze, volgens patiënt is zekerheid en veiligheid belangrijker dan keuzevrijheid.

- Transparantie zorgaanbod vergroten, helder inzicht in hun producten -> transparantie niet groter.

- Kwaliteit zorgproduct verbeteren, beste prestaties tegen de beste prijzen -> weinig zorg is een teken van goede zorg.

Volgens Tonkens, negatieve consequenties vd vermarkting vd zorg voor de professionals en klanten:

- Overheid wil verantwoordelijk blijven voor de zorg, dus zijn zij gedwongen meer geld en energie te steken in controle, dat geeft steeds meer bureaucratie.

- Beroepseer en intrinsieke arbeidsmotivatie van de profs staan onder druk door formulieren/taakstellingen etc. Profs willen niet onderhandelen over de prijs, maar over beste patiëntenzorg.

Twee beschouwingen over zorg:

- De logica van het zorgen (door Mol): het gaat om zinvol en samenhangend geheel van manieren van denken en handelen.

1. Product of proces. Bij zorgen geen product van hand tot hand, maar diverse deelnemers aan proces samen naar een resultaat toe werken.

2. Doelgroep of teamlid. Iedereen die zorgt nodig heeft in zorgproces wordt betrokken

3. Voorspiegelen of steun bieden. Wie het handig aanpakt kan aan het verkopen blijven op de zorgmarkt. Maar patiënten willen steun, geen beloftes.

- Een filosofische analyse (door Vorstenbosch): verschil tussen zorgen dat en zorgen voor. 1. Zorgen voor: gezamenlijk proces van betrokkenheid tussen zorgverlener en patiënt.

2. Zorgen dat: arts opereert en patiënt klaar is.

Het management vd organisatie moet zorgen dat er goede condities worden geschapen om de zorg voor gestalte te geven. Bij de zorgverlener staat alleen de inhoud van het zorgproces centraal.

Volgens Vorstenbosch, twee soorten tijd:

1. Staccato. Afgebakende blokken van tijd (modern marktmaatschappij). Tijdmeten en efficiency, value for money -> bijv. zorgminuten.

2. Legato. Vloeiende tijd met rustpunten (traditionele samenleving). Relaties die wij als intrinsiek waardevol ervaren -> bijv. luisterend oor.

Kortom, verschil tussen logica vd zorg en logica vd markt. Bij het rationele-keuzeproces van de homo economicus gaat het om een geïsoleerd individu die koopt of verkoopt en daarna zijns eigen weg gaat.

In de zorg: we exist only in so far as we hang together. -> Gevaar als marktlogica naar de zorg wordt uitgebreid!

Wouter Bos stelt: het neoliberalisme heeft ontwrichtend gewerkt als we naar de toegenomen maatschappelijke ongelijkheid kijken. In veel landen zijn de inkomensverschillen sterk toegenomen.

Vanaf 16e eeuw ging het ontstaan van een marktmaatschappij gepaard met nieuwe en onbegrepen tegenstellingen tussen rijk en arm. Theoretisch antwoord hierop: utopische, revolutionair marxisme. Praktisch antwoord: tegenstellingen tussen rijkdom en armoede enigszins verzachtten.

Engeland, 2e helft 19e eeuw: land uiteengevallen. Door kiesrechtuitbreiding en sociale hervormingen proberen rijk en arm, kapitalisten en arbeiders, weer in één natie te verenigen. -> door druk van vakbonden en angst voor verscherpte klassenstrijd. Daarom steeds meer verzorgingsarrangementen (arbeidsongeschiktheid, werkloosheidsverzekering etc.)

Eind 19e eeuw: Emile Durkheim (1858 – 1917) introduceert het begrip ‘solidariteit’. Daarmee plaatste hij zich tussen twee politieke uitersten:

Utopisch gerichte revolutionairen, die zeiden dat de klassenstrijd moest uitmondden in een nieuwe betere samenleving en het gaat om broederschap (totale harmonie en transparantie tussen mensen). Durkheim vond dit onhaalbaar en gevaarlijk.

Liberalen, die fel tegen elk ingrijpen vd staat mbt de gevolgen vd werking vd markteconomie zijn. Zij vinden problemen oplossen door privé-initiatief van vooral liefdadigheid. En liberalen verbonden zich met de conservatieven die een terugkeer naar verbanden vh gezin, de kerk en de kleine gemeenschap predikten.

Durkheim: mechanise vs. organische solidariteit:

- Mechanisch. In traditionele samenlevingen zijn de mensen niet sterk geïndividualiseerd, sterk in hun medemens inleven en vallen individueel –en groepsbelang op veel punten samen. Solidariteit door gelijkenis, verbondenheid is vanzelfsprekend.

Organisch. Gekenmerkt door moderne maatschappijen, door arbeidsindeling zijn mensen steeds meer als losse individuen van elkaar gaan onderscheiden. Toch nauw met elkaar verbonden -> het individu is een orgaan binnen het grote lichaam vd samenleving.

Grote probleem : feitelijke verbondenheid van mensen met elkaar in de praktijk niet als zodanig beleeft werd. Geen bewustzijn, geen bereidheid ernaar te handelen in 19e eeuw.

Oorzaak: er was niet langer sprake van instellingen en gebruiken die een vanzelfsprekende solidariteit schiepen. Feitelijke afhankelijkheid en verbondenheid werden nog nauwelijks in maatschappelijke regelingen en instituties uitgedrukt.

Maatschappelijke instituties (bijv. arbeidsongeschiktheidsverzekering) moesten ontworpen worden om de feitelijk bestaande maatschappelijke verbondenheid in vormen van solidariteit uit te drukken. Dit is het begin van onze sociale wetgeving en van ons stelsel van sociale zekerheid.

Twee theoretische gevolgtrekkingen (Achterhuis):

- Volgens Foucault, het neoliberalisme verbrak de organische solidariteit. Marktwerking kreeg het primaat boven gemeenschappelijk burgerschap. -> solidariteitsbanden steeds losser.

- Volgens Durkheim, het losse, vrije individu is het eindpunt van een lange historische ontwikkeling die in de arbeidsdeling vd marktsamenleving culmineerde. Het individu kan onmogelijk weer opgaan in de traditionele collectiviteit, maar dient zich wel bewust te zijn van verbondenheid met de samenleving.

Ayn Rand: extreem individualisme. Durkheim laat juist zien, dankzij de feitelijke verbondenheid met anderen kunnen moderne individuen functioneren.

HC

Politieke stroming ontstaan uit het werk Das Kapital van Karl Marx, geschreven in 1848, als een reactie op de door Marx omschreven klassenstrijd tussen de arbeiders (proletariaat) en de bourgeoisie (burgerij, bezittende klasse). Volgens Marx zouden de arbeider via de revolutie de macht overnemen van de welgestelde klasse. De communistische stroming streeft naar de ideale situatie waarin de productie- en consumptiemiddelen gemeenschappelijke eigendom van de staatsburgers zijn. Dit zou een einde aan armoede en ongelijkheid moeten maken (communis – gemeenschappelijk).

Terugblik

Karl Marx als econoom van de crisis. Economie als een wetenschap en hoe toe te passen, Marx belangrijk hierin. Marx geen ideoloog of gelovige, maar een wetenschapper voor de economie (wetten vd economie begrijpen/achterhalen). Marx geen dromer of utopist, zag zich als een wetenschapper met bepaalde roeping. In hoeverre

Geld zou slechts een simpel middel zijn dat de ruil van producten vergemakkelijkt. Je hoeft het product niet direct aan te schaffen, want de waarde van de producten kan worden uitgedrukt in geld. Achterhuis hoofdvraag: Heeft het geld dit karakter van middel behouden of is het zeker in moderne marktmaatschappijen een zelfstandige macht geworden? Instrumentele karakter van het geld. Volgens de techniekfilosofie: de vraag is, is techniek een neutraal middel in dienst van mensen of beheerst de techniek hen in tegendeel. Voorbeeld: keukenmes, die kan je goed (fruit snijden) en slecht (iemand vermoorden) gebruiken.

Hoe zit het met geld? Blijft het een middel of wordt het een doel? Vlgs Franscisco, een kapitalist, geld is een ruilmiddel dat alleen maar kan ontstaan wanneer mensen goederen produceren. Alleen de productieve mens verdient het volgens hem om geld te hebben. Amerika werd als eerst: land van het geld. Een land van rede, vrijheid, rechtvaardigheid, productie en prestaties. Franscisco zegt: essentie menselijke moraal: making money.

Karl Marx (1818 – 1883), hoofdwerk is Het Kapitaal. Geld is niet meer als een instrument, waar wij als mensen over beschikken om het goed of slecht te hanteren. Marx is tegen deze stelling. Rand is voor deze stelling. Marx: geld mensen in zijn macht krijgt en verandert. Geld de mens maakt en door geld macht krijgt.

Volgens Marx: wat ik kan betalen, dat ben ik, de bezitter van het geld zelf. Geld is een godheid (overgenomen door Marx van Shakespeare), goddelijke macht van geld (fetisjkarakter vd waar). Later ruilt Marx ‘de macht van het geld’ in voor een economische analyse vd allesbeheersende rol van het kapitaal.

De nog altijd relevante economische analyses van Marx beogen de wetmatigheden vh kapitaal te beschrijven met als uiteindelijk doel om tot de afschaffing vh kapitalisme te komen. Twee punten:

- Onze verhouding tot het geld.

- Vrijemarkteconomie.

Volgens Marx, kapitalisten zijn functionarissen vh kapitaal. Ook zij moesten zich ondergeschikt maken aan de wetmatigheden vh marktsysteem.

Nu, de perikelen rond de kredietcrisis en de bonussen van bankiers illustreren deze macht van het kapitaal. Ook bankiers en overheden staan machteloos. Maar overheid niet geheel machteloos: financiële markten werken niet volgens de wetten vd warenmarkt.

Ongetwijfeld zou de scheiding vd speculatieve financiële markt vd rest vh bankwezen de utopische Marx niet ver genoeg gaan. Maar binnen het gegeven vd huidige markteconomie is het ongetwijfeld al een reuzenstap.

In Het Kapitaal (veel kritiek op het geld): iedereen voor 100% naar de pijpen vh geld moest dansen. Maar wie zijn ogen de kost geeft en in onze marktmaatschappij om zich heen kijkt, ziet dat dit niet het geval hoeft te zijn. Mensen hoeven niet altijd en overal geld te maken. Volgens Ayn Rand, ‘geld maken’ hoeft niet het hoogste doel van de mens te zijn.

Volgens Simmel (boek: Philosophie des geldes, 1900): geld heeft een emanciperende functie. Door het geld worden ze los gemaakt uit de knellende, aan concrete personen gebonden afhankelijkheid vd traditie. -> geld maakt het moderne vrije individu mogelijk.