William James (1842-1910) (p 333)

William James groeide op in een briljante, rijke familie. Zijn expeditie naar de Amazone met Louis Agassiz was grotendeels een mislukking; hij was veel ziek en moest saai werk verrichten. Zijn conclusie hieruit was belangrijk, hij richtte zich op lichtzinnigere dingen dan het verzamelen van insecten, planten e.d. Hij ging naar Harvard om medicijnen te studeren. Hier deed hij weinig mee, hij ging naar europa om bij Wundt, Helmholtz, Fechner en Du Bois-Reymond langs te gaan.

Na een depressie met zelfs zelfmoordneigingen besloot hij dat vrije wil bestond: zijn daad van vrije wil is te geloven in vrije wil. Hij nam de rest van zijn leven de mind serieus.

In 1890 kwam zijn 1393 pagina tellende Principles of Psychology uit wat al snel een klassieker werd en standaardwerk voor psychologiestudenten.

Hij wist zich ook tot een bekend filosoof te ontwikkelen door zijn werk Pragmatism en The Meaning of Truth. Het pragmatische principe is: geloven werken niet omdat ze waar zijn, ze zijn waar omdat ze werken. Zulke waarheden zijn dus niet universeel (absoluut) en moeten niet opgelegd worden aan anderen.

In zijn Principles verwees hij de structuralistische aanpak. Het belangrijkste element van de mens is het bewustzijn omdat deze hen in staat stelt aan te passen aan de omgeving. Het bewustzijn heeft de volgende karakteristieken: 1) het is persoonlijk, 2) het veranderd continu, 3) het is continue stroom en 4) het is selectief.

Verder is James bekend van de James-Lange theory (Carl Lange formuleerde een gelijk idee op ongeveer hetzelfde moment). Deze zegt dat sensaties/waarnemingen emoties (of mind-stuff) veroorzaken. Een gevolg van deze theorie is om de psychologische activiteiten te controleren moeten de fysieke gevolgen van de mind-stuff worden beheerst – een aanpak die nog steeds wordt toegepast.

Kritieken op de James-Lange theorie komen vooral uit fysiologische hoek: 1) emoties verdwijnen niet als sensaties weggenomen zijn of zelfs niet mogelijk (een verlamd persoon voelt nog wel alle emoties), 2) veel emoties gebruiken dezelfde inwendige reacties, waar komen de verschillende emoties van? 3) inwendige reacties zijn traag maar emotionele zijn vaak direct.

Uit zijn Principles is het hoofdstuk over gewoonten erg interessant; gewoonten zijn in feite gevestigde routes tussen zenuwcentra in de hersenen. Zo moeten soldaten getraind en getraind worden in het opvolgen van commando’s. James geloofde dat de meeste gewoonten zich in de jeugd vormen en bij het 30^ste levensjaar deze vastgeroest zitten in de mens. Hij hoopte dat met een beter onderzoek naar gewoonten dingen als oorlog, hongersnood en lelijkheid uit de mens konden worden ‘geleerd’.

Hij gaf ook aan de positieve kanten van oorlog te zien (glorie, moed, loyaliteit) en vond dat in de moderne samenleving geen uitlaatklep is voor dergelijke gevoelens. Als deze uitlaatklep er niet is ‘explodeert’ de boel een keer, en kan oorlog het gevolg zijn.

James geloofde dat geheugen gevormd wordt door paden tussen zenuwcentra in de hersenen. James geloofde dat geheugen afhangt van de structuur van de hersenen, een innate fysiologische karakteristiek. Dit ging in tegen de toen overheersende formal discipline die ervan uitgaat dat de intelligentie verbeterd kan worden door training. Voor zijn bewijs probeerde James een gedicht uit het hoofd te leren, daarna een heel boek, en vervolgens weer een gedicht. Hij zag geen verbetering in de snelheid bij het leren van het 2^de gedicht.

James’s faam is tegenwoordig minder hoog dan die van vroeger: hij wilde zelf ook als filosoof en niet als psycholoog bekend staan. Mogelijk had zijn inspirerende schrijf en presenteer stijl hier ook wat mee te maken, deze inspireerden maar overleefden uiteindelijk niet.