Erfelijkheid van gedrag

• ons lichaam bestaat uit eiwitten: m.n. bouwstenen en enzymes (biokatalysatoren)

• de eiwitten zijn gecodeerd in de celkern als DNA (Deoxyribo-Nucleic Acid)
  • 4 nucleotiden: Adenine, Guanine, Cytosine, Thymine

• gen: stukje DNA dat de informatie bevat voor de opbouw van één eiwit

• DNA (celkern)  RNA (kern  cytoplasma)  aanmaak van een eiwit (eiwitsynthese)

• een gen bepaalt een (deel van een) eigenschap, bv. oogkleur (iris)

• een kete van genen: chromosoom

• de mens: totaal 23 paar chromosomen en ca. 30.000 genen per cel, veel junk (ongebruikte) DNA

• 2 gelijke chromosomen per cel, één van vader, één van moeder
  • uitzondering: de geslachtschromosomen XY

• welke genen actief zijn (= eiwitten produceren) verschilt per weefsel (orgaan), de rest wordt onderdrukt
  • gentherapie: genezen van genetische ziekten door inbrengen van nieuwe/vervangende genen, o.a. via virussen (=nauwelijks nog succesvol)

• homozygoot (voor een bepaalde eigenschap): twee identieke genen in een individu

• heterozygoot: twee verschillende genen

• een dominant gen bepaalt de zichtbare eigenschap (=fenotype), en

• een recessief gen bepaalt de zichtbare eigenschap alleen als het andere gen ook recessief is (dus bij een homozygote situatie)

• voorbeeld: hoge smaakdrempel van PTC is recessief

Voorbeelden

• T: lage smaakdrempel, t: hoge smaakdrempel PTC

• ouders: Tt x Tt

kans op kind met genotype TT (fenotypisch T, p=25%), Tt (T, 50%), tt (t, 25%)

• bloedgroep: A en B dominant, O recessief
  • genotypes:

AA (homozygoot) en AO (heterozygoot)  fenotype A

BB (homozygoot) en BO (heterozygoot)  fenotype B

AB (heterozygoot)  fenotype AB

OO (homozygoot)  fenotype O

• geslachtschromosomen: mannen XY, vrouwen XX

• sex-linked(sex-gebonden) genen liggen op X of Y
  • bv. hemofilie (bloederziekte) en rood-groen kleurenblindheid liggen op X en komen dus meer voor bij mannen (8%) dan bij vrouwen (8%x8%=0,64%)
  • X: stuurt aanmaak van 1500 eiwitten, Y: slechts 27 eiwitten (o.a. SRY gen voor testis ontwikkeling)

• vaders geven hun X altijd aan hun dochter en hun Y aan hun zoon
  • X bevat meer informatie  zoons zouden meer dan dochters op hun moeder lijken

• sex-limited genen*
  • aanwezig bij beide geslachten, komt alleen tot uiting bij één geslacht onder invloed van geslachts-hormonen (bv. baardgroei)